Čak 10 do 15 posto opšte populacije ima neki poremećaj ličnosti, od kojih je svaki šesti narcisoidni poremećaj. To upućuje da živimo u vremenu u kojem je narcizam savremenog čovjeka u patološkom smislu sve prisutniji, pa ga neki nazivaju i epidemijom novog doba, upozoravaju stručnjaci.
Stoga su poremećaji ličnosti koji uključuju patološki narcizam česta tema medicinskih krugova, ali i mnogo šire. Nerijetko se spominje i dominacija narcizma u zapadnoj kulturi, a neki ga nazivaju i epidemijom novog doba.
O čemu je zapravo riječ? Uz spoljnu i objektivnu realnost, bitan je subjektivni doživljaj samoga sebe. A u njemu, kroz različite okolnosti, može doći do različitih poremećaja.
Tim Klinike za psihijatriju i psihološku medicinu KBC-a Zagreb o toj tematici pisao je u knjigama „Poremećaji ličnosti: stvarni ljudi, stvarni problemi“ i „Narcistični poremećaj ličnosti’.
Konstruktivni i patološki narcizam
Pretpostavljeni Klinike i profesor psihijatrije na Medicinskom fakultetu Darko Marčinko kaže da je narcizam obilježje ličnosti koje može imati zdravu, adaptivnu formu. Tada se naziva konstruktivni narcizam.
Ali, može imati i nezdrava obilježja, upozorava. Tada je riječ o patološkom narcizmu.
Zdravi narcizam je vezan za mentalni sklop, zdravo samopouzdanje, realnu sliku sebe i drugih. Za bolje razumijevanje, bitno ga je povezati s psihičkom organizacijom ličnosti.
Psihodinamičke teorije opisuju tri nivoa nezdrave organizacije ličnosti, koje, na neki način, opisuju koliko je osoba udaljena od autentične istine o sebi i bliskim osobama, kaže profesor.
Nivo organizacije koja je najbliža istini, odnosno mentalnom zdravlju, je neurotski nivo. On uključuje relativno blaže smetnje, odnosno neurotski i anksiozni spektar.
Suprotan ovom nivou je psihotični, povezan sa ozbiljnim iskrivljavanjima u doživljaju realnosti.
Između neurotskog i psihotičnog nivoa, smješta se granična organizacija ličnosti, unutar koje se nalazi narcistični poremećaj ličnosti, pojašnjeno je u stručnoj literaturi.
Rascepljena ličnost i sklonost kriminalu
Dr Marčinko navodi da je osnovni mehanizam odbrane granične ličnosti tzv. rascep (engl. splitting). U prvim godinama života je koristan, jer dječja psiha stvari doživljava iz pojednostavljene perspektive, kao dobre i loše primjere. Kasnije, u optimalnim okolnostima, ovaj mehanizam se zamjeni zdravijima. Ali ne i kod poremećaja ličnosti.
Kod narcističnog poremećaja ovaj rascjep ostaje dominantan i u odraslom dobu, pa osobe sebe vide ili kao krajnje dobre, ili kao loše i beznadne. Stoga i druge vide kao idealne, ili, pak, potpuno neprihvatljive.
Američki psihijatar i psihoanalitičar Vamik D. Volkan istraživao je odnos patološkog narcizma i fenomena osvete. Model je primjenio i na objašnjenje sukoba na društvenom nivou, uključujući pokušaje objašnjavanja pojedinih ratova u svijetu krajem 20. vijeka.
Kod malignih narcisa, koji su zapravo ekstrem narcistične patologije, javlja se i vjerovanje da se zakoni ne odnose na njih te da su na neki način zaštićeni od neizbežnih posljedica svojih djela i nedjela. Stoga su skloniji kriminalu, jednom od brzih načina sticanja „slave“.
Popute nezrele djece
Ono što nedostaje ljudima s narcističnim poremećajem ličnosti je, kaže zagrebački psihijatar, zdrava integracija. Zato su osobe kojima dominira patološki narcizam sklone, iz povrede i bjesa, da krenu u osvetu.
