Dr Ivana Joksimović, specijalista higijene,
Institut za javno zdravlje Crne Gore
Voda, sanitacija i higijena (WASH) u zdravstvenim ustanovama je prioritet u Evropskom regionu Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) u skladu sa globalnim ciljevima za kvalitet zdravstvene zaštite i univerzalni pristup vodi, sanitaciji i higijeni. U regionu, zemlje su se obavezale na akciju u vezi sa prioritetima životne sredine i zdravlja u skladu sa Ostravskom deklaracijom o životnoj sredini i zdravlju.
Protokol o vodi i zdravlju takođe daje prioritet aktivnostima WASH u zdravstvenim ustanovama.
Institut za javno zdravlje Crne Gore, uz podršku UNICEF-a i finansijsku pomoć Vlade Republike Koreje, sprovodi aktivnosti na temu WASH u zdravstvenim ustanovama i WASH u romskim i egipćanskim zajednicama, a sve su to aktivnosti koje su proistekle iz planova i ciljeva koji se pripremaju na nacionalnom nivou, a u okviru Protokola o vodi i zdravlju.
Prioritetna aktivnost je i upravljanje medicinskim otpadom u zdravstvenim ustanovama.
Medicinski otpad je otpad koji nastaje pružanjem zdravstvenih usluga i vršenjem naučnih istraživanja i eksperimenata u oblasti medicine.
Medicinski otpad je sav otpad koji nastaje u medicinskim ustanovama i medicinskim istraživačkim centrima ili laboratorijama pri pružanju zdravstvenih usluga (prevencija, dijagnostika, liječenje i istraživanja u oblasti humane i veterinarske medicine). Dijeli se na opasan medicinski otpad i otpad koji je nastao u zdravstvenim ustanovama, a po svojim karakteristikama sličan je komunalnom otpadu.
Opasni medicinski otpad, prema tumačenjima Svjetske zdravstvene organizacije, je otpad koji se sastoji od ljudskih organa i tkiva, krvi i tjelesnih tečnosti, ekskreta i sekreta, ljekova i drugih farmaceutskih preparata, upotrijebljenih briseva, gaza, zavoja, igala, skalpera, lanceta i drugih oštrih instrumenata, kao i bilo kojeg drugog otpada koji potiče od medicinske, stomatološke, farmaceutske ili slične prakse, istraživanja, obrade, zaštite i uzimanja krvi za transfuzije, a može dovesti do inficiranja osobe koja sa njim dođe u kontakt. Prema Zakonu o upravljanju otpadom, opasni otpad sadrži elemente ili jedinjenja koja imaju jedno ili više od sljedećih opasnih svojstava: eksplozivnost, reaktivnost, zapaljivost, nadražljivost, štetnost, toksičnost, infektivnost, kancerogenost, korozivnost, mutagenost, teratogenost, ekotoksičnost, svojstvo nagrizanja i svojstvo otpuštanja otrovnih gasova hemijskom ili biološkom reakcijom i osjetljivost/razdražljivost, kao i otpad iz kojeg, nakon odlaganja, može nastati druga materija koja ima neko od opasnih svojstava.
Upravljanje medicinskim otpadom podrazumijeva razvrstavanje na mjestu nastanka, sakupljanje, prevoz, skladištenje, obrađivanje i odlaganje medicinskog otpada, odnosno skup svih aktivnosti i mjera propisanih Zakonom o upravljanju otpadom.
To je kontinuirani proces koji se mora neprekidno pratiti, unaprjeđivati, periodično kontrolisati od strane nadležnih organa, kao i redovno ažurirati u skladu sa razvojem zdravstvene zaštite.
Pravilno upravljanje otpadom u zdravstvenim ustanovama uglavnom zavisi od dobre organizacije, zakonskih propisa, obučenosti osoblja i informisanosti svih učesnika u ovom procesu.
Zbog svoje specifičnosti i potencijalno negativnog uticaja na kvalitet životne sredine i zdravlje ljudi, efikasno upravljanje medicinskim otpadom je od izuzetne važnosti, zbog čega je Zakonom o upravljanju otpadom i predviđeno da Plan upravljanja medicinskim otpadom, bude posebno izrađen od strane organa državne uprave nadležnog za poslove zdravlja. U skladu sa Državnim planom upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period 2015.– 2020. godine, a u cilju zaštite zdravlja ljudi i smanjenja negativnog uticaja na životnu sredinu, Ministarstvo zdravlja je pripremilo Plan upravljanja medicinskim otpadom na teritoriji Crne Gore.
