Selman Repišti, MA psihologije
Primijenjena psihologija, Fakultet primijenjene nauke, Univerzitet Donja Gorica
Prof. dr Lidija Injac Stevović, spec. psihijatrije
Medicinski fakultet, Univerzitet Crne Gore i Klinika za psihijatriju, Klinički centar Crne Gore
Uvod
Nakon poboljšanja cjelokupne situacije u vezi sa širenjem i posljedicama SARS-COV-2 virusa, suočili smo se sa novim problemom – pojavom tzv. post-COVID-19 sindroma poznatog i kao produženi COVID-19. Naime, nakon što su se pacijenti oporavili, određeni simptomi, u prvom redu kardiovaskularne, respiratorne i neuropsihijatrijske prirode, nastavili su perzistirati, bilo u manjoj ili većoj mjeri. U ovom članku bavićemo se neuropsihološkim i psihijatrijskim simptomima koji se mogu javiti tokom pomenutog sindroma.
Post-COVID-19 sindrom – neuropsihološki i psihijatrijski simptomi
Kliničari širom svijeta, kao i naši kliničari su primijetili da se kod nekih pacijenata javlja problem za koji je u anglosaksonskoj literaturi skovana sintagma cognitive fog ili brain fog. Ova sintagma može se prevesti kao kognitivna magla ili sumaglica, a odnosi se na probleme sa kognitivnim funkcijama poput deficita pamćenja, koncentracije i pažnje. Tako osoba uviđa da njene saznajne funkcije nisu na onom nivou na kojem su bile prije bolesti izazvane pomenutim virusom.
Takođe je primijećeno da kod pacijenata opstaje osjećaj umora, odnosno pad fizičke ali i psihičke energije. Uočene su i češće promjene raspoloženja, a u vezi sa tim i simptomi depresije. Istraživanja provedena u svijetu ukazuju na to da problemi sa mentalnim zdravljem mogu trajati i do godinu dana nakon što je osoba bila izliječena od glavnih posljedica pomenutog virusa. Dakle, jedan klaster simptoma u okviru post-COVID-19 sindroma manifestuje se u vidu poteškoća u kognitivnom, emocionalnom i bihejvioralnom domenu. Za više detalja vidjeti npr. članak čiji su autori Matsumoto i saradnici, publikovan 2022. godine u prestižnom časopisu BMC Psychiatry.
Studija koju su sproveli crnogorski istraživači
Krajem 2021. godine, Lidija Injac Stevović, Selman Repišti i Tamara Radojičić sproveli su inicijalnu onlajn studiju o post-COVID-19 sindromu. Pomenuti istraživači su, na osnovu vlastitog kliničkog iskustva, iskustava stručnjaka i istraživanjima u drugim dijelovima svijeta, napravili jedan psihološki instrument (skalu procjene) koji je sadržao 15 tvrdnji (stavki). Na skali od 0 do 4, učesnici istraživanja trebali su da procijene intenzitet 15 ponuđenih simptoma, pri čemu je 0 značila odsustvo odgovarajućeg simptoma, a 4 njegov veoma visok intenzitet. Budući da je studija bila incijalna, odnosno preliminarna, uzorak je brojio nešto više od 50 ispitanika. Ovo istraživanje sprovedeno je u zemljama Balkana i među našom dijasporom.
Rezultati su ukazali na to da su najčešći simptomi uključivali gubitak energije (osjećaj umora), te anksioznost i osjećaj straha. Najmanje zastupljeni bili su sljedeći simptomi: suicidalne misli, dezorijentacija/konfuzija, osjećaj bespomoćnosti i gubitak strpljenja (”kratak fitilj”).
Simptomi čiji je intenzitet bio najviši bili su: gubitak energije, anksioznost i poteškoće u obavljanju aktivnosti koje zahtijevaju vještinu multitaskinga (obavljanja više aktivnosti u isto vrijeme, paralelno). Najniži intenzitet imali su simptomi koji uključuju suicidalne misli, dezorijentaciju/ konfuziju i osjećaj bespomoćnosti.
Generalno gledano, simptomi su bili blagi do umjereni, ali je njihov prosječan broj na nivou cijelog uzorka bio devet od mogućih 15.
Pored toga, korišteni instrument (Skala neuropsiholoških i psihijatrijskih simptoma post-COVID-19 sindroma) pokazala se kao pouzdan (precizan) i validan (valjan) instrument koji se može koristiti kako za potrebe istraživanja tako i u kliničkom radu, odnosno procjeni. Inače, članak je objavljen u domaćem časopisu Savremena psihijatrija i medicina (SPIM), koje izdaje Udruženje psihijatara Crne Gore (UPCG). Prije njega, publikovan je i članak u kome je detaljno opisana konstrukcija pomenute skale, kao i pilot istraživanje sprovedeno prije inicijalne studije.
Zaključak
Pojava i širenje SARS-COV-2 povezani su sa mnogim negativnim posljedicama, kako zdravstvenog, tako i socioekonomskog karaktera. Ovakva globalna situacija opstaje, doduše u manjem obimu, i usljed pojave produženog COVID-a. Ono što istraživači mogu uraditi jeste da doprinesu opisu ovog sindroma te osvjetljavanju njegovih uzroka – u našem slučaju sa aspekta psihijatrije i neuropsihologije, npr. da li je osoba i prije infekcije koronavirusom pokazivala određene znake ili simptome mentalnih poremećaja. Takođe, istraživači mogu ispitati zastupljenost različitih simptoma, koristeći u tom poduhvatu kvalitetne, psihometrijski provjerene instrumente. S druge strane, kliničari bi procjenjivali postojanje i intenzitet simptoma, te određivali adekvatan tretman. Za kraj, treba istaći značaj i potencijal sprege kliničke prakse i istraživačkih poduhvata, što je, uostalom, preporuka za sve oblasti u kojima djelujemo.
Literatura
Matsumoto, K., Hamatani, S., Shimizu, E., Kall, A., & Andersson, G. (2022). Impact of post-COVID conditions on mental health: a cross-sectional study in Japan and Sweden. BMC Psychiatry, 22, 237.
Repišti, S., Injac Stevović, L., & Radojičić, T. (2021). Preliminary validation of Scale of Neurological and Psychiatric Symptoms within post-COVID-19 syndrome with initial findings. Savremena psihijatrija i medicina [Contemporary Psychiatry & Medicine], 3(2), 2-18.
Repišti, S., Injac Stevović, L., & Radojičić, T. (2021). Scale of Neurological and Psychiatric Symptoms within the post-COVID-19 syndrome: A pilot study. Savremena psihijatrija i medicina [Contemporary Psychiatry & Medicine], 3(1), 46-55.
Dodajte komentar