Dr Slaviša Peruničić, spec. neurolog
Klinički centar Crne Gore
Epidemiologija je naučna disciplina koja proučava rasprostranjenost neke bolesti među stanovništvom. Ona nam daje odgovore na pitanja koliko često se neka bolest javlja, što je uzrokuje i koje osobe su pod povećanim rizikom od obolijevanja. Zasniva se na saznanjima medicine, sociologije, psihologije i demografije. Poznavanje epidemiologije omogućava nam da bolje razumijemo neku bolest ili da spriječimo njen nastanak tako što ćemo izbjegavati rizične faktore.
Pojmovi kojima se služi ova naučna disciplina su:
– prevalenca – govori nam koliki je broj osoba oboljelih od pojedine bolesti prisutan kod određenog stanovništva u određenom periodu,
– incidenca – govori koliko će se novih slučajeva neke bolesti javiti u određenoj populaciji tokom određenog vremenskog perioda, na primjer u jednoj kalendarskoj godini,
– smrtnost ili mortalitet – govori nam koliki broj osoba će umrijeti od neke bolesti u jednoj kalendarskoj godini.
Multipla skleroza (MS) je hronična, neurodegenerativna, zapaljenska, autoimuna bolest koja je sa epidemiološke strane veoma dobro istražena. Razlike u incidenci i prevalenci u različitim djelovima svijeta mogu se pripisati raznim fakorima – genetskim, okolinskim, socio-ekonomskim ili njihovoj kombinaciji. Prema najnovijim podacima MS Atlasa, koji prikuplja podatke o MS pacijentima, od ove bolesti u svijetu boluje oko 2.8 miliona ljudi, odnosno, incidenca iznosi 35.9 oboljelih na 100.000 stanovnika.
Geografski gledano, MS pokazuje karakterističnu distribuciju – bolest je češća u hladnijim krajevima svijeta, odnosno onima koji su najudaljeniji od ekvatora. Ova prostorna uslovljenost nije apsolutna, već su zabilježena i značajna odstupanja od očekivanog s obzirom na geografsku širinu. Prema epidemiološkim podacima, učestalost MS u Evropi najveća je u Škotskoj, Finskoj i Švedskoj. Zanimljivo je i očekivano da je incidenca u Aziji i na Arapskom poluostrvu niža, a u nekim afričkim zemljama MS-a praktično i nema.
Slika 1. Globalna distribucija multiple skleroze
Faktori rizika za nastanak MS
Poznato je da određeni faktori rizika mogu doprinjeti nastanku MS.
Genetski faktori
Iako MS nije isključivo genetski prenosiva bolest, smatra se da postoji određena genetska predodređenost za njen nastanak.
Locirano je preko 200 gena koji povećavaju sklonost autoimunim bolestima kao što je MS. Dokaz da genetika ima određen utjecaj na nastanak MS-a je pojava većeg broja oboljelih kod članova nekih porodica.
Faktori okoline
Među faktorima okoline odgovornima za nastanak MS najčešće se ističe zaraza određenim virusima kao što su Epštajn Barov virus (EBV- uzročnik infektivne mononukleoze) ili humani herpes virus tip 6 (HHV6). Međutim, zaraza ovim virusima ne znači da će osoba koja je s njima došla u kontakt u djetinjstvu sigurno dobiti MS kasnije u životu.
Uticaj vitamina-D takođe se intenzivno istražuje. Poznato je da osobe kojima se dijagnosticira MS često imaju snižene nivoe vitamina-D u tijelu. Vitamin-D se stvara pod uticajem sunčeve svjetlosti čime se objašnjava veća učestalost MS u krajevima udaljenima od ekvatora, gdje je stanovništvo manje izloženo suncu. Vitamin D utiče na regulaciju upalnih procesa i stabilnost imunološkog sistema. Niski nivoi vitamina-D nađeni su i kod MS pacijenata u stanju pogoršanja. Zato se bolesnicima s MS kod kojih se utvrdi niska razina vitamina-D preporučuje nadomještanje ovog vitamina.
Pušenje se kao pojedinačni faktor okoline vezan uz MS intenzivno istražuje posljednjih godina. Smatra se da je mogući mehanizam kojim pušenje djeluje na nastanak MS neurotoksičnost (toksičnost koju nikotin ima na živčani sustav). Smatra se da pušenje može povećati rizik od nastanka MS za 1,5 pa sve do 15 puta u odnosu na nepušače. Rizik pušenja izraženiji je kod osoba koje uz to imaju i određenu genetsku predispoziciju.
Debljina, osobito u djevojaka u adolescenciji smatra se rizičnim faktorom za nastanak MS.
Postoji i niz drugih teorija o tome što može povećati rizik od nastanka MS-a, kao što su zagađenje određenim hemikalijama, izloženost teškim metalima ili nekim alergenima. Važno je naglasiti da ni jedna od ovih teorija nije zasigurno dokazala negativni uticaj na razvoj MS.
Iako na genetske faktore ne možemo uticati, postoji niz faktora okoline čijim izbjegavanjem možemo smanjiti rizik obolijevanja od MS. Bolesnicima s MS-om, kao i svim ostalima, savjetuje se nepušenje, zdrava ishrana i izbjegavanje stresa.
