Efekti po zdravlje od kratkoročnog izlaganja česticama se kreću u rasponu od nadražaja/iritacije očiju i sistema organa za disanje do ozbiljnijih efekata, uključujući smanjenu funkciju pluća, zapaljenje pluća, bronhitis, pogoršanje astme i drugih plućnih bolesti, pogoršanja kardiovaskularnih bolesti, poput srčane insuficijencije i prijevremenog umiranja, upozorilki su iz IJZ
Zagađenje vazduha postaje sve ozbiljniji problem, naročito tokom ljetnjeg perioda kada su šumski požari česta pojava. Kako ističu iz Agencije za zaštitu životne sredine za Gradski portal, preliminarne ocjene pokazaju da su požari u toku avgusta značajno uticali na pogoršanje kvaliteta vazduha. Iz IJZ su naveli da je prema posljednjim procjenama Evropske agencije za zaštitu životne sredine, u Crnoj Gori u 2022. godini zagađenje vazduha doprinijelo prijevremenom umiranju 1060 stanovnika, od čega od posljedica zagađenja PM česticama 920, azot dioksidom 90 i prizemnim ozonom 50 osoba.
Automatski uređaji na kojima se u realnom vremenu prati koncentracija PM10 i PM2,5 čestica povremeno su registrovali visoke i veoma visoke koncentracije ova dva polutanta, posebno tokom prve nedjelje avgusta, objašnjavaju iz Agencije za zaštitu životne sredine. Dodaju da požari, posebno šumski požari, imaju značajan negativan uticaj na kvalitet vazduha.
„Tokom požara oslobađaju se velike količine štetnih gasova, poput ugljen-monoksida (CO), ugljen-dioksida (CO2), metana (CH4), i azotnih oksida (NOx). Pored toga, značajna je i emisija zagađujućih čestica PM10 i PM2.5, koje su posebno opasne, jer mogu izazvati respiratorne i druge zdravstvene probleme“, kazali su.
Dodaju da je osim toga, posebno izazovno to što, zagađenje vazduha izazvano požarima ne ostaje lokalizovano, te je širenje zagađenja moguće i na velike udaljenosti.
„Vjetar može prenositi dim i čestice na velike udaljenosti, utičući na kvalitet vazduha u područjima koja su kilometrima udaljena od samog požara, izazvati smanjenu vidljivost što može uticati na saobraćajnu sigurnost i opštu percepciju zagađenja, gasovi i čestice koje se emituju tokom požara mogu učestvovati u hemijskim reakcijama u atmosferi, što dovodi do stvaranja ozona na nivou tla (prizemni ozon), koji je štetan za ljudsko zdravlje i biljke“, kazali su iz Agencije.
Požari, stoga, predstavljaju ozbiljnu prijetnju za kvalitet vazduha i zdravlje ljudi, i njihov uticaj može biti dalekosežan i dugotrajan.
Kako objašnjavaju iz Instituta za javno zdravlje (IJZ) dim od šumskog požara mješavina je zagađivača vazduha od kojih su čestice promjera manjeg od 10 mikrometara (PM2,5 i manje čestice) glavna prijetnja po narodno zdravlje.
„Efekti po zdravlje od kratkoročnog izlaganja česticama se kreću u rasponu od nadražaja/iritacije očiju i sistema organa za disanje do ozbiljnijih efekata, uključujući smanjenu funkciju pluća, zapaljenje pluća, bronhitis, pogoršanje astme i drugih plućnih bolesti, pogoršanja kardiovaskularnih bolesti, poput srčane insuficijencije i prijevremenog umiranja“, dodaju iz IJZ.
Kratkotrajna izloženost (dani ili nedjelje) zagađenom vazduhu povezana je s povećanim rizikom od pogoršanja već postojećih respiratornih i kardiovaskularnih bolesti, kao i prijevremenim umiranjem, objašnjavaju iz IJZ.
