Pankreas ili gušterača je ključna žlijezda u ljudskom tijelu koja ima dvije glavne funkcije: luči enzime koji su neophodni za varenje hrane i proizvodi hormone, insulin i glukagon, koji pomažu u regulaciji nivoa šećera u krvi.
Zdravlje pankreasa je od suštinskog značaja za opšte zdravlje organizma, a različiti su faktori koji mogu da dovedu do njegovog oštećenja i razvoja bolesti.
Od autoimunih bolesti i genetskih predispozicija do životnih navika i ishrane, postoji mnogo uzroka koji mogu negativno da utiču na pankreas.
Alkohol i nezdrava ishrana predstavljaju, međutim, najozbiljnije prijetnje za zdravlje pankreasa. Alkohol može direktno da ošteti ćelije pankreasa i izazove akutnu ili hroničnu upalu, dok nezdrava ishrana doprinosi metaboličkim poremećajima, gojaznosti i insulinskoj rezistenciji, što sve zajedno dodatno opterećuje ovu žlijezdu smještenu u dubini trupa, iza želuca.
Bolesti pankreasa
Loše navike mogu da dovedu do ozbiljnih i trajnih posljedica, uključujući dijabetes, pankreatitis i rak pankreasa.
Dijabetes
Šećerna bolest je stanje u kojem pankreas ne proizvodi dovoljno insulina (dijabetes tip 1) ili tijelo ne koristi insulin efikasno (dijabetes tip 2). Kod dijabetesa tipa 1, autoimuni sistem napada i uništava beta ćelije pankreasa koje proizvode insulin. Kod dijabetesa tipa 2, pankreas možda proizvodi insulin, ali tijelo postaje otporno na njegove efekte. Dugotrajno povećanje nivoa šećera u krvi, može da ošteti pankreas.
Akutni i hronični pankreatitis
Pankreatitis je upala pankreasa koja može biti akutna ili hronična. Akutni pankreatitis je iznenadna upala koja može biti uzrokovana žučnim kamencima koji zapuše kanal za ulaz žuči u dvanaestopalačno crijevo, koji je zajednički sa kanalom kojim se enzimi vode iz pankreasa u digestivni trakt, zatim prekomjernim konzumiranjem alkohola, kao i određenim ljekovima i infekcijama.
Hronični pankreatitis je dugotrajno stanje koje često proizilazi iz dugotrajne konzumacije alkohola, ali može biti i rezultat genetskih faktora ili autoimunih bolesti. Ova upala dovodi do oštećenja tkiva pankreasa, smanjenja njegove funkcionalnosti i može da izazove ozbiljne zdravstvene probleme.
Rak pankreasa
Rak pankreasa je jedan od najopasnijih i najtežih oblika raka, zbog toga što se često ne otkriva u ranoj fazi, jer nema specifičnih simptoma. Razni faktori, uključujući pušenje, hroničnu upalu pankreasa i određene naslijeđene genetske mutacije, mogu da povećaju rizik od razvoja raka pankreasa. Tumori mogu da blokiraju pankreasne kanale, što dovodi do bola, žutice i smanjene funkcije pankreasa.
Cistična fibroza
Cistična fibroza je genetski poremećaj koji utiče na proizvodnju sluzi u tijelu, uključujući pankreas. Ova gusta sluz blokira pankreasne kanale, sprječavajući enzime da stignu do crijeva. To može da uzrokuje probleme sa varenjem i oštećenje pankreasa.
Genetske predispozicije
Neke genetske predispozicije i nasljedni poremećaji, poput hereditarnog (nasljednog) pankreatitisa, mogu da povećaju rizik od oboljenja pankreasa. Ljudi sa porodicama u kojima su se javljali slučajevi bolesti pankreasa u većem su riziku za razvoj sličnih stanja.
Životne navike i ishrana
Konzumiranje alkohola, pušenje i nezdrava ishrana bogata zasićenim mastima i niskim sadržajem vlakana, mogu da imaju negativan uticaj na pankreas. Dugotrajno unošenje većih količina alkohola često izazva akutni ili hronični pankreatitis, dok nepravilna ishrana dovodi do metaboličkih problema koji utiču na funkciju žljezde.
Kako alkohol izaziva zapaljenje pankreasa
Alkohol ima direktan i štetan uticaj na gušteraču. Iako se pankreatitis ne razvija kod svakoga ko pije alkohol, redovno i prekomjerno konzumiranje značajno povećava rizik. Kada se alkohol razgradi u tijelu, nastaju toksični nusprodukti, acetaldehid i masne kisjeline, koji direktno oštećuju ćelije pankreasa i dovode do disfunkcije ćelija koje proizvode enzime.
Pankreas luči nekoliko ključnih enzima za varenje koji pomažu u razgradnji različitih vrsta hrane: amilazu koja razgrađuje ugljene hidrate u jednostavnije šećere, lipazu odgovornu za razgradnju masti u masne kisjeline i glicerol, tripsin i himotripsin koji razgrađuju proteine u peptide i aminokiseline, nukleazu koja razgrađuje nukleinske kiseline (DNK i RNK) u nukleotide i fosfolipazu koja razgrađuje fosfolipide, ključne sastojke ćelijskih membrana.
Ovi enzimi se luče u obliku neaktivnih proenzima i aktiviraju se tek kada stignu u dvanaestopalačno crijevo, čime se sprječava autodigestija pankreasa.
Alkohol može uticati da se svi ovi enzimi aktiviraju prerano, dok su još u pankreasu, što uzrokuje zapaljenje i situaciju da pankreas vari sam sebe.
Alkohol povećava gustinu pankreasnog soka, što dovodi do formiranja čepova u pankreasnim kanalima. Ovi čepovi blokiraju prolaz enzima do crijeva, uzrokujući nakupljanje enzima u pankreasu i samoprobavljanje tkiva.
Dugotrajna upotreba alkohola može, takođe, da dovede do hroničnog pankreatitisa, koji se razvija kao posljedica stalnog oštećenja i ožiljaka na pankreasu. Hronični pankreatitis se razlikuje od akutnog, jer je stanje trajno i često izaziva nepopravljivu štetu.
U hroničnom pankreatitisu, ponovljeni zapaljenski napadi uzrokuju fibrozu – formiranje ožiljnog tkiva, koje zamjenjuje zdravo pankreasno tkivo. Ćelije tada ne mogu da luče dovoljno insulina.
Oštećeni pankreas više ne proizvodi ni dovoljno enzima, što dovodi do problema sa varenjem hrane i apsorpcijom hranljivih materija, posebno masti. Pacijenti mogu razviti steatoreju (masne stolice) i gubitak tjelesne težine zbog nemogućnosti varenja hrane.
Redovno konzumiranje alkohola povećava rizik od razvoja raka pankreasa. Smatra se da oštećenje ćelija izazvano dugotrajnim upalnim procesima može doprinijeti mutacijama u ćelijama, koje kasnije postaju kancerogene.
B92
