imunizacije preko postojećeg elektronskog sistema za nadzor nad neželjenim događajima nakon imunizacija najbolji je i najdominantniji način prijavljivanja. Svaki registrovani događaj nakon imunizacije, sa različitih aspekata, analizira stručna grupa u kojoj, pored predstavnika iz KCCG, Instituta za javno zdravlje Crne Gore i CALIMS-a, istakla je mr Stanković, učešće imaju i kolege koje neposredno primjenjuju vakcine na terenu.
Globalno se, kao mjera zaštite javnog zdravlja, izuzetno rijetko sprovodi povlačenje vakcina iz upotrebe, jer su vakcine visoko kvalitetni proizvodi. Vakcina koja može biti u prometu je samo ona od koje korist višestruko prevazilazi rizike od mogućih neželjenih dejstava. Kontinuirana procjena vakcina kroz procjenu odnosa korist-rizik tokom primjene vakcine ne završava se onog momenta kada se vakcina stavi na tržište (dobije dozvolu za puštanje u promet), već se ona nastavlja tokom cijelog životnog ciklusa vakcine. To tzv. postmarketinško praćenje bezbjednosti vakcina sprovodi se i u Crnoj Gori.
Spontano prijavljivanje neželjenih događaja u vezi sa imunizacijom vrlo je bitno u svakom sistemu farmakovigilance. Globalna baza podataka, po navodu mr Stanković, trenutno sadrži više od 20 miliona prijava, pri čemu se misli na sve ljekove i prijave sumnji na neželjena dejstva ljekova. Pokrovitelj baze je SZO, a ona postoji od 1978.
Institut za javno zdravlje i CALIMS razvili su veliki broj načina za prijavu neželjenih događaja nakon imunizacije. Sve je to, po riječima mr Stanković, dostupno na internet stranici CALIMS-a. Na sajtu su dostupne i informacije o bezbjednosnim karakteristikama vakcina. Prijavljivanje neželjenih događaja nakon imunizacije kroz informacioni sistem značajno je unaprijeđeno od 2012. Ovo je način koji se promoviše i predstavlja budućnost jer kvalitetne baze podataka obezbjeđuju osnovu za kvalitetnu reakciju od strane nadležnih organa. Na internacionalnom nivou, ostvarena je saradnja sa brojnim akterima. Nakon što se prijava neželjenog događaja primi kroz sistem nadzora, vrši se njena stručna provjera i vrlo brzo nakon toga ista se prosljeđuje bazi SZO. Navodeći da se praćenje kvaliteta vakcina, i na EU nivou, i na nivou Crne Gore odvija izuzetno pozorno, mr Stanković je objasnila da na nivou CALIMS-a imamo uvid u globalnu bazu podataka. Učešće primljenih prijava neželjenih događaja nakon imunizacije čini oko 10% od ukupnog broja registrovanih neželjenih događaja tj. 90% registrovanih neželjenih događaja se odnosi na ostale ljekove. U cilju ostvarenja što efikasnijeg sistema, naglasila je na kraju, vrlo je bitno da svi akteri koji su uključeni u Program imunizacija međusobno sarađuju.
Zarazna bolest od globalnog značaja
Direktor Direktorata za javno zdravstvo Crne Gore dr Miro Knežević govorio je o značaju i izazovima vakcinacije protiv gripa. Prikaz slučaja osobe sa visokim rizikom od komplikacija gripa bio je uvod u tu temu. U nizu opštih tema o virusu gripa, naveo je da virus gripa izaziva oboljenje koje je sezonskog karaktera. Pretežno se dešavaju manje ili veće epidemije u određenom vremenskom periodu (na sjevernoj zemljinoj polulopti, od oktobra do kraja marta, s tim što se kod nas, u poslednje vrijeme, grip obično javlja krajem decembra i traje nekada i do kraja aprila). Obično na svakih nekoliko decenija, javljaju se i pandemije kada novim sojem virusa zahvaćen najveći dio naše planete. Pozivajući se na podatke SZO-a, Knežević je istakao je da godišnje u svijetu od komplikacija gripa umre između 250.000 i 650.000 ljudi.
Vakcine su najbolji oblik individualne i kolektivne zaštite od svih zaraznih bolesti, pa tako i od gripa. Trenutno se najviše koriste inaktivirane vakcine sa tendencijom da dosadašnje trovalentne budu zamijenjene sa četvorovalentnim vakcinama koje, pored hemaglutinina i neuraminidaze za oba trenutno cirkulišuća A tipa (H1N1 i H3N2), sadrže i obje linije B tipa virusa gripa. U slučajevima nastanka pandemija, pripravljaju se posebne pandemijske vakcine koje sadrže antigene samo za taj jedan cirkulišući pandemijski soj gripa.
