Arheološka istraživanja su kontinuirano doprinosila istraživanju porijekla lajšmanioze/lajšmaniaze/lišmenioze. Ova parazitoza je prikazivana na slikama, papirusima, statuama, keramici i mumificiranim ljudima. Slike kožnih lezija i deformacije ljudskih lica su pronađene u arheološkim nalazištima iz prvog vijeka nove ere (poslije Hrista) na teritorijama okupiranim od strane pred Inka, civilizacije u Peruu i Ekvadoru. Oboljenja izazvana lajšmanijama bila su poznata i u doba Inka u 15. i 16. vijeku. Španski osvajači ovih područja zapazili su ulcerozne promjene na koži poljoprivrednika na Andima koje su nazvali „oboljenje Anda” (engl. Andean sickness). Kasnije su promjene na nosu i ustima nazivali „bijela lepra”, zbog sličnosti sa lezijama koje se sreću kod oboljelih od lepre. U Starom Svijetu, induski ljekar je upotrebio sanskritski termin „kala azar”, što znači „crna bolest”. Oboljenje je kasnije označeno kao visceralna lajšmanioza (VL).
Međutim, sve do otkrića prouzrokovača, navedena oboljenja nisu smatrana ozbiljnim problemom ljudskog zdravlja jer su bila rijetka, a nisu ni postojale jasna objašnjenja i saznanja za ovu grupu oboljenja. Tek početkom prošlog vijeka (1901. godine), William Leishman je otkrio parazite u slezini pacijenta koji je umro od tzv. ,,dum-dum groznice” (nazvana po istoimenom gradu u blizini Kalkute). Leishman je smatrao da se radi o tripanozomijazi. Gotovo u isto vrijeme, 1903. godine, u Madrasu, Charles Donovan je opisao prozrokovača oboljenja, kao potpuno novu vrstu. Nešto kasnije, Ronald Ros je ustanovio da se radi o uzročniku oboljenja kala-azar i nazvao ga Leishmania donovani (L. donovani), u čast naučnika koji su ga otkrili, dok je rod označen kao lajšmanija (Leishmania).
Rezervoar infekcije – pas, je ustanovljen od strane Charle Nicolle 1908. godine, dok su vektore, hematofagne insekte roda Phlebotomus otkrila braća Sergent, 1904. godine.
Istorijski dokazi upotpunjeni istraživanjima fosilnih ostataka, kao i istraživanjima u oblasti biogeografije, entomologije, ekologije i posljednjih godina molekularnim istraživanjima, govore u prilog postojanja lajšmanioze, bolesti koja je pogođala ljude i druge sisare tokom svih ovih vjekova u tropskim i suptropskim regijama planete. Metode savremene molekularne biologije i genetska istraživanja doprinijela su otkrivanju novih vrsta lajšmanije i upotpunjavanje sistematike, dok je napredak u savremenoj dijagnostici lajšmanioze omogućio bržu i pouzdaniju dijagnostiku bolesti. Takođe su mnogo bolje sagledani imunski aspekti oboljenja, kao i međusobni odnosi parazit – domaćin.
Lajšmanioza se definiše kao spektar bolesti uzrokovan vrstama protozoa iz roda Leishmania. Vrste ovoga roda su obavezni intracelularni paraziti, koji uzrokuje više kliničkih manifestacija, od lokalizovanih samozarastajućih ulceracija na koži i sluznicama, do sistemske smrtonosne bolesti. Razne životinje su prirodni rezervoari infekcije, uključuju domaće i divlje pse, glodare, lisice, vukove, čagljeve, šakale, rakune, lenjivce, kao i glodare poput štakora i miševa.
Prenošenje ove bolesti odvija se daleko najčešće preko vektora, pri čemu se kao dominantni prenosilac pojavljuje vrsta roda Phlebotomus u Evropi, Africi, Indiji i na Dalekom Istoku, dok vrsta Lutzyomia longipalpis prenosi L chagasi u Južnoj Americi. Sandflies – Phlebotomus se sastoje od pet rodova i preko 700 vrsta. Oko 30 vrsta se smatra da su odgovorni za prenos Leishmania parazita. Zbog blijedožućkaste boje, na crnogorskom primorju vektore Sandflies – Phlebotomus nazivaju „nevidima“ a u jadranskom dijelu Sredozemlja su poznati i kao papatači.
Humana lajšmanioza je u prvom redu antropozoonoza i, sem putem vektora, može se prenijeti i transfuzijom krvi, korišćenjem zajedničkih igala, transplantacijom organa, seksualnim putem, transplacetarno (kongentitalna lajšmanioza) i hemodijalizom. Najveći broj zemalja zahvaćenih lajšmaniozom nalazi se u tropskom i suptropskom području. Rasprostranjenost lajšmanioze je uslovljena prisustvom flebotomusa na određenoj teritoriji, kao i u predjelima gdje ima dužih perioda toplog i suvog vremena, tj. u umjerenom, suptropskom i tropskom klimatskom pojasu. U smislu biosfere, geografske varijable transmisije lajšmanioze su povezane sa tropskim zonama gdje vlada topla i vlažna klima sa regularnim kišnim indeksom.
Lajšmanioaza je endemska bolest u mediteranskim zemljama, Srednjem Istoku, mnogim djelovima Afrike, Južnoj Americi, indijskom supkontinentu, Kini i malom endemskom fokusu u Teksasu.
Kliničke manifestacije lajšmanioze zavise od kompleksne interakcije ćelijskog imunog odgovora domaćina, patogenosti i virulencije vrsta roda Leishmania koje uzrokuju bolest i genetske sposobnosti ka ćelijskom imunom odgovoru domaćina.
Postoje brojne različite klasifikacije lajšmanioze: na osnovu rasprostranjenosti, na osnovu rezervoara infekcije, na osnovu biohemijskih i molekularnih karakterististika uzročnika, svrstavanje u komplekse (biološke, biohemijske i imunološke karakteristike; patogenost i geografska raširenost), kao i na osnovu kliničkih manifestacija bolesti. Na osnovu kliničkih sindroma lajšmanioze se dijele na:
- Sindrom kutane (kožne) lajšmanioze (Leishmaniasis cutis)
- Sindrom mukokutane (kožnosluzokožna) lajšmaniozea (Leishmaniasis mucocutanea)
- Sindrom visceralne lajšmanioze (Leishmaniasis visceralis)
- Recidivantna lajšmanioza (Leishmaniasis rеcidivans)
- Post kala-azar kožna lajšmanioza (Post-kala azar dermal leishmaniasis)
Medicinski značaj humane lajšmanioze
Add comment