Kašalj je odbrambeni refleksni mehanizam kojim se eksplozivnim izdisanjem odstranjuje sekret i strana tijela iz dušnika i bronha. Po drugoj definiciji, kašalj je eksplozivni izdisajni pokret kojim se refleksno ili namjerno čiste disajni putevi.
Kašalj je jedan je od najčešćih simptoma koje pacijenti navode tokom posjete ljekaru. Može da prati niz različitih akutnih i hroničnih oboljenja.
On može biti započet voljno ili refleksnim putem. Refleks kašlja se sastoji iz pet komponenti:1. receptori za kašalj (nalaze se u tzv. tusigenim zonama – u faringsu, laringsu, traheji, račvi traheje, bronhijalnim bifurkacijama; terminalnim bronhiolama, alveolama, pleuri, srcu); 2.aferentna (senzorna) nervna vlakna (koja idu duž dva nerva – gornji laringsni i vagusni) i receptori nemijelinskih C-nervnih vlakana, na čijim se krajevima oslobađaju neuropeptidi (supstanca P, tahikinini – neurokinin A). Njihov značaj je posebno veliki u bronhijalnoj astmi, gdje postoji tzv. “neurogena inflamacija”; 3. centar za kašalj (nalazi se u produženoj moždini); 4. eferentna nervna vlakna (koja idu duž vagusnog i dijafragmalnog nerva ) i 5. efektorni mišići (nalaze se u velikom broju organa – larings, traheja, bronhije, dijafragma, abdominalni zid, karlično dno).
Kada je refleksni mehanizam pokrenut, prvo dolazi do dubokog inspirijuma (udaha), zatvaranja glotisa (spajanje glasnih žica), kontrakcije ekspirijumskih mišića (dijafragma) i naglog razmicanja glasnica, što je praćeno veoma brzim mlazom vazduha, i do 150km/h.
Stimulacija receptora za kašalj može da bude inflamatorna, mehanička, hemijska i termalna.
Imflamatornu stimulaciju mogu da izazovu:
a) edem i hiperemija respiratorne sluzokože (javlja se kod laringitisa, traheitisa, bronhitisa, bronhiolitisa, pneumonija, apscesa pluća, ekscesivnog pušenja cigareta),
b) iritacija sluznice eksudativnim procesom (kod postnazalne drenaže, gastričnog refluksa sa aspiracijom),
c) bronhijalna astma.
Mehanički nadražaj receptora za kašalj izaziva:
a) inhalacija različitih čestica (prašina, dim i dr),
b) kompresija vazdušnih puteva, koja može da bude ekstramuralna (aneurizme aorte, granulomi, tumori pluća i medijastinuma) i intramuralna (karcinom ili adenom bronha, strana tijela, endobronhijalne granulomatoze, kontrakcija glatkih mišića u astmi),
c) istezanje vazdušnih puteva (fibroza, edem i atelektaza pluća).
Hemijski nadražaj receptora izaziva:
a) inhalacija iritantnih gasova (uključujući dim cigareta),
b) hemijska isparenja,
c) ljekovi (inhibitori angiotenzin konvertirajućeg enzima – ACEI i beta-blokatori).
Termalna stimulacija receptora za kašalj nastaje inhalacijom toplog ili hladnog vazduha.
Podjela po prisutnosti sluzi
Suvi/nadražajni/neproduktivni kašalj – Uobičajeno se ne stvara sluz, obično iritantan i neugodan. Može poremetiti san, a nastaje kao rezultat direktnog oštećenja gornjih disajnih puteva. Uzročnici koji dovode do ove vrste kašlja ogoljuju krajeve nervnih završetaka koji prenose nadražaj (receptori za kašalj), pa je rezultat njihovog rada upaljena sluzokoža disajnih puteva. Što kašalj duže traje sve se više oštećuje već ranjena sluznica disajnih puteva. Zato bolesnik još više kašlje i tako ovaj začarani krug traje sve dok bolesnik ne pobijedi virus – najčešči uzrok ove vrste kašlja.
Suvi kašalj je rijetko pratilac nekog veoma ozbiljnog respiratornog oboljenja, a ako nema visoke temperature, bez otežanog (“svirajućeg”) i ubrzanog disanja i dobrog apetita – skoro sigurno se radi o virusnoj infekciji!