Slikovito rečeno, patološki narcisi su poput nezrele djece, koja će se kad ne dobiju željenu igračku ili čokoladu, baciti na pod, vrištati, histerisati i držati se žrtvom nepravde. Slika koju grade o sebi obično je u jakom neskladu s realnom slikom.
Dva su podtipa nezdravog, patološkog narcizma uvrežena u psihoterapijskoj praksi. To su grandiozni (tzv. debelokožni) i vulnerabilni (prikriveni) narcizam. Prvi se obično prezentuje kao bahatost, samodopadnost i nedostatak empatije, a drugi kao preosjetljivost, uživljavanje u ulogu žrtve i izbjegavanje suočavanja s drugim ljudima.
Patološki narcisi često, zbog raskoraka između željene slike i realnosti, padaju u depresivna stanja. Skloni projektovanju, za svoja stanja okrivljuju druge.
U vremenima instant uspjeha, internet popularnosti i sličnog, laičko viđenje je da nedostatak empatije i narcistična prodornost osiguravaju uspjeh. Istina je drugačija, kaže Marčinko. Nedostatak empatije, pohlepa i sklonost iskorišćavanju drugih, osobu izoluju i ograničavaju u ostvarivanju dobrih odnosa.
Sebe vide kao žrtvu
Upozorava na sve češće primjere osoba koje, nakon prekida veze, bivšeg partnera vide kao narcisa, a sebe kao žrtvu. Ali, suštinski je teško moguće da je osoba dugo vremena u vezi s nekim ko ima izraženiju patologiju ličnosti, a da sama nema neki stepen patologije ličnosti.
I u javnom prostoru se često čuju termini psihopat ili narcis, što je takođe pretjerano, ističe dr Marčinko.
Često je onaj koji nekoga opisuje tim terminima upravo taj koji ne može dobro vidjeti sebe, dok drugoga vidi isključio kao lošeg.
Zato misli da nije dobro da se laici uživljavaju u postavljanje dijagnoza jer, osim što nijesu edukovani, to obično rade u afektu i iz svoje povrede.
Za primjer dr Marčinko navodi i tzv. ‘hejtere’, koji na društvenim mrežama pišu ponižavajuće i komentare pune mržnje.
Većinom je riječ o ljudima s težim smetnjama ličnosti, napominje. Oni su dokaz koliko je psihopatologija mržnje i patološkog narcizma prisutna među opštom populacijom. Takve osobe vide problem isključivo u drugima pa, uronjeni u lažni svijet i ponižavanje drugih, ne čine ništa da se suoče s dubokim kompleksima manje vrednosti. Loše osjećaje o sebi prolazno smiruju vrijeđanjem drugih, objašnjava ovaj ljekar.
Unutrašnja praznina
Unutrašnja praznina je nešto što ljudi s poremećajima ličnosti nose u sebi, navodi, a nezdravi sram, kao važna master emocija, najbolje odgovara stanjima patološkog narcizma.
Doktor ukazuje i na sve veći broj samozvanih terapeuta koji nude ideologiju brzog postizanja sreće. Struka uvijek upozorava na opasnost takvih „rješenja“, jer ljude s problemom patološkog narcizma guraju još dublje u njihove nezdrave obrane.
Psihoterapija nudi dublje razumijevanje problema. Istraživanja pokazuju da je, uz kontinuirani rad i postupno, moguće nezdrave narcistične mehanizme zamjeni zdravijima.
U razumijevanju i borbi protiv nezdravog narcizma pomažu empatija i zahvalnost, poručuje dr Marčinko.
Dobri odnosi s drugim ljudima bitni su za bolje mentalno zdravlje i osjećaj ispunjenja. Zahvalnost je direktno povezana s mentalnim zdravljem, a istraživanja pokazuju kako su osobe s višim nivoom zahvalnosti srećnije i imaju bolje odnose. Zato psihoterapija ima smisla, odvijajući se kroz postepeno smirenje i integraciju bitnih spoznaja o sebi i važnim međuljudskim odnosima.
Hina HRV
