Dr Ivana Nikčević Kovačević, spec. epidemiologije
Koordinator projekta EUTOPIA EAST u Crnoj Gori
Institut za javno zdravlje Crne Gore
Značaj programa skrininga raka debelog crijeva
Organizovani program skrininga predstavlja sistematski preventivni pristup sa osnovnim ciljem – sprečavanje oboljevanja od kolorektalnog raka ili otkrivanje bolesti u ranoj fazi kada su izgledi za izlječenje najveći i kada je kvalitet života oboljelih značajno veći. Taj cilj se programom skrininga postiže kroz detekciju i otklanjanje premalignih i malignih lezija u ranoj fazi bolesti, kada se još uvijek nisu javili simptomi niti postoje vidljivi znaci bolesti.
Promotivni materijal skrininga raka debelog crijeva
Organizovani program skrininga raka debelog crijeva u Crnoj Gori
Organizovani program skrininga raka debelog crijeva u Crnoj Gori je implementiran 2013. godine, u skladu sa Evropskim smjernicama za kontrolu kvaliteta skrininga i dijagnostike kolorektalnog raka. Godinu dana kasnije, program je proširen na nacionalni nivo.
Multidisciplinarna radna grupa (Koordinaciono tijelo za organizaciju, stručno praćenje i kontrolu kvaliteta programa za rano otkrivanje raka debelog crijeva) je zadužena za koordinaciju svih aktivnosti programa, donoseći ključne odluke vezane za sve aktivnosti programa skrininga.
Ciljna grupa obuhvata osobe oba pola, starosti od 50 do 74 godine, registrovane u Fondu za zdravstveno osiguranje Crne Gore. Timovi izabranih doktora pozivaju učesnike, putem telefona, da se odazovu i nakon popunjavanja upitnika, osobe koje su kandidati za program skrininga, dobijaju upustvo i kit za uzorkovanje stolice, koji nakon uzorkovanja, vraćaju timu izabranog ljekara.
Primarni skrining test je fekalni imunohemijski test (FIT) koji detektuje krv u uzorku stolice, što omogućava pravovremeno dijagnostikovanje bolesti, jer su mikrokrvarenja najčešće jedan od prvih znakova postojanja lezija u debelom crijevu i rektumu.
Algoritam skrininga je definisan na sledeći način: Pozitivan FIT rezultat → Kolonoskopija → Polipektomija/Biopsija → Patološka analiza.
Interval skrininga je vrijeme koje je potrebno da osoba koja je testirana i rezultat testiranja bio negativan, bude ponovo testirana. Jedan interval programa skrininga u Crnoj Gori je dvije godine.
Važno je naglasiti da se u Crnoj Gori u okviru programa skrininga testiraju samo osobe sa prosječnim rizikom; oni sa pozitivnom porodičnom anamnezom, polipima ili gastrointestinalnim bolestima se upućuju direktno na dijagnostičke procedure.
Međunarodna saradnja
Od 2021. godine, Institut za javno zdravlje Crne Gore uspostavio je saradnju sa evropskim univerzitetima i drugim istraživačkim institucijama, uključujući Erasmus MC (Holandija), Syreon (Mađarska), Epidemiology and Screening Unit – CPO na Univerzitetskoj bolnici Città della Salute e della Scienza (Italija), Onkološkim institutom Ljubljana (Slovenija) intenzivno radi na unapređenju postojećeg programa skrininga, kroz projekat EU-TOPIA EAST (Towards improved screening for breast, cervical and colorectal cancer in Eastern Europe), finansiran iz EU programa za istraživanje i inovacije – Horizont 2020. Osnovni cilj projekta je unapređenje organizovanih programa skrininga za rak dojke, grlića materice i kolorektuma u zemljama istočne Evrope. U ovom kontekstu, Crna Gora je odabrana kao država na čijem će se primjeru (exemplary country), zajedno sa Gruzijom i Rumunijom, modelirati najbolje prakse i postići visoki standardi u implementaciji skrining programa u ovom regionu.
Rezultati
Tokom 2023. godine pripremljene su prve Smjernice sprovođenja nacionalnog organizovanog skrining programa ranog otkrivanja raka debelog crijeva u Crnoj Gori i kreirani su i distribuirani informativni materijali o skriningu raka debelog crijeva. Tokom 2024. godine otvoren je novi kolonoskopski centar na sjeveru države u Opštoj bolnici Bijelo Polje, čime je omogućen veći komfor za učesnike da se skrining kolonoskopije mogu obaviti bliže mjestu prebivališta.
Otvaranje novog kolonoskopskog centra
u Opštoj bolnici Bijelo Polje
Informacioni sistem je kontinuirano unapređivan. Organizovani su treninzi i seminari o skriningu raka debelog crijeva za stručnu javnost i više akcija i predavanja za opštu populaciju – u Udruženju penzionera Crne Gore i JU Dom starih “Podgorica”.
Trening i seminar za zdravstvene radnike
U saradnji sa projektnim partnerima a koristeći metodologiju Internacionalne agencije za istraživanje raka (IARC), sprovedena je analiza indikatora uspiješnosti programa skrininga za godinu kada je postignuta potpuna implementacija – 2018. i upoređena sa podacima iz 2023. godine. Svi indikatori uspiješnosti programa pokazuju značajno unapređenje, što ukazuje na to da je organizovani program skrininga u Crnoj Gori na dobrom putu da postigne svoj cilj – smanjenje oboljevanja i umiranja od raka debelog crijeva u Crnoj Gori. Rezultati ove evaluacije su prikazani na Plenarnom sastanku Svjetske endoskopske organizacije, 11. oktobra 2024. godine u Beču.
Ispred nas se nalaze mnogi izazovi, uključujući povećanje pokrivenosti pozivima, nadogradnju postojećeg informacionog sistema u potpuno funkcionalan registar skrininga, povećanje detekcije adenoma i adenokarcinoma i kontinuiranu i planiranu promociju programa skrininga.
Ostajemo posvećeni daljem napretku i težnji da program skrininga raka debelog crijeva u Crnoj Gori ispuni najviše standarde kvaliteta, sa najvažnijim ciljem – spašavanja većeg broja života.
U Projektnom timu Instituta za javno zdravlje Crne Gore (Projekat EUTOPIA EAST u Crnoj Gori) učestvuju: dr Ivana Nikčević Kovačević, dr Jovana Vuković Leković, dr Adrijana Vujović i dr Milica Stanišić.
Seminar za opštu populaciju u Udrženju penzionera Crne Gore i JU Domu starih “Podgorica”