SZO, kako je dalje objasnio dr Knežević, preporučuje vakcinaciju za nekoliko prioritetnih ciljnih grupa: trudnice, zdravstveni radnici, djecu uzrasta od 6 mjeseci do 24 godine, lica od 24-64 godine koja imaju neka od hroničnih oboljenja i lica starija od 65 godina. Smatra se da je imunitet zbog stalnih promjena virusa kratkotrajan (nekoliko mjeseci), zbog čega je potrebno da se vakcinišemo svake godine. U najčešće kontraindikacije spadaju akutna bolest sa povišenom tjelesnom temperaturom do njenog izliječenja i teže alergijske reakcije na pojedine aktivne i/ili pomoćne suspstance / materije koje vakcina sadrži. Kao predostrožnost se navodi Guillain-Barre-ov sindrom ukoliko je registrovan unutar 6 nedjelja kod prethodno date vakcine protiv gripa. Trudnoća se ne smatra kontraindikacijom za primjenu vakcina, ali se ona obično, iz predostrožnosti, ne daju trudnicama do navršenog 3-eg mjeseca trudnoće.
Dajući osvrt na bezbjednost raspoloživih vakcina dr Knežević je naveo da trenutno korišćene inaktivirane vakcine protiv gripa imaju veoma dobar bezbjedonosni profil.
Prošle godine u Crnoj Gori je registrovan 31 smrtni slučaj kao posljedica infekcije virusom gripa. Tokom sezone 2018-2019. vakcinisano je 17.788 lica.
Ono što je ocijenjeno kao negativna pojava jeste činjenica da je broj zdravstvenih radnika koji su vakcinisani, veoma nizak. U toku narednih godina planira se staviti akcenat na povećanje stope vakcinacije među zdravstvenim radnicima. Vakcinacija zdravstvenih radnika protiv gripa je važna ne samo zbog njihove zaštite već i zbog prevencije prenošenja virusa gripa sa zdravstvenih radnika na pacijente koji se liječe u zdravstvenim ustanovama.
U osnovne izazove borbe protiv gripa, naveo je dr Knežević, spada tendencija da to bude vakcinacija jednom dozom u svim uzrastima, da se postigne veća efektivnost i efikasnost, da imunitet bude dugotrajan, da budu primjenjivane u svim starosnim grupama, uz bezbolnu aplikaciju, da se vakcine lako proizvode i da su jeftine.
Iskustva iz susjedstva
Prikazujući široku lepezu podataka u vezi sa imunizacijom protiv gripa, prof. dr Darija Kisić Tepavčević, iz Instituta za javno zdravlje Srbije, navela je da je grip vrlo specifično i vrlo značajno oboljenje doživljeno i u opštoj populaciji, a i kod zdravstvenih radnika, veoma kontradiktorno: od podcjenjivanja do panike i precjenjivanja. Obično 5-15% a pojedinih godina i do 1/3 svjetske populacije jedanput godišnje bude zaraženo virusom gripa. Broj hospitalizacija se broji milionima, a broj smrtnih ishoda na stotine hiljada. Pored svega, i finansijski, zbog masovnosti obolijevanja, najviše nas od svih infektivnih bolesti godišnje košta grip, navela je prof. dr Kisić Tepavčević.
O gripu se dosta toga zna, ali mogućnosti prevencije su ipak ograničene, tako da su, kako ističe prof. dr Kisić Tepavčević, vakcine i kad je u pitanju ova bolest, najbezbjedniji i najsigurniji način individualne i kolektivne zaštite. Obično se imunizaciji pristupa u oktobru ili novembru, a poslije vakcinacije potrebno je da prođe izvjesno vrijeme (dvije do tri sedmice) da bi se stvorio imunitet.
Kad je u pitanju efektivnost (djelotvornost) vakcina protiv gripa, ona nije najidealnija, kao što je slučaj kod većine vakcina. Izazov u sprovođenju vakcine gripa jeste stalna sklonost virusa da se mijenja. Postoji trend da se sve više šire ciljne grupe za vakcinaciju. Najveći problemi nastaju u vezi sa definisanjem sastava vakcina: bitno je predvidjeti koji će virus gripa biti dominantan u sezoni i na osnovu toga dizajnirati vakcine u čiji sastav ulaze virusni proteini hemoglutinin i neuroaminidaza. Iako dostupne vakcine nijesu efektivne onoliko koliko bismo željeli, one, kako navodi prof. dr Kisić Tepavčević, ostaju najefektivniji vid zaštite od gripa. Najniža efektivnost, po njenim podacima, zabilježena je 2004/2005. i iznosila je svega oko 10%.
Imuni odgovor na vakcinu, objasnila je u nastavku prof. dr Kisić Tepavčević, zavisi od statusa primaoca, uzrasta i kompatibilnosti sastava cirkulišućih sojeva u vakcini. Za zdrave osobe mlađe od 65 godina efektivnost se kreće u rasponu od 70-90%, u slučaju da je pogođen sastav cirkulišućih sojeva; za djecu 2-6 godina je oko 60%, a za nešto stariju djecu u pitanju je procenat između najmlađe djece i odraslih zdravih osoba. Djeca koja imaju astmu imaju nešto slabiji imunološki odgovor, dok osobe starije od 65 godina i hronični bolesnici imaju odgovor do 50%. − Međutim, i pored umjerene efektivnosti vakcine, u situaciji kada se postigne obuhvat samo sa 50%, što je sada prilično visoka granica za većinu država u regionu, u najrizičnijim grupama dolazi do smanjenja pojave gripa za 30%, smanjenja hospitalizacije 60-70% i značajnog smanjenja smrtnih ishoda, navela je prof. dr Kisić Tepavčević.
Po pravilu, dužina vakcinalnog imuniteta traje kratko u poređenju sa ostalim vakcinama. Sama efektivnost vakcina prati se poslednjih 10 sezona. Pojedine države, poput SAD, imaju kao ciljne grupe za vakcinaciju sva lica starija od 6 mjeseci. Djeca su zarazna za okolinu nešto duže nego odrasle osobe, čak do dvije nedjelje. Ona predstavljaju jedan od glavnih izvora širenja bolesti. Stoga je njihova vakcinacija veoma važna za povećanje stepena kolektivnog imuniteta. Kad su u pitanju trudnice, one predstavljaju jednu od prioritetnih grupa jer kod njih postoji izražen rizik za nastanak komplikacija. Vakcinacija trudnica protiv gripa jedan je od aktuelnih trendova u okviru porasta broja ciljnih grupa odnosno širenja indikacija za vakcinaciju.
Vakcinaciju zdravstvenih radnika, navela je prof. dr Kisić Tepavčević, karakteriše veoma nizak obuhvat i u zdravstvenom sistemu Srbije. Više od 20% zdravstvenih radnika, objasnila je, misli da može dobiti grip nakon imunizacije, a 45% njih se boji neželjenih reakcija nakon imunizacije. U Srbiji, tri vakcine su obavezne za zdravstvene radnike: vakcina protiv gripa, hepatitisa i MMR-a. Prikazujući dalje iskustva u edukaciji i osvješćivanju medicinskog osoblja, prof. dr Kisić Tepavčević uputila je apel za vakcinaciju.
U onim zemljama gdje je obuhvat vakcinacije iznosio oko 80%, smrtnost je pala za 40%. U Crnoj Gori u prosjeku godišnje umre 10, a u Srbiji oko 50 ljudi od posljedica komplikacija zarazom gripa.
Posebno zapažen dio prezentacije činio je prikaz značaja uvođenja četvorovalentne vakcine, sa dodatnim tipom B virusa. Po objašnjenju prof. dr Kisić Tepavčević, u pitanju je tip virusa koji nema pandemijski karakter i ne mutira kao tip A, ali infekcija njime može imati veoma ozbiljne posljedice. Vakcina sadrži po 2 soja A i B virusa. Indikovana je kod svih osoba starijih od 6 mjeseci. Ciljna populacija su djeca i može se dati uporedo sa svim vakcinama iz kalendara.
Prikazujući sastav vakcina za predstojeću sezonu, prof. dr Kisić Tepavčević navela je da se virus gripa ponaša veoma „lukavo“ jer se stalno mijenja da bi izbjegao aktivnosti našeg imunološkog sistema. U narednim godinama očekuje se da virusolozi i epidemiolozi postanu uspješniji kada je u pitanju dizajniranje vakcina protiv ove bolesti.
Anita Đurović
[1] Statistički se procjenjuje da je moguće da se dogodi jedan slučaj paralize u toku 20-tak godina sprovođenja vakcinacije u odnosu na 100 do 400 slučajeva dječije paralize koji bi se javili za tih 20 godina kada se ne bi sprovodila vakcinacija protiv dječje paralize. Sada je i taj minimalni rizik izbjegnut jer se primoimunizacija sprovodi sa inaktiviranom polio vakcinom umjesto oralne polio vakcine.
Add comment