Prim. dr Rasim Agić, spec. medicine rada
Poliklinika Moj Lab, Podgorica
Mnogo nejasnoća postoji kada je u pitanju obavljanje zdravstvenih pregleda sportista. Nejasnoće se u laičkoj, ali ne manje i u stručnoj javnosti odnose prije svega na nadležnosti. I mada je Ministarstvo zdravlja precizno regulisalo ovu oblast, u praksi se to ne sprovodi. U praksi imamo situaciju da zdravstvene preglede sportista obavljaju doktori bez malo svih specijalnosti: kardiolozi, pedijatri, internisti, doktori medicine, specijalisti porodične medicine i dr. iako je propisima regulisano drugačije.
Ministarstvo zdravlja je uz pribavljeno mišljenje Uprave za mlade i sport još 2011. godine donijelo Pravilnik o uslovima za obavljanje zdravstvenih pregleda sportista (u daljem tekstu Pravilnik). Neznatne izmjene i dopune Pravilnika su urađene 2013. godine.
Odredbama Pravilnika propisani su uslovi za obavljanje zdravstvenih pregleda sportista, vrsta i obim pregleda, način vođenja evidencije i medicinske dokumentacuije, kao i uslovi koje mora da ispunjava ovlašćeni doktor za obavljanje pregleda. Da bi ispunila uslove za obavljanje zdravstvenih pregleda sportista, zdravstvena ustanova mora da ima najmanje jedan tim za zdravstvenu zaštitu sportista koji čine specijalista sportske medicine ili specijalista medicine rada. U timu su još i medicinska sestra, odnosno medicinski tehničar edukovan za rad sa sportistima.
Dakle, specijalista sportske medicine i specijalista medicine rada, prema zdravstvenim propisima su jedini doktori ovlašćeni da obavljaju zdravstvene preglede sportista i da na osnovu izvršenog ljekarskog pregleda daju ocjenu zdravstvenog stanja i fizičke sposobnosti sportiste, odnosno izdaju ljekarsko Uvjerenje o sposobnosti sportiste za bavljenje sportom, bilo amaterski ili profesionalno.
Neka ovaj autorski tekst bude svima u lancu ocjene zdravstvene spsobnosti i registracije sportista putokaz da se pridržavaju propisa koji regulišu ovu oblast. Ovdje prije svega mislim na nenadležne zdravstvene ustanove i nenadležne doktore koji vrše preglede i ocjenu zdravstvene sposobnosti sportista, a zatim i na sportske saveze koji takva ljekaraska uvjerenja prihavtaju kao validna.
Zdravstvenim pregledima podliježu kako sportisti koji se profesionalno bave sportom tako i sportisti kojima bavljenje sportom nije zanimanje, to jest amateri. Ovim pregledima podliježu takođe i sportski treneri i sportske sudije. Ali, ovim pregledima obavezno treba podvrgnuti i sve mališane koji se rekreativno bave određenom vrstom sporta, kako starijeg tako i one najmlađeg uzrasta.
Zdravstvenim pregledom se utvrđuje zdravstvena sposobnopst sportiste u odnosu specifičnosti sportske discipline i sveukupni uticaj fizičke aktivnosti na zdravlje sportiste.
Zahtjev za utvrđivanje zdravstvene sposobnosti sportiste može podnijeti: sportska organizacija ili sportski savez čiji je sportista član, ili sportista samoinicijativno. Uz zahtjev za ocjenu zdravstvene sposobnosti podnosi se i Upitnik koji sadrži: opšte podatke o sportskoj, medicinskoj i porodičnoj anamnezi.
Zdravstveni pregled se obavlja kao redovni, periodični i vanredni. Redovni zdravstveni pregled sportiste se obavlja prije početka takmičarske sezone. Periodični zdravstveni pregled sportiste se obavlja tokom bavljenja sportom, a u cilju kontrole zdravlja. Vanredni zdravstveni pregled sportiste se obavlja: poslije težih bolesti i povreda, na zahtjev sportiste, sportskog saveza ili nadležne komisije, i prema medicinskim indikacijama postavljenim tokom redovnog, odnosno periodičnog pregleda, nakon pauze bavljenja sportom dužom od godinu dana, nakon isteka kazne antidoping pravila i iz drugih razloga.
