Prof. dr Bogdan Pajović, urolog
Klinički centar Crne Gore
Boško Čejović
Student V godine Medicinskog fakulteta
Što treba znati o karcinomu prostate?
Karcinom prostate je oboljenje muškaraca, sa visokim stepenom smrtnosti. Neumoljivi statistički podaci svjedoče da je riječ o bolesti koja zauzima drugo mjesto od svih karcinoma kod muškaraca i najčešći je malignitet od svih karcinoma polno mokraćnog sistema kod muškaraca,. Na godišnjem nivou u Crnoj Gori oboli oko 100 muškaraca, prema nekim podacima IJZCG (Registar za maligne neoplazme, 2013).
To je vrsta raka koji se pojavljuje u prostati, odnosno maloj žlijezdi u obliku oraha kod muškaraca, koja proizvodi sjemensku tekućinu koja hrani i transportuje spermu.
Karcinom prostate je opasniji ako se javi u ranijoj životnoj dobi i njegova pojava izuzetno je rijetka prije 45. godine života, iako je dokazano da nakon 50. godine učestalost značajno raste. Zato je od životnog značaja briga o njegovom ranom otkrivanju, posebno u porodicama koje su ranije imale takav slučaj, što ukazuje na povećanje rizika od obolijevanja i eventualnog ranijeg pojavljivanja kod mlađih članova porodične zajednice, jer se očigledno radi o nasljednom faktoru. Istrazivači su 1996. godine kod čovjeka otkrili gen koji predstavlja predisponirajući faktor za pojavu ove bolesti. U pitanju je gen HPC – 1.
Posmatrajući sa aspekta oblika raka , odnosno njegovog načinu manifestacije, mogu se razlikovati dva oblika ove teške bolesti i to biološki neaktivni oblik (latentni) i biološki aktivni oblik (manifestni).
Simptomi
Značajna karakteristika raka prostate je izostanak simptoma bolesti u njenoj ranoj fazi. U ranom stadijumu bolesti muškarac ne osjeća nikakve simptome. Oni se javljaju kad se tumor toliko uveća da počne da vrši pritisak na mokraćni kanal, koji prolazi kroz prostatu. Treba napomenuti da su simptomi raka prostate i dobroćudne hiperplazije, odnosno dobroćudnog uvećanja prostate u nekim slučajevima isti.
U odmaklom stadijumu javljaju se tegobe, poput otežanog ili učestalog mokrenja, nemogućnost održavanja normalnog mlaza, bol i pečenje prilikom mokrenja i krv u urinu. Osim toga, pojava konstantnih bolova u kostima koji traju barem dvije nedjelje je simptomatična za uznapredovali karcinom prostate. Ovakvi bolovi se najčešće javljaju u karlici, donjem dijelu leđa, kukovima, ili kostima nogu. Takođe, kao posljedica uznapredovalog raka prostate može nastati gubitak tjelesne težine, impotencija i bolna ejakulacija, groznica i jeza.
Dijagnostika i rana detekcija
Iako su znaci bolesti različiti, do dijagnoze karcinoma prostate nije teško doći.
Metoda ranog otkrivanaj raka prostate, tzv. skrining podrazumijeva redovnu i sistematsku kontrolu zdravih muških osoba. Muškarcima poslije pedesete godine preporučuje se pregled jednom godišnje, a mlađima i ranije, posebno ako imaju neku vrstu smetnji, ili pozitivnu porodičnu istoriju. Kod muškaraca u čijoj je porodičnoj istorji bilo slučajeva raka prostate, vjerovatnoća oboljenja raste, pa se kontