Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihijatar
Zadnjih decenija svijet je bio i ostao svjedok plime mentalnih poremećaja. Pozadina i uzroci njihovoj ekspanzoiji su brojni, nekada poznati, nekada nepoznati, pa i misteriozni. Ipak, racionalni (naučni) razlozi njihovoj etiologiji su dobrim dijelom etablirani. No, to nije velika utjeha za psihijatriju, koja se bavi pitanjem geneze, tretmana i profilakse duševnih poremećaja, ako se zna da je tretman (liječenje) značajnog spektra duševnih poremaćaja kompleksan, hipotetičan. Svakako da to zavisi i od rakursa posmatranja mentalnih poremećaja, odnosno scijentnosti discipline koju tangira fenomen duševnog zdravlja i duševne bolesti.
Duševno zdravlje i duševna bolest tiču se pozamašnog spektra disciplina: biologija, psihijatrija, psihologija, sociologija, filozofija, etika, teologija i druge discipline. Ta činjenica govori o složenosti mentalnog života, mentalnog aparata i mentalnog supstrata, odnosno o multidisciplionarnom i multikauzalnom fenomenu.
Pojava covida–19 dovešće do amplifikacije polja psihijatrijske djelatnosti, čiji su horizonti i do sada izmicali u izmaglici teško uhvatljivog i spoznatljivog mentalnog života i mentalnog aparata.
Postoji i nesaglasje kada je u pitanju definicija mentalnog zdravlja (zdravlja uopšte). Po tradicionalističkom konceptu: “Zdravlje se shvata kao odsustvo bolesti, a bolest kao oštećenje zdravlja. Svjetska zdravstvena organizacija zdravlje definiše – Zdravlje nije samo odsustvo bolesti i oronulosti, već stanje fzičkog, psihičkog i socijalnog blagostanja.
Naznačena definicija pledira na fizičkom, psihičkom i socijalnom blagostanju čovjeka, što pretpostavlja koncept idealnog zdravlja, kojega ako slijedimo, misli S. Freuda nema, koji ustvrdi da je mentalno zdravlje fikcija, pa i zdravlje u cjelini. To je bio razlog za nešto prihvatljiviju i liberalnoju definiciju zdravlja, vezano sa segment mentalnog zdravlja, gdje se termin „blagostanje“ shvata kao stepen i kvalitet dobrog osjećanja i ravnoteže u odnosima sa sobom, sa drugim osobama, komunikacijama uopšte i razmjenama sa socijalnim ambijentom, odnosno socijalnim poljem.
Pojava covida-19 izazvane korona virusom ima planetarne razmjere, neslućene posljedice i implikacije po sveukupno zdravlje, ekonomski, sociokulturni poredak i svjatonazor, što dodatno komplikuje problem i pitanje psihosocijalnog zdravlja i produbljuje egzistencijalne probleme čovjeka.
Radi se o kolektivnom planetarnom stresu, koji je malo koju zemlju i narod zaobišao, ugrožavajući tjelsno, psihičko i socijalno zdravlja, te zaprijetio i doveo do neslućenih razmjera posljedice, ekonomske recesije i krize, koje prijete siromaštvom i plimom socijalne patologije širokoh razmjera, širom zemljinog globusa. Pandemija ove zarazne bolesti se zahuktala, ne zna joj se kraj, a nema joj ni lijeka na vidiku.
Mjere koje preduzimaju zdravstvene i administrativne vlasti, kod nas i u svijetu, da stanu na put ovoj bolesti, su u saglasju sa protokolima i smjernicama SZO. One se prije svega tiču restrikcije socijalnog života i upražnjavanje sloboda i potreba čovjeka koje su determinisane prirodnim i društvenim principima i zakonima. Svako zakidanje tih sloboda stvara otpor u čovjeku, koji je manifestan ili latentan, a oba imaju negetaivu reperkusiju po sveukupno ljudsko zdravlje i funkcionisanje, sa ozbiljnom psihičkom ekspresijom neurotičnih simptoma, čak i ozbiljnijim psihičkim dekompenzacijama i negativnim predznakom. Jer, dobro kaza K. Hornaj – Čovjek je dobar i konstruktivnan po prirodi stvari, a prestaje biti to kada se na putu njegovih prirodnih i inherentnih potreba ispriječe prepreke i barijere (frustracije).
Restrikcija socijalnog života, osobito kada su u pitanju mladi, djeca i adolescenti, populacija u razvoju, ima i imaće neslućene posljedice po razvoj mentalnog života, njihovu identifikaciju, socijalizaciju, profesionalna opredjeljenja, opšti svajtonazor, žvot i funkcionisanje. Ta prinuda (represija), može biti pledoaje za kolektivni autizam i uvertira u društvenu i psihosocijalnu alijenaciju i raznobojnu psihosocijalnu patologiju.