Vlažni/produktivni kašalj – Ova vrsta kašlja nastaje kada zapaljenski proces zahvati donje disajne puteve. Sekret se nalazi u srednjim i malim bronhiolama, ili “daleko” u tkivu pluća (alveolama). Kod ove vrste kašlja dolazi do prekomjerne proizvodnje guste sluzi. Tu je sluz često teško iskašljati. Javlja se kada su bronhije pune sekreta pa se kašljem sekret “ispumpava”, te se zato kašalj naziva produktivni. Obično se radi o bronhitisu, rjeđe o upali pluća. Veća djeca mogu da iskašlju sekret, a manja obično progutaju ili povrate sluz.
Svaki vlažan kašalj nije iz “pluća”.! Obilan sluzav sekret iz nosa i “gornjih partija” grla može da se zaglavi u grlu i dušniku pa pacijent “vlažno” kašlje iako nema ništa u plućima. Ovo daje lažnu sliku produktivnog kašlja, a zapravo se radi o nadražajnom kašlju sa “vlažnim” prizvukom.
S obzirom da su suvi i produktivni kašalj različiti, moraju se liječiti na drugačije načine.
Laringealni kašalj – Javlja se u iznenadnim napadima, po karakteru je zaglušujući, bez iskašljaja, pri kojem bolesnik obično nema vremena udahnuti (što može uzrokovati vrtoglavicu), često prati upalu i nadražaj u grlu. Obično bolesnik sam kaže da se kašalj javi nakon osjećaja škakljanja u grlu. Prate ga najčešće simptomi upale ždrijela.
Trahealni kašalj – Po karakteru sličan prethodnome, uz prizvuke “laveža”. Prate ga prilično jaki bolovi iza grudne kosti. U početku je, dok traju bolovi, suv, a potom slijedi iskašljavanje, obično gustoga, krpičastog sekreta.
Kašalj kod bronhitisa – Kašalj koji se javlja kod akutnog bronhitisa obično nema prethodno navedenih simptoma. Traje stalno, bez karakterističnih napada. U početku je suv i neproduktivan, a potom iskašljaj može biti proziran, što obično karakteriše virusne infekcije ili je žućkast do zelenkast, što je znak da je nastupila bakterijska infekcija. Konstantni kašalj koji je posebno izražen u jutarnjim satima može biti vrlo bolan. U nekim slučajevima može doći i do iskašljavanja zeleno-žute sluzi koja izgleda zapravo poput one iz nosa u vrijeme najteže prehlade. Uz sve to, može se javiti i bol u grudnom košu, upala grla, teško disanje i zapušen nos. Takav kašalj najčešće uzrokuje akutni bronhitis, infekcija bronha koja ih čini nadraženim i upaljenim. Hronični bronhitis (najčešće u pušača) obično prate karakteristični napadi kašlja izjutra: traju dok se ne iskašlje oskudni, gusti sekret koji se tijekom noći nakupi u disajnim putevima.
Astmatski kašalj – Javlja se kod opstruktivnih bolesti pluća. Obično je nadražajan, a kod blažih oblika bolesti podstiče ga dubok udah, udisanje hladnog vazduha, smijanje. Nakon napada kašlja obično se u plućima osjete otežan izdah i sviranje u grudima.
Kašalj pri hranjenju – Napadi kašlja koji se javljaju nakon uzimanja hrane (obično tečnosti) mogu značiti postojanje veze između jednjaka i disajnog sistema (tzv. fistula), što često vidimo kod tumora pluća ili jednjaka. Kod starijih ljudi kod kojih je poremećen refleks gutanja (npr. parkinsonove bolesti) takođe se može javljati nakon uzimanja hrane ili pića, jer dio sadržaja može doći u disajni sistem.
