Prof. dr Bogdan Pajović
Medicinski fakultet, Podgorica
Adenom ili pravilnije beningna hiperplazija prostate je veoma često oboljenje muškarca u starosti. Utvrđeno je da tri četvrtine muškaraca starijih od pedeset godina imaju simptome adenoma prostate. Ovako velika učestalost adenoma prostate ima za posljedicu da je adenom prostate normalan pratilac starosti. S obzirom na prirodu bolesti i njene posljedice očigledno je da adenom prostate nije fiziološka pojava. Rijetko se ispoljava prije 50. godina života. Između 50 i 60 godina života postaje sve češća, a najčešće se ispoljava kod muškaraca u sedmoj i osmoj deceniji života. Zapažena je razlika učestalosti adenoma prostate kod nekih rasa. Adenom prostate je češći u Aziji nego u Africi, kod muškaraca žute rase (Kinezi, Japanci) nego kod bijele rase. Mala učestalost uvećane prostate nađena je kod Bantu crnaca. Međutim, američki crnci boluju isto tako često kao i bijelci, i smatra se da je to posljedica promijenjenog načina života (ishrane, rada). Tjelesna konstitucija ima izvjestan značaj za razvoj uvećane prostate. Većina bolesnika je srednjeg rasta, korpulentne građe, a mogu međutim oboljevati i muškarci koji imaju drugačije tjelesne konstitucije.
Zašto dolazi do razvoja adenoma prostate
Pored brojnih istraživanja još uvijek nije poznato zašto dolazi do razvoja adenoma prostate. O tome postoje različita mišljenja. Jedna od najstarijih hipoteza koja objašnjava nastanak adenoma prostate vezuje pojavu adenoma za “feminizaciju” muškog organizma u starosti. Zbog opadanja funkcije testisa u starosti smanjena je produkcija muškog polnog hormona, pa pošto se u organizmu muškaraca stvaraju ženski polni hormoni (estrogeni) preovlađuje njihovo dejstvo. To ima za posljedicu bujanje i nastanak adenoma prostate. Uzrok postanka adenoma prostate je u stvari mnogo složeniji i ne može se svesti na jednostavno preovladavanje dejstva ženskog polnog hormona i smanjenu produkciju muških polnih hormona. Postoje naprotiv, zapažanja koja govore u prilog kombinovanog uzajamnog dejstva muških i ženskih polnih hormona u nastanku adenoma prostate. Značajno je de se adenom ne razvija kod muškaraca koji su kastrirani prije puberteta (evnusi), a ekstremno je rijedak ako se kastracija uradi rano poslije puberteta ali ne kasnije od 40. godine života. Vjerska sekta “škropci” koji žive u Rusiji, kastriraju se dobrovoljno u 35. godini života i kao posljedicu tog ritualnog čina imaju malu prostatu i ne boluju od adenoma prostate.
Koji su faktori rizika za nastanak adenoma prostate
U prošlosti su kao uzrok oboljenja okrivljavani različiti faktori: uživanje alkohola, gonoreja, zapaljenja uretre i prostate, prekomjerno seksualno uživanje. Mnogi ljekari su osporavali značaj seksualnog ekscesa, jer je adenom čest i kod, u svakom pogledu umjerenih muškaraca. Bračno stanje nema uticaja. Učestalost adenoma je isto tako velika u katoličkih sveštenika koji se ne žene, kao i u oženjenih muškaraca iste starosti. Mnogobrojne kliničko epidemiološke studije nijesu pokazale da postoji jasan odnos između adenoma prostate i socijalno ekonomskog stanja, zanimanja, načina života, uticaja životne sredine, pušenja, uživanja alkohola i dr. faktora. Pored dva najvažnija faktora u nastajanju adenoma prostate, smanjenje funkcije testisa i starenje i neki drugi faktori koji su sigurni i manje evidentni mogu pospješiti razvoj adenoma prostate. Geografski faktor
Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije, najveća učestalost adenoma prostate je u zemljama Evrope i Južne Amerike, dok je znatno niži u Japanu i Kanadi.
Rasni faktor
Učestalost adenoma prostate se mijenjala tokom vremena. U prošlosti je bila rjeđa kod crnaca nego kod bijelaca. Danas je nađeno da je učestalost veća i da crnci oboljevaju ranije nego bijelci. Smatra se da je učestalost pojava adenoma prostate niža kod žute rase i Arapa, a da je kod Jevreja visoka.
Životne navike
Primjećeno je da su crnci promjenom načina života promjenili, tj. povećali učestalost oboljenja od adenoma prostate. Slično je kod Japanaca i Kineza. Način života i ishrane utiče na oboljevanje od adenoma prostate.
Seksualna aktivnost
Pokušaji da se poveže način seksualnog života sa nastankom adenoma prostate za sada nijesu dali rezultate. I kod ekscesivnog ponašanja u seksu i kod apstinencije, javlja se adenom prostate. Smatra se da umjerena seksualna aktivnost povoljno djeluje na funkcije prostate.
Hronična oboljenja
Hronična oboljenja su po pravilu vezana za stariju životnu dob, kada se javlja i adenom prostate, te je to navelo na ispitivanje veze između adenoma prostate i takvih oboljenja. Kod bolesnika sa cirozom jetre zbog hormonskog disbalansa i povećanja ekstrogena (ženskog polnog hormona) rjeđa je pojava oboljenja adenoma prostate. Osobe sa hipertenzijom i bolesnici sa vaskulanim oboljenjima imaju poremećaj cirkulacije u karličnom dijelu gdje se nalazi prostata, što favorizuje smetnje uvećane prostate.
Kako se graduira adenom prostate prema težini
Prostata normalnog muškarca je teška oko 20 grama. Uzimajući kao kriterijum težinu adenoma prostate moguća podjela u praktičnom smislu bila bi: mali adenomi ispod 30 gr, srednji adenomi između 30–50 gr, veliki adenomi između 51–150 gr i vrlo veliki preko 150 gr. Za liječenje je od značaja da adenomi od 150 gr čine gotovo 2/3 od ukupnog broja adenoma.
Kako uvećana prostata djeluje na organizam
Moramo istaći da 1/3 do ½ nosilaca adenoma prostate nema nikakvih posljedica na opšte stanje. Nije zapaženo da adenom prostatae luči u organizam neke štetne i toksične materije, koje bi djelovale na druge organe i tkiva. Svi štetni efekti uvećane prostate mogu se svesti na zastoj mokraće sa povećanim pritiskom u bešici i mokraćnim putevima iznad nje.
Zbog toga može biti smanjen rad bubrega, pa se u organizmu nagomilavaju toksične i nepotrebne materije, koje kod zdravih osoba bubrezi izlučuju van tijela. Nastaje svojevrsno trovanje organizma (intoksikacija) poznata kao uremija. Na zastoj mokraće često se nadovezuje infekcija bešike, gornjih mokraćnih puteva i bubrega, koji još više pogoršavaju stanje bolesnika, a može doći i do opšte krvne infekcije (sepse). Javljaju se i druge komplikacije i sve to skupa, ako se blagovremeno ne liječi može dovesti do ozbiljnog oštećenja organizma pa i smrti.
Koji su simptomi adenoma prostate
Prvi simptom koji upozorava da je prostata uvećana je bezbolno i učestalo mokrenje. Te potrebe vremenom postaju češće, obuhvatajući svako doba dana i noći. Evolucija oboljevanja od adenoma prostatae je obično dugotrajna, pri čemu bolest prolazi kroz tri stadijuma.
Prvi ili rani stadijum odlikuje se učestalim i otežanim mokrenjem, ali uz potpuno pražnjenje mokraćne bešike. Često mokrenje javlja se najprije noću. U lakšim slučajevima mokri se jedan do dva puta noću, a u težim pet do šest puta, što ometa odmor i san. Kasnije se učestalo mokrenje javlja i u toku dana. Mokrenje je otežano praćeno napinjanjem i često zauzimanjem naročitog položaja. Uprkos napinjanju čeka se na mlaz koji je tanak a ponekad sa prekidima. Karakteristično je da su smetnje izražene naročito noću i u jutarnjim časovima zbog venske kongestije (nagomilavanja krvi) u oblasti karlice.
Drugi stadijum zove se stadijum nepotpunog pražnjenja jer se nepotpuno prazni mokraćna bešika. Za razliku od prvog stadijuma u mokraćnoj bešici poslije završenja mokrenja zaostaje mokraća tzv. rezidualni urin. Količina rezidualnog urina može iznositi od nekoliko desetina do nekoliko stotina ml mokraće. Zbog nepotpunog izbacivanja mokraće česta je urinarna infekcija i oštećenje funkcije bubrega. Bubrezi stvaraju mokraću i teško izlučuju u stalno ispunjenu mokraćnu bešiku. Toksične materije koje normalno izlučuju bubrezi sada se nagomilavaju u tijelu, pa dolazi do intoksacije organizma. Azotne materije u krvi su povećane (urea i keatinin), uz gubitak apetita, mršavost, suv jezik, opstipaciju (zatvor) sa slikom hronične uremije. Ovaj stadijum može potrajati od više mjeseci do nekoliko godina.
Treći stadijum bolesti odlikuje se velikom rastegnutošću bešike, koja je prepuna mokraće. Mokrenje je učestalo i pri tome se izbacuje mala količina mokraće. Čest je i nevoljni gubitak mokraće u vidu stalnog kapanja. Mokraća curi iz prerastegnute bešike, kao tečnost iz prepunog suda (mokrenje usljed prelivanja). Znaci popuštanja bubrega su češći i jače izraženi nego u drugom stadijumu. Organizam je hronično intoksiciran. Infekcija je vrlo česta u ovom stadijumu i može se manifestovati u obliku zapaljenja bubrega ili čak formu trovanja krvi. Evolucija bolesti može biti veoma duga, sa postepenim pogoršanjem. Veličina adenoma nije u srazmjeri sa težinom kliničke slike. Ponekad manji adenomi imaju teže poremećaje mokrenja nego veliki adenomi. Nije bitna veličina adenoma, već u kojoj mjeri otežava izbacivanje mokraće iz bešike. Potrebno je naglasiti da veličina prostate nije od presudnog značaja za utvrđivanje načina liječenja, već količina zaostalog urina u mokraćnoj bešici.