Rad od kuće (onlain), organizovanje nastave preko interneta, TV, korišćenja drugih virtuelinih informacionih pomagala i tehnologija, novi su izazovi i rizici za ljudski rod. To je atak na čovjekovu ličnost, udaljavanje čovjeka od čovjeka, nemogućnost empatije, otsustvo primordijalnog i prirodnog sagovornika, prijatelja i druga, gušenje i gašenje tradicionalnih relacija i nazora života, otežana adaptacije, robotizacija ljudske ličnosti i forsiranje virtuelnog svijeta.
To dovodi i do društvene dezorganizovanosti, doživljaja društvene torture, te skotomizacije čovjeka, njegove ličnosti, koji postaje sve fragilniji i lišen adekvatnog društvenog suporta.
Statističkim servisima, psihijatrijskim i epidemiološkim službama trebaće još dosta vremena da saopšte bilanse mentalnih i psihosocijalnih poremećaja i problema koji su konsekvenca epidemije covida-19.
Ipak, nije teško naslutiti da će pandemija virusom korona izavati brojne neurotske reakcije, odnosno postraumatske stresne poremećaje. To je, rezonujući po analogiji, i do sada bio slučaj kada su u pitanju ovakve i slične pošasti, a bilo ih je na pretek znanih i manje znanih.
U jednom istraživanju Međunarodne agencije za sigurnost i zaštitu zdravlja na radu, davne 2006. godine nađeno istraživanje govori da su stres i stresne reakcije na radnom mjestu prisutne u 30% slučajeva, odnosno 42,2 miliona zaposlenih u EU ispoljava manifestacije stresne reakcije.
U tom istraživanju stres je takođe okrivljen za 5,5 miliona nesreća na poslu, da se zbog stresa desi oko 50.000 samoubistava i pokušaja suicida oko pola miliona. Potom, američke kompanije imaju gubitak od 200 milijardi dolara godišnje izazvan stresom, koji dovodi do smanjenja produktivnosti, apsentizma, troškova zdravstvenog osiguranja itd.
Globalna ekonoska kriza dovodi do oštećenja i pogoršanja mentalnopg zdravlja, što se manifestuje porastom samoubistava, oboljenja od depresije i drugo, zbog nemogućnosti pojedinca da se izbori sa siromaštvom, nezaposlenoću i gubitkom perspektive.
Česti i najteži mentalni poremećaj u stresnim uslovima u stanju ekonomske krize jesu depresije različite dužine trajanja, pad osnovnog raspoloženje, te široka lepeza simptomatologija.
Prema nekim podacima 1/5 ukupne populacije tokom svog života u prilici je da iskusi depresivne simptome. Približno 50% onih koji čine suicid bolovalo je neku formu depresije. Aproksimativne procjene upućuju na zaključak da svakodnovno u „mirnim“ situacijama od afektivnih poremećaja boluje preko 100 miliona pacijenata.
Posljedice depresije po socijalno-zdravstveni sistem biće ogromne i nesagledive iz ove perspektive. Prema izvoru Svjetske zdravstvene organizacije vezano za procjenu globalnog opterećenja društva bolestima i prijevremenim smrtima, depresija je četvrti najčešći uzrok (što najbolje pokazuje formula: DALY – disability – djusted live year, što u prevodu znači, godine života korigovane u odnosu na nesposobnost), a predviđa se da će do kraja 2020. godine biti na prvom mjestu.
Zbirni pokazatelj DALY (godine života korigovane u odnosu na nesposobnost) predstavlja zbir godina „zdravog“ života, izgubljenih zbog prijevremene smrti (engleski YLL – Yearsof Lost) i godina „zdravog“ života izgubljenih zbog nesposobnosti (YLD – Years Lost due to Disability).
Pokazatelj (formula) DALY eksplicitno govori da bolesti (sve) remete zdravlja i funkcionisanje, skraćuju život, redukuju životni komfor i blagodeti koje život donosi, te da biološko trajanje i kalendarski uzrast, ako su lišeni atributa zdravlja i normalnosti, psihosocijalnog blagostanja, u principu su izgubljene godine ( „godine koje su pojeli skakavci“).
Prema tome, bolest covid – 19 redukovaće svakom stanovniku životni vijek širom planete, koji su ovu bolest doživjeli direktno, pa i indirektno, ako se prihvati aktuelna definicija zdravlja svjetske zdravstvene organizacije.
Add comment