Prim. dr Ifeta Erović, spec. higijene
JZU Dom zdravlja Bijelo Polje
Značenje riječi „higijena“ potiče od imena starogrčke zaštitnice zdravlja Higije, što znači “liječiti, donijeti zdravlje“.
Higijena je preventivna medicinska nauka koja se bavi izučavanjem i saniranjem činilaca štetnih po psihosomatsko zdravlje čovjeka.
Razvoj higijene ima veoma dugu istoriju. Elementi Higijene se mogu naći u prastarim radovima pojedinih autora, kao i u praksi liječenja i zaštite zdravlja. Poznato je da su se vjekovima raznim obilicima liječenja bavili svještenici, vračari, nadriljekari. U starom Vavilonu smatrali su da je bolest rezultat borbe bogova i demona – bolesni su se ispovijedali svještenicima koji su donosili propise o čistoći duha i tijela, nadzoru nad objektima za vodosnadbijevanje, itd…
Egipatska medicina se razvijala u hramovima, u kojima je ljekar bio „polubog”, iz iste je nastalo šest medicinskih papyrusa. Posebno je značajan Ebersov papyrus, u kojem su sadržane sljedeće higijenske mjere:
– sanacija smeća,
– kontrola vode za piće,
– kontrola hrane,
– propisi o sahranjivanju i dr.
Staroindijska medicina poznata je po medicinskoj literaturi – “Svetim knjigama Vede”, iz kojih se moglo naučiti o čistoći tijela, odjeće, stana, njegovanju zuba, fizičkoj aktivnosti.
U Kini u XI vijeku se sprovela vakcinacija protiv velikih boginja, kada osnivaju ustanovu za higijenu. Odjeća oboljelih i umrlih od variole vere spaljivana je, a taj prah se davao zdravima da ga ušmrkavaju kako bi postajali imuni na tešku bolest.
U staroj jevrejskoj medicini javljaju se mjere profilakse, kao i kazna za njihovo nesprovođenje. Tu su prvi korijeni suzbijanja zaraznih bolesti, izolacije bolesnika i higijenskog porođaja.
Razvoju higijene doprinijeli su mnogi naučnici, kao pojedinci, među kojima treba izdvojiti:
- Ignaz Semmelweis (1818-1865), koji uvodi da je obavezno pranje ruku hlornim rastvorima u porodilištima;
- Hipokrat (460 pne-370 pne), smatra se ocem medicine, odvaja medicinu od „mađije“, ukazuje na uticaj vazduha, vode, tla na ljudsko zdravlje i opisuje profesionalna oboljenja zanatlija koji su topili metale i stavlja preventivne mjere ispred ljekova;
- Avicena (Ibn Sina) (980-1037), ljekar i enciklopedista arapske medicine, istakao je da se mnoga oboljenja prenose vodom za piće;
- Johan Frank (1745-1821), hajdelberški ljekar, proučavao je faktore rizika, a posebno ishranu u dječijem dobu;
- Max Pettenkofer (1858-1901) prvi professor higijene u Minhenu, koji se vezuje za osnivanje Higijene kao naučne discipline u XIX vijeku;
- dr Milan Jovanović Batut (1847-1940), je osnivač predmeta “higijena”, prvi dekan Medicinskog fakulteta u Beogradu. On je 1905. godine u Parizu isticao značaj higijene i preventivne medicine uopšte.
Danas je ogromni značaj higijene. Oblasti njenog djelovanja su:
- komunalna higijena,
- higijena rada,
- higijena ishrane,
- školska higijena,
- higijena u vanrednim situacijama,
- sanitarno-mikrobiološka,
- psihofiziologija rasta i razvoja,
- mentalna higijena,
- higijena rekreacije i sporta.
Neke od ključnih funkcija higijene su:
- da očuva zdravlje ljudi u izmijenjenim uslovima života i radne sredine koji su nastali sa razvojem industrije i značajnom zloupotrebom prirode i njenih resursa;
- edukacija i rad u preventivnoj djelatnosti na primarnom, sekundarnom i tercijarnom nivou prevencije, kroz odgovarajuća savjetovališta i uz istraživačko-terenski rad na ciljanim grupama (djeca, radnici, sportisti…);
- prevencija raznih oboljenja i prepoznavanje faktora rizika kroz genetska savjetovališta;
- primjena novih naučnih i tehnoloških preventivnih i terapeutskih postupaka u liječenju ili eradikaciji pojedinih oboljenja;
- prevencija pojave intrahospitalnih infekcija, epidemija u školama, predškolskim ustanovama, u objektima za kolektivnu ishranu;
- unapređivanjem ekoloških činioca: hrane, vode, vazduha, ranom prevencijom genetskih poremećaja i dobrim mentalnim funkcionisanjem, postiže se sklad između unutrašnje i spoljašnje homeostaze, koja održava ličnost.
Da bi se razvila bolest u principu mora doći do poremećaja ravnteže između činioca (agensa), domaćina i sredine. Faktori (agensi) nastanka bolesti po prirodi mogu biti:
- Fizičko–hemijski faktori: vazduh, razni klimatski činioci, voda, tlo, zemljište, godišnja doba;
- Biološki faktori obuhvataju sav životinjski i biljni svijet koji služi čovjeku, ali mu često i škodi kao mogući rezervoari i živi prenosioci raznih uzročnika bolesti;
- Socijalni faktori obuhvataju sve ono što proizilazi iz ljudske djelatnosti i odnosa, kao što su ekonomski i socijalni odnosi u društvu, saobraćaj, standard života, ekonomsko stanje, navike, profesija, migracije, ratovi, stanje porodice, kultura, nauka, moral, religija, običaji, itd.
Shodno svemu navedenom treba shvatiti da higijena izvršava svoje zadatke kroz timski rad ljekara, zdravstvenih radnika i nemedicinskog kadra, uz tehničku podršku i razna materijalna sredstva, kroz svakodnevni rad bez obzira na kom nivou zdravstvene zaštite radili. A sve sa ciljem da se unaprijedi razvojni ciklus i zdravlje ljudi, produži životni vijek uz kvalitetniji život i rad.