Državni plan upravljanja otpadom je osnovni dokument kojim se određuju dugoročni ciljevi upravljanja otpadom i utvrđuju uslovi za racionalno i održivo upravljanje otpadom u Crnoj Gori, na način prihvatljiv za zaštitu životne sredine i zdravlje ljudi.
Farmaceutski otpad su svi ljekovi i ljekovite materije, uključujući i njihovu primarnu ambalažu i slične pomoćne materije koji su postali neupotrebljivi zbog: isteklog roka upotrebe, rasipanja, neuslovnog čuvanja ili bilo kog drugog razloga.
Ključni segment sistema upravljanja otpadom je smanjenje količine i negativnih uticaja na životnu sredinu i zdravlje stanovništva. Vodeći princip za upravljanje medicinskim otpadom jeste sprječavanje nastanka otpada, zbog čega postoji potreba za organizovanjem kampanje za jačanje javne svijesti o izbjegavanju proizvodnje otpada i njegovom reciklažom.
Najveći dio otpada koji nastaje u svim zdravstvenim ustanovama u Crnoj Gori je opšti (komunalni), a manji dio predstavlja opasni medicinski otpad koji pretežno čini infektivni otpad, oštri predmeti i potencijalno infektivni otpad, kao i manje količine farmaceutskog i hemijskog otpada.
U Crnoj Gori ne postoji procjena vrsta i količina opasnog otpada iz domaćinstva, među kojima su farmaceutski proizvodi. Farmaceutski otpad u zdravstvenim ustanovama se razdvaja na otpad isteklog roka i otpad koji je nastao usljed oštećenja. Tokom samog procesa razdvajanja vrši se evidencija (kvalitativna i kvantitativna specifikacija), obilježavanje i mjerenje težine. Pakuje se u ambalažu koja je posebno prilagođena vrsti hemikalije i načinu odlaganja. Skladišti se u namjenski odvojenom prostoru.
Farmaceutski i citotoksični otpad se, po mogućnosti, vraća proizvođaču ili se predaje ovlašćenoj organizaciji za obradu opasnog optada. Preuzimanje i zbrinjavanje hemijskog otpada iz zdravstvenih ustanova Crne Gore, u skladu sa ugovorenim obavezama vrši D.O.O. Hemosan Bar. Nakon završenog procesa odlaganja i zbrinjavanja otpada, Zdravstvene ustanove dobijaju izvještaj o odlaganju hemijskog otpada.
Tragovi ljekova u životnoj sredini postali su predmet interesovanja naučne javnosti u posljednjoj deceniji, s obzirom na to da niske koncentracije ovih analita ranije nisu mogle biti detektovane. Ljekovi dospijevaju u životnu sredinu, u najvećoj mjeri, kao posljedica nepotpunog uklanjanja iz komunalnih otpadnih voda. Procesi prečišćavanja površinske i podzemne vode takođe ne mogu u potpunosti ukloniti ljekove, pa se u tragovima mogu naći i u vodi za piće. Pijaća voda tako može da sadrži tragove antibiotika, analgetika, sedativa i dr. Iako su koncentracije ovih ljekova u vodi izuzetno niske, ljekovi su napravljeni tako da imaju efekte na čoveka i pri niskim koncentracijama. Zbog toga njihov kontinuirani unos u životnu sredinu može dovesti do dugoročnih negativnih posljedica po zdravlje čovjeka i životinja . Ipak, efekti dugoročnog konstantnog izlaganja niskim količinama ljekova po ljudsko zdravlje još uvijek nisu dobro poznati. Poznato je da prisustvo antibiotika u životnoj sredini predstavlja problem zbog pojave bakterijskih sojeva rezistentnih na ove lijekove.
U cilju zaštite životne stredine i javnog zdravlja potrebno je kontinuirano sprovoditi nadzor nad upravljanjem medicinskim otpadom.
