BIO ICT projekat, kao prvi Centar izvrsnosti u Crnoj Gori, započeo je svoje aktivnosti u junu 2014. godine. Organizovan je tako da se stvore uslovi za izgradnju snažne i funkcionalne veze između javnog zdravlja i drugih sektora, prije svega poljoprivrede, kako bi se obezbijedila efikasna međusektorska saradnja. U Institutu za javno zdravlje, u okviru radnog paketa 5, sprovode se analize o antioksidativnim jedinjenjima u zelenom povrću, prije svega u blitvi. Antioksidansi su vrlo aktuelna tema posljednjih godina zbog svog preventivnog dejstva na brojne bolesti.
Hemijski, antioksidansi su veoma raznovrsna jedinjenja, međutim imaju zajedničku osobinu da se bore protiv reaktivnih vrsta, sprječavajući njihove negativne efekte. Najreaktivnija molekulska vrsta je ujedno i molekul koji je esencijalan za život. Naravno, radi se o kiseoniku, koji učestvuje u stvaranju slobodnih radikala i takođe se od samog molekula kiseonika formiraju slobodni radikali koji se u tom slučaju zovu reaktivne kiseonične vrste (ROS). Upravo oštećenja u ćeliji koja izazivaju slobodni radikali su uzročnici procesa starenja, kao i bolesti poput kancera, srčanih oboljenja, neurodegenerativnih i imunoloških poremećaja i drugih hroničnih bolesti. Hrana bogata jedinjenjima koja imaju antioksidativno dejstvo u prvom redu je voće i povrće i ispitivanja su pokazala da ishrana bogata ovim namirnicama preventivno djeluje na pomenute bolesti. Putem hrane bogate antioksidansima doprinosi se jačanju ćelijskog kapaciteta da se izbori sa reaktivnim molekulima (slobodnim radikalima).
Kako smo napomenuli mi iz BIO-ICT tima, između ostalog, radimo sa blitvom, koja se uzgaja na imanju Biotehničkog fakulteta, sa ciljem da ispitamo kvalitet blitve u smislu antioksidativnih karakteristika. Zašto blitva? Blitva, Beta vulgaris var. Cicla, je lisnato zeleno povrće koje je dostupno tokom cijele godine. Blitva je dvogodišnja biljka koja cvjeta u drugoj godini, ali se obično uzgaja godišnje. Veoma je pogodna za uzgoj jer ne zahtijeva posebne uslove za rast i tolereše ekstremnije klimatske uslove, za razliku recimo od spanaća. Ekonomski je dostupna svim društvenim slojevima, ali ono što je najvažnije je njeno bogatstvo nutritientima, pri čemu sadrži malu energetsku vrijednost, svega 19 kcal na 100 grama proizvoda. Blitva je bogata vitaminima A, E, C, B3 i B9 i mineralima (Fe, K, Ca, P, Mg, Na). Prisutne su masne kiseline (palmitinska, stearinska, oleinska, linolna, linoleinska kiselina), fosfolipidi, glikolipidi, polisaharidi, pektin, saponini. Prisustvo vlakana u blitvi je veoma značajno jer se preko vlakana povećava iskoristivost brojnih jedinjenja koja imaju antioksidativnu funkciju. Koja su antioksidativna jedinjenja blitve značajna za zdravlje čovjeka?
Nedavna istraživanja su pokazala da blitva sadrži najmanje 13 polifenolnih antioksidanasa, među kojima su proste fenolne kiseline i flavonoidna jedinjenja. Najznačajnija fenolna kiselina u blitvi je siringinska kiselina, koja se intezivno ispituje kao agens koji pomaže u regulaciji nivoa šećera u krvi. Pokazano je da ova kiselina inhibira prvi enzim u procesu razgradnje složenih šećera, alfaglukozidazu. Na ovaj način se sprječava povećanje šećera u krvi, tako da ispitivanja u smjeru regulacije nivoa šećera imaju smisla. Treba imati na umu da i vlakna kao i proteini, koji su prisutni u blitvi u velikim količinama, takođe dopinose normalizaciji nivoa šećera u krvi.
Kako je rečeno u blitvi su prisutni i vitamin C, E i A, koji su izuzetno moćni antioksidansi, a i neophodna jedinjenja za funkcionisanje brojnih fizioloških procesa u ćeliji. Vitamin C je u blitvi zastupljen u količini koja zadovoljava 33% od preporučene doze, na 100 g svježeg proizvoda. Istraživanja ukazuju da hrana bogata vitaminom C pomaže da se održi funkcija vezivnog tkiva, sprječava deficijenciju gvožđa i pomaže organizmu da se izbori sa infektivnim agensima, tako što stimuliše imunološki odgovor. Vitamini A i E, za razliku od vitamin C su liposolubilni, pa tako “uklanjaju slobodne radikale” u lipidnom okruženju i sprječavaju oksidaciju komponenti iz ćelijske membrane. Osim toga ovi vitamini imaju i ulogu u normalnom funkcionisanju organizma, npr. u fiziologiji vida, metabolizmu selena i sl. Antioksidativnom kapacitetu blitve u velikoj mjeri doprinose flavonoidna jedinjenja. U blitvi iz ove grupe najviše su zastupljeni kampferol, kvercetin i viteksin. Brojna istraživanja pokazuju preventivno dejstvo ovih jedinjenja na kardiovaskularna oboljenja (kemferol se još zove i kardio protektivni agens), kancer, antiinflamatorna oboljenja i sl.
Pomenuti flavonoidi značajno doprinose, prije svega derivati viteksina, kako su pokazale nedavne studije, u inhibiciji ćelija raka debelog crijeva. U najvećoj mjeri dejstvo ovih flavonoida na zdravlje potiče od njihovog antioksidativnog dejstva, to jeste usljed njihove “borbe” sa reaktivnim molekulima čime sprečavaju da dođe do stanja označenog kao oksidativni stres (koji je uzročnik brojnih hroničnih poremećaja). Osim toga antioksidativne osobine jedinjenja su povezane i sa antiinflamatornim efektima koja pokazuju ekstrakti blitve a i drugog povrća koje je bogato antioksidansima. Sve benefite koje blitva nesumljivo ima na zdravlje, prvenstveno na prevenciju brojnih oboljenja, trebalo bi da su dovoljan razlog da se ovo povrće uvrsti u svakodnevnu ishranu.
Ljubica Ivanović
PhD student na projektu
Add comment