Obim zdravstvenog pregleda za utvrđivanje zdravstvene sposobnosti sportiste određuje se na osnovu stručne analize specifičnih funkcionalnih zahtjeva pojedinih sportskih disciplina imajući u vidu starosnu dob sportiste – kandidata.
Nakon završenog pregleda sportiste ovlašćena zdravstvena ustanova Izvještaj o zdravstvenoj sposobnosti sportiste za obavljanje sportskih aktivnosti i učestvovanja na sportskim takmičenjima dostavlja pregledanom sportisti ili ovlašćenom predstavniku sportske organizacije čiji je sportista član.
Obim pregleda za utvrđivanje opšte zdravstvene sposobnosti za učešće sportista na takmičenjima obuhvata:
- Uzimanje opštih podataka
- Anamnezu
- Mjerenje težine, visine, određivanje BMI (indeks tjelesne mase)
- Detaljan pregled specijaliste medicine rada
- EKG- elektrokardiogram (srca)
- Laboratorijske nalaze, krvi i mokraća, šećer u krvi
- Druge preglede koji se zahtijevaju sportskim pravilima nadležnog nacionalnog sportskog saveza
Obim pregleda za utvrđivanje posebne zdravstvene sposobnosti za učešće na sportskim takmičenjima, pored elemenata potrebnih za utvrđivanje opšte zdravstvene sposobnosti obuhvata:
- Krvna sliku, Urin, SE, ureu, kreatinin, transaminaze, bilirubine (i druge nalaze po indikacijama)
- Spirometriju
- Ultrazvuk srca
- Psihološki pregled
- Orijentacioni neurološki pregled
- Test opterećenja srca na ergobiciklu ili tredmilu
- Otoskopski pregled
- Oštrinu vida, širinu vidnog polja, razlikovanje osnovnih boja
- Procenat tjelesne masti, procenat mišića
- Druga ispitivanja u odnosu na zahtjeve sportske grane, odnosno discipline u skladu sa sportskim pravilima nadležnog međunarodnog i nacionalnog sportskog saveza i u zavisnosti od medicinskih indikacija.
Za sportiste mlađe od 16 godina u svim sportskim granama i sportiste takmičare mlađe kategorije koji se takmiče u starijim kategorijama u svim sportskim granama, neophiodno je uraditi test opterećenja i EKG u miru, opterećenju i poslije opterećenja. Ovlašćena zdravstvena ustanova može da uradi test opterećenja (ergometrija) samo ako je sportista (odnosno roditelj ili staratelj za maloljetnog sportistu) dao izjavu da je upoznat sa procedurom i rizicima testiranja i da je saglasan sa testiranjem.
Psihološka procjena sportista obavlja se prema utvrđenoj metodiologij, uz uvažavanje specifičnih zahtjeva pojedinih sportskih zanimanja.
Na osnovu izvršenih zdravstvenih pregleda daje se ocjena zdravstvenog stanja i fizičke sposobnosti sportiste. Sastavlja se Izvještaj za sportistu, zdravstvenu komisiju i klupskog doktora.
Ocjene o sposobnosti sportiste za učešće na sportskim takmičenjima u određenoj sportskoj disciplini su:
- sposoban
- sposoban sa određenim ograničenjem
- privremeno nesposoban
- nesposoban za predloženu sportsku disciplinu
- nesposoban
Ocjena se daje neposredno nakon završenog pregleda, a najkasnije u roku od deset dana.
O zdravstvenim pregledima sportista vodi se evidencija unošenjem rezultata u medicinksu dokumentaciju koja se u skladu sa propisima čuva u zdravstvenoj ustanovi koja obavlja preglede.
