Povodom Svjetskog dana mentalnog zdravlja, koji se obilježava 10. oktobra, Inicijativa mladih s invaliditetom Boke (I MI Boke) želi da ukaže na veliki stepen institucionalizacije i sistemskog kršenja ljudskih prava osoba sa mentalnim invaliditetom (OMI).
“Činjenica da ni strateški ni pravni okvir ne propisuju jednaku zaštitu i ostvarivanje prava ovih osoba, u odnosu na druge grupe osoba s invaliditetom, stvara veliki prostor nadležnim institucijama da ovaj problem u kontinuitetu zapostavljaju”, kazali su oni.
Kako su saopštili, prikupljanje i analiza zvaničnih podataka o (ne)postojećim resursima za deinstitucionalizaciju OMI, koje je I MI Boke sprovela u okviru projekta „Deinstitucionalizacija osoba sa mentalnim invaliditetom u Kotoru”, pokazuju da samo Strategija zaštite i unaprjeđenja mentalnog zdravlja u Crnoj Gori za period 2019-2023. godine definiše cilj i aktivnosti koji se odnose na deinstitucionalizaciju ovih osoba.
“Međutim, izvještaji o implementaciji akcionih planova za sprovođenje Strategije ukazuju da je samo 16 odsto planiranih aktivnosti realizovano u 2022. godini, što predstavlja nazadovanje u odnosu na 2020. godinu kada je sprovedeno 18 odsto planiranih aktivnosti. Čak i u ovom malom broju sprovedenih aktivnosti ne nalazi se ni jedna koja se odnosi na deinstitucionalizaciju OMI, a kao razlog za njihovo nesprovođenje navodi se nedostatak finansijskih sredstava”, dodaje se u saopštenju.
Zbog toga, kako kažu, ne čudi podatak da je ove godine u JZU Specijalnoj bolnici za psihijatriju „Dobrota” Kotor smješteno 15,5 odsto više pacijenata nego 2021. godine.
“Od njih ukupno 283, preko 30 odsto (90) su OMI koje nemaju potrebe za bolničkim liječenjem, ali se u ovoj zdravstvenoj ustanovi nalaze zbog nedostatka podrške porodice i usluga u zajednici. Njih 18 je ženskog pola, pet nema regulisan pravni i zdravstveni status u Crnoj Gori, a čak 34 (37,7 odsto) ih je lišeno poslovne sposobnosti. Samo 20 tzv. socijalnih pacijenata/kinja (22,2 odsto) održava kontakte sa porodicom, i to na tromjesečnom nivou. Ove OMI nisu prostorno, kadrovski i programski odvojene od ostalih pacijenata/kinja iz razloga što Bolnica ne raspolaže dovoljnim prostornim i kadrovskim kapacitetima da bi se navedeno moglo sprovesti”, ističu iz Inicijative mladih s invaliditetom Boke.
Kako dodaju, postupak procjene OMI podobnih za uključivanje u proces deinstitucionalizacije nije propisan na nivou Bolnice, zbog nedostatka propisanog postupka na nacionalnom nivou.
“Od 2022. do avgusta 2024. godine iz Bolnice je izmješteno svega 13 tzv. socijalnih pacijenata/kinja, i to tri ženskog i 10 muškog pola. Njih sedmoro se vratilo u svoje porodice, a preostalih šest OMI su produžile svoju institucionalizaciju u domovima starih. Osim domova starih, jedine usluge socijalne i dječje zaštite dostupne OMI u nekim lokalnim zajednicama su dnevni boravci, porodični smještaj i porodični savjetnik”, navode u saopštenju.
Zaštita mentalnog zdravlja OMI na lokalnom nivou je, kako podsjećaju, veoma loša, jer u Crnoj Gori postoji svega 13 centara za mentalno zdravlje pri domovima zdravlja, dok ih nema u 22 opštine.
“Međutim, i u onim opštinama u kojima postoje, ovi centri su veoma ograničeni u ljudskim resursima, iako se oglasi za specijalizaciju u oblasti psihijatrije obnavljaju iz godine u godinu. Zbog toga Asertivni tim za mentalno zdravlje u zajednici koji treba da sprovodi kućne posjete i intervencije u stanu OMI, već godinama ne funkcioniše pri Centru za mentalno zdravlje u Kotoru, nego se rad obavlja samo ambulantno, a samo izuzetno, zbog lošeg zdravstvenog stanja pacijenta/kinje psihijatar pregled obavlja u kućnoj posjeti”, poručuju iz Inicijative mladih s invaliditetom Boke.
Projekat „Deinstitucionalizacija osoba sa mentalnim invaliditetom u Kotoru” je, kako zaključuju u saopštenju, podržan od strane Instituta alternativa u okviru Programa malih grantova za organizacije civilnog društva za učešće građana u reformi javne uprave na lokalnom nivou u okviru projekta „Pokretači civilnog društva na Zapadnom Balkanu za reformisanu javnu upravu – WeBER 3.0”, koji finansira Evropska unija, a kofinansira Austrijska razvojna agencija.
CdM