Hronični, suvi kašalj – Neke ljude muči dosadni suvi kašalj koji stalno dolazi i odlazi, ali nikada u potpunosti ne nestaje. Takav kašalj najčešće se javlja tokom dana, napadi mogu da traju i po deset minuta. U ekstremnim slučajevima hronični suvi kašalj može da izazove i inkontinenciju. Takav kašalj čak i doktori ponekad smatraju neobjašnjivim, ali nedavno je otkriveno da je riječ o povećanoj osJetljivosti gornjih disajnih puteva na gasove koji dolaze iz želuca. Kod takvih slučajeva prvu pomoć pružaju pastile za grlo, ali ako je problem dugotrajniji, svakako posjetite doktora.
Hronični, iritantni kašalj – Iako ovaj kašalj ne proizvodi sluz, odnosno iskašljavanje, osoba može da ima osJećaj kao da se sluz javlja na unutrašnjoj strani grla i da kašlje unutar tijela, a ne van. Ponekad, takođe, može da osjeća kao da ima kvržicu u grlu. To je poznato i kao post-nosno kapanje, a uzrokuje oko sedam odsto kašlja. Kada sluz postane gusta ili ako je ima mnogo – obično zbog alergije ili infekcije poput prehlade – javlja se refleks kašlja u kojem sluz kaplje niz grlo. Takvo stanje može uspješno da se liječi, a ako vas muči iritantni kašalj, svakako se posavjetujte s doktorom oko terapije.
Suvi kašalj i teško disanje – Ovaj kašalj može biti popraćen teškim disanjem, ali nema sluzi. Najčešće se događa noću i povremeno tokom dana. Ovaj kašalj se obično javlja nakon ozbiljnije prehlade ili težih respiratornih infekcija i može da bude uzrokovan povećanom osjetljivošću disajnih puteva. Takav kašalj traje kraće vrijeme i najčešće prestane sam od sebe, ali ako se to ne dogodi, posjetite ljekara koji će vas uputiti na pravu terapiju.
Kašalj kao čišćenje grla – Tokom ovakvog kašlja imate osjećaj da vam se u grlu nalazi kvržica, a u ustima se može javiti gorak ukus. Takav kašalj može da pokrene razgovor, smijeh, pjevanje ili suva hrana. Kašalj se uglavnom javlja noću, ali i tokom dana. NajvJerovatniji uzrok je želudačna kiselina koja ide do jednjaka. S obzirom da je sluznica jednjaka izrazito osJetljiva, to dovodi do upale, koja potom izaziva napad kašlja. Pomoć za ovaj problem potražite kod ljekara jer kućni ljekovi znaju da izazovu više štete nego koristi.
Suvi kašalj uz “sviranje pluća” – Kašalj se uglavnom češće javlja u toku noći, a javlja se i kao prva jutarnja potreba. Često ga prati zvuk koji mnogi opisuju kao “sviranje pluća”. Glavni krivac je najverovatnije astma. Deset odsto oboljelih od astme nije svjesno da je imaju. Kada neko sa astmom dolazi u kontakt s nečim što nadražuje disajne puteve, dolazi do takvog kašlja. Inhalator može da bude od pomoći, ali najbolje je da se za rješenje problema posavjetujete s ljekarom.
Bolni kašalj koji ostavlja bez vazduha – To je uporni kašalj uz otežano disanje. Ostali simptomi mogu da uključuju iskašljavanje krvi, gubitak apetita, gubitak težine i tupu bol u području pluća kada kašljete ili duboko dišete. Kašalj je neumoljiv i događa se veći dio vremena. Jedan od mogućih uzroka kašlja je rak pluća. I drugi uzroci su vrlo ozbiljni pa se kod takvog kašlja što prije treba obratiti ljekaru koji će vas uputiti na detaljnije analize.
Kašalj koji uzrokuje bol u grudima – To je kašalj koji sa sobom nosi i puno sluzi, kao i teško disanje, stezanje u grudima i teškoće pri disanju. Najgori je ujutro, ali i kada su hladni dani. Može da se pojavi zbog hronične opstruktivne bolesti pluća koja se obično javlja kao posljedica pušenja. Međutim, kod 10 odsto slučajeva pogađa i nepušače, i to zbog izloženosti prašini, zagađenom vazduhu, a može uticati i genetsko nasleđe. Nažalost, za hroničnu bolest pluća nema lijeka, ali se kašalj može olakšati, a najbolje savjete kako to učiniti daće vam ljekar.
Add comment