Doc. dr med. spec. Snežana Mugoša, direktorica CInMED-a
Naučna sesija Naučne niti terapije: spajanje sadašnjosti i budućnosti druge godišnje konferencije Instituta za ljekove i medicinska sredstva (CInMED), koja odražava viziju CInMED-a da bude inovator u terapijskom napretku, kombinujući regulatorni okvir sa istraživačkom strašću, započela je predavanjem doc. dr med. spec. Snežane Mugoše.
Doc. dr Mugoša je svojim inspirativnim i neposrednim pristupom sve prisutne uvela u svijet farmakogenetike, otvarajući vrata ne samo prema individualizaciji terapije, već i prema boljoj budućnosti medicine prilagođene jedinstvenim genetskim karakteristikama svakog pojedinca.
„Individualne varijacije u odgovoru na ljekove važan su klinički problem i kreću se od potpunog odsustva reakcije na lijek, preko neželjenih reakcija na ljekove, do interakcija među ljekovima koji se istovremeno primjenjuju. Na varijabilnost pacijenata u odgovoru na farmakoterapiju utiču brojni faktori, od kojih su najvažniji: uzrast, pol, funkcija organa, priroda bolesti i istovremena primjena drugih ljekova“, istakla je na početku predavanja doc. dr Snežana Mugoša, i dodala da se varijabilnost u reakciji na ljekove nasljeđuje, čak i do 95%.
Genetski faktor koji utiče na individualnu varijabilnost u odgovoru na terapiju, predstavlja glavni predmet istraživanja farmakogenetike. Farmakogenetika ispituje genetsku osnovu koja uzrokuje individualne varijacije u odgovoru na ljekove i na taj način doprinosi prilagođavanju terapije jedinstvenom genetskom profilu bolesnika.
Uvid u genetske varijacije i razumijevanje uticaja koje imaju na individualne reakcije u farmakoterapiji povećava mogućnost liječenja velikog broja oboljenja. To obećava revoluciju u pristupu medicinskom liječenju, nudeći personalizovane terapijske strategije zasnovane na genetskim karakteristikama pojedinca.
Kako ističe doc. dr Mugoša, poseban fokus je na citohrom P450 (CYP) enzimima koji igraju ključnu ulogu u metabolizmu ljekova. Genetski polimorfizam u CYP enzimima označava značajan faktor u individualnim razlikama u metabolizmu ljekova. Spoznaja da genetske varijacije mogu značajno uticati na efikasnost i bezbjednost terapije postavlja temelje za precizno doziranje i personalizaciju terapije.
„U savremenoj medicini, klinička primjena farmakogenetike postaje od suštinskog značaja u upravljanju brojnim zdravstvenim stanjima, uključujući hipertenziju kao jedan od najčešćih zdravstvenih problema današnjice i rezistenciju na klopidogrel, često izazvanu genetskim faktorima. Ovim inovativnim pristupom, istraživači i zdravstveni stručnjaci nastoje da unaprijede terapijske strategije, minimiziraju rizik od neželjenih dejstava i optimizuju ishode liječenja za svakog pojedinca“, posebno naglašava doc. dr Mugoša.
Dr Mugoša dalje objašnjava da genetski faktori igraju značajnu ulogu u individualnom odgovoru na antihipertenzivne ljekove, što čini farmakogenetiku neophodnom u upravljanju ovim zdravstvenim problemom.
„Na primjer, istraživanja su pokazala da genetski polimorfizam u enzimu CYP2D6 može značajno uticati na metabolički put određenih antihipertenzivnih ljekova, uključujući beta blokatore poput metoprolola. Pacijenti sa sporim metabolizmom ovog enzima mogu pokazivati povećanu koncentraciju lijeka, što može dovesti do ozbiljnih neželjenih dejstava poput bradikardije i hipotenzije“, navodi dr Mugoša i dodaje da farmakogenetski pristup omogućava identifikaciju pacijenata koji su podložni neželjenim dejstvima ili nedovoljnom odgovoru na određeni antihipertenzivni lijek.
Klinička primjena farmakogenetike se ogleda i u oblasti antitrombotske terapije, gdje problemi rezistencije na ljekove, posebno kod klopidogrela, izazivaju ozbiljne izazove u kardiološkoj praksi.
„Rezistencija na klopidogrel je djelimični ili potpuni izostanak inhibicije agregacije trombocita na terapiju klopidogrelom i zastupljena je kod 4-46% pacijenata. Zbog toga je kod ovih pacijenata rizik od koronarnog događaja značajno povećan“, navodi dr Mugoša. U tom smislu, razumijevanje genotipskih varijacija unapređuje efikasnost liječenja i smanjuje rizik od komplikacija, što je posebno važno u kontekstu srčanih bolesti.
Kada je u pitanju primjena ovog koncepta u Crnoj Gori, korak koji je načinjen jeste istraživanje dr Mugoše u Centru za kardiologiju Kliničkog centra Crne Gore sa ciljem genotipizacije enzima CYP2D6 i CYP2C19, kako bi se detaljno analizirala učestalost sporih i brzih metabolizera beta blokatora i klopidogrela te utvrdila njihova povezanost sa ključnim kliničkim ishodima.
„Jedan od ključnih nalaza istraživanja odnosi se na učestalost neželjenih dejstava, koja su se manifestovala kod 34% hospitalizovanih pacijenata“, ističe dr Mugoša i kao posebno interesantnu činjenicu navodi to što su beta blokatori, organski nitrati i antikoagulansi bili najčešći uzroci neželjenih dejstava. „Ozbiljna neželjena dejstva činila su 16% od ukupno detektovanih, sa primjenom karvedilola i amjodarona kao najčešćim uzrokom. Pri tome je multivarijantna analiza identifikovala nezavisne faktore povezanosti – uzrast pacijenta, pol, pridružene bolesti, polipragmaziju i dužinu hospitalizacije.“
Farmakogenetska analiza CYP2D6 enzima dodatno je istakla značajnu povezanost između sporijeg metabolizma i ispoljavanja neželjenih dejstava beta blokatora. Važno je napomenuti da su faktori kao što su broj dana hospitalizacije, enzimska aktivnost i istovremena primjena drugih ljekova koji se metabolišu preko CYP2D6 bili statistički značajni prediktori neželjenih dejstava.
Što se tiče rezistencije na klopidogrel, kako dr Mugoša pojašnjava, istraživanje je identifikovalo negenetske faktore poput dijabetesa mellitusa, hronične bubrežne insuficijencije i uzrasta pacijenata iznad 65 godina kao važne prediktore izostanka terapijskog dejstva. Genotipska analiza takođe je pokazala statistički značajnu razliku u stepenu enzimske aktivnosti u odnosu na pojavu neželjenih dejstava klopidogrela, pri čemu se pokazalo da su brzi metabolizeri CYP2C19 imali značajno češća neželjena dejstva klopidogrela.
Sveukupno, rezultati istraživanja u Crnoj Gori pokazuju da ovakve analize mogu predvidjeti odgovor pacijenata na određenu terapiju.
„U svijetlu farmakogenetike, Crna Gora se nalazi tek na pragu medicinske revolucije koju donosi personalizovana terapija. Ovaj izazovan put koji nam predstoji predstavlja osnovu za inovacije koje će transformisati medicinsku praksu i podići standarde kvaliteta zdravstvene zaštite, i pruža nadu da će se crnogorsko društvo uskoro pridružiti globalnom trendu personalizovane medicine, obećavajući bolju budućnost zdravlja za sve građane“, zaključuje doc. dr Snežana Mugoša.
CInMED
