Prof. dr Olgica Mihaljević
Katedra za patološku fiziologiju, Fakultet Medicinskih nauka
Univerzitet u Kragujevcu, Srbija
Hormoni štitaste žlijezde imaju značajnu ulogu u razvoju i funkcionisanju nervnog sistema. Prvi put je veza između oboljenja štitaste žlijezde i poremećene funkcije centralnog nervnog sistema opisana još 1888. godine (“Report on Myxoedema”, Clinical Society of London) i od tada se testiranje tireoidne funkcije koristi kao dio dijagnostičkih protokola u neuropsihijatriji. Tako su poremećaji funkcije centralnog nervnog sistema u autoimunskoj bolesti štitaste žlijezde uzrokovani promjenom koncentracije tireodnih hormona ili prisustvom specifičnih anti-tireoidnih antitijela.
Hashimoto encefalopatija označava sindrom koji se karakteriše pojavom cerebralnih simptoma kod pacijenata sa serološki dokazanom autoimunskom bolešću štitaste žlijezde. Prvi slučaj Hashimoto encefalopatije opisan je šezdesetih godina prošloga vijeka kod 49-godišnjeg muškarca sa visokom serumskom koncentracijom anti-tireoperoksidaznih (anti-TPOAt) i anti-tireoglobulinskih (anti-TgAt) antitijela i prisutnim znacima kognitivnog gubitka uz agitiranost, halucinacije i tremor. Danas se zna da se encefalopatija može javiti i izolovano, nezavisno od tireoidne disfunkcije, zbog čega je mnogi autori definišu kao “autoimunski encefalitis udružen sa Hashimoto tireoiditisom”.
Hashimoto encefalopatija ili encefalitis je veoma rijetko autoimunsko neuroendokrino oboljenje, za sada nedovoljno ispitano, udruženo sa širokim spektrom neuroloških i psihijatrijskih simptoma. Neurološke komplikacije su ponekad udružene sa tireoidnom disfunkcijom, ali su u većini slučajeva pacijenti sa encefalopatijom eutiroidni. Ovo je kortiko-senzitivna encefalopatija, progresivnog ili remisionog karaktera udružena sa porastom specifičnih tireoidnih antitijela: anti-tireoperoksidaznih (anti-TPOAt) i/ili anti-tireoglobulinskih (anti-TgAt) antitijela, mada su opisani i slučajevi prisustva anti-nuklearnih antitijela i autoantitijela na parijetalne ćelije. Encefalopatija se može javiti kod pacijenata sa hipotireozom usljed Hashimoto tireoiditisa, ali može biti udružena i sa drugim autoimunskim netireoidnim oboljenjima kao što su: mijastenia gravis, sistemski eritemski lupus, Sjögren-ov sindrom, i cerebelitis sa autoantitelima na dekarboksilazu glutaminske kiseline.
Na osnovu kliničke ekspresije razlikuje se dva tipa bolesti: multiple epizode, nalik cerebrovaskularnom insultu (fokalni neurološki, motorni i senzorni ispadi) i progresivni tip bolesti u kome dominiraju demencija i psihotična ispoljavanja. Dostupna liteartura govori o prisustvu kognitivnog pada i epileptičnih napada kod 40% oboljelih od Hashimoto encefalopatije. Obično je riječ o generalizovanim grand mal napadima, mada su mogući i jednostavni parcijalni ili kompleksni napadi sa ili bez generalizacije, abscence status, fokalni i multifokalni mioklonus.
Patogenetski aspekti Hashimoto encefalopatije do sada su nedovoljno razjašnjeni. Da li je zaista riječ o sindromu, u kome cerebralna manifestacija predstavlja odraz autoimunske reakcije na, za tirodeu i mozak, zajednički antigen, ili o koincidenciji pojave encefalopatije i tireoiditisa? Činjenica da se antitireoidna antitijela mogu detektovati u visokom titru i kod drugih neuroloških poremećaja (paraneoplastičnog i neparaneoplastičnog limbičkog encefalitisa), nameće pitanje prirode relacije između koncentracije anti-tireoidnih antitijela u Hashimoto tireoiditisu i encefalopatije. Potencijalna “odgovornost” anti-tireoidnih antitijela za oštećenje moždanog tkiva i poremećaj nervne funkcije i dalje predstavlja zagonetku ne samo za neurologe nego i za stručnjake iz oblasti endokrinologije. Jedna od pretpostavki je strukturalna sličnost moždanih antigena sa antigenima štitaste žlijezde i vezivanje anti-tireoidnih antitijela za moždane strukture (model molekulske mimikrije). Autoantitijela dospijevaju u centralni nervni sistem prolaskom kroz hematoencefalnu barijeru ili bivaju intratekalno sintetisana. Interesantno je da visok titar anti-tireoidnih antitijela može perzistirati i u fazama remisije bolesti.
Izvjesni autori smatraju da encefalopatija nije posljedica tireoidne disfunkcije ili prisustva anti-tireoidnih antitijela, već da predstavlja udruženost neuobičajene autoimunske encefalopatije sa autoimunskom bolešću štitaste žlijezde. Identifikacija antitijela na specifične moždane antigene mogla bi da doprinese boljem razumijevanju patogeneze ove bolesti. U tom smislu najnovija istraživanja ukazuju na značaj autoimunskog vaskulitisa, vjerovatno uzrokovanog depozitima imunskih kompleksa, anti-neuronalnim antitijelima posredovani mehanizam oštećenja, i/ili reverzibilnu leukoencefalopatiju sa okolnim edemom.
Do danas je ustanovljeno nekoliko kriterijuma za dijagnostiku Hashimoto encefalopatije. Prema Chong-u, za postavljanje dijagnoze bolesti neophodno je ispunjenje tri kriterijuma: 1. encefalopatija s kognitivnim padom i neuropsihijatrijskim poremaćajima; 2. odsustvo virusne ili bakterijske infekcije centralnog nervnog sistema, kao i toksičnih, metaboličkih ili neoplastičnih procesa i 3. postojanje visokih koncentracija anti-tireoidnih antitijela. Castillo (2006. godine) kao dodatne dijagnostičke kriterijume navodi: eutireoidni status ili blagi hipotireoidizam, uz odsustvo drugih autoantitijela (na neuronske voltaž-zavisne kalcijumske kanale i kalijumske kanale i paraneoplastična autoantitijela); i djelimičnu ili potpunu reverzibilnost simptoma na kortikosteroidnu terapiju.
Literatura:
- Ferraci F, Carnevale a. the neurogical disorder associated with thyroid autoimmunity. J Neurol 2006; 253: 975-84.
- Chong J, rownald l.P, utiger r.d. Hashimoto encephalopathy: syndrome or myth? arch Neurol 2003; 60: 164-71.
- Castillo P, Woodruff B, Caselli r, et al. Steroid responsive encephalopathy associated with autoimmune thyroiditis. arch Neurol 2006; 63: 197-202.