„Zdravstveni problemi kod djece i odraslih mogu nastati zbog kratkotrajne i dugotrajne izloženosti zagađivačima vazduha. Nivoi i trajanje izloženosti koji se mogu smatrati „bezbjednim“ variraju u zavisnosti od zagađivača, kao i bolesti. Za neke zagađivače ne postoje granične vrijednosti ispod kojih se neželjeni efekti ne javljaju. Dugotrajna ili hronična izloženost česticama malog promjera – PM česticama povećava rizik za nezarazne bolesti kao što su moždani udar, bolesti srca, hroničnu opstruktivnu bolest pluća i rak“, upozoravaju iz ove zdravstvene ustanove.
Epidemiološke studije o kratkotrajnoj izloženosti PM česticama su, kako navode, pokazale da se u tim slučajevima javlja veći rizik od posjeta službama hitne pomoći, prijema u bolnicu i smrtnosti kod starijih osoba, objašnjavjau iz IJZ. Dodaju da ne postoji dovoljno naučnih istraživanja u ovoj oblasti, ali su svakako pored starih najviše izložene osjetljive grupe kao što su djeca, trudnice, osobe sa kardiovaskularnim i respiratornim bolestima, kao i osobe sa nižim socio-ekonomskim statusom.
„Prema posljednjim procjenama Evropske agencije za zaštitu životne sredine, u Crnoj Gori je u 2022. godini zagađenje vazduha doprinijelo prijevremenom umiranju 1060 stanovnika, od čega od posljedica zagađenja PM česticama 920, azot dioksidom 90 i prizemnim ozonom 50 osoba“, kazali su iz IJZ.
Kako navode, studija koju je IJZ izradio sa eksperima Svjetske Zdravstvene Organizacije (SZO) i drugim partnerskim institucijama u Crnoj Gori 2016. godine za tri grada (Podgoricu,Nikšić i Pljevlja), pokazala je da zagađenje vazduha PM česticama doprinijelo prijevremenom umiranju u više od 250 slučajeva prijevremenih smrti u ova tri grada i 140 hospitalizacija na godišnjem nivou, kao i brojnim drugim štetnim uticajima na zdravlje koji su povezani sa izlaganjem zagađenom vazduhu.
„Međunarodna agencija za istraživanje raka (IARC) klasifikovala je zagađenje vazduha i PM čestice kao kancerogene za ljude (IARC Grupa 1) na osnovu dovoljno dokaza o karcinogenosti kod ljudi i životinja. Na ovaj efekat treba dodati i kancerogene efekte pojedinih hemikalija kao što su policiklični aromatični ugljovodonici, čiji se predstavnik benzo (a) piren mjeri na mjernim stanicama i redovno prelazi propisane vrijednosti u opštinama u centralnom i sjevernom regionu“, upozoravaju iz IJZ.
Napominju da su starije osobe pod povećanim rizikom od zdravstvenih efekata zbog izloženosti dimu od požara zbog njihovih već postojećih bolesti pluća i srca, i zato što važni fiziološki procesi, uključujući odbrambene mehanizme, opadaju s godinama.
„Postoje jasni dokazi koji povezuju izloženost zagađenju vazduha sa povećanim rizikom od neželjenih ishoda trudnoće kao što su zaostajanje u rastu i razvoju ploda, niska porođajna težina djeteta i prijevremeni porođaj. Sve veći broj dokaza sugeriše da zagađenje vazduha može uticati na javljanje šećerne bolesti i neurološki razvoj kod djece“, ističu oni.
Iz IJZ preporučuju građanima da ukoliko podaci o monitoringu kvaliteta vazduha pokazuju da postoji povećano zagađenje vazduha, te ukoliko vide da je prisutna smanjena vidljivost usljed zagađenja vazduha, pokušaju da ograniče količinu vremena koje provode napolju.
„Načini da se zaštitimo od aerozagađenja odnose se na ograničavanje izloženosti, koje uključuje boravak u zatvorenom prostoru, ograničavanje fizičke aktivnosti, smanjenje zagađenja vazduha u zatvorenom prostoru, efikasno korišćenje klima uređaja, kao i upotrebu maski. Ovo naročito važi za osjetljive grupe (djecu, trudnice, starije osobe i hronične bolesnike), a posebno se preporučuje prekid svih zahtjevnih fizičkih aktivnosti uključujući vježbanje i sportske aktivnosti napolju“, poručuju oni.
Gradski Portal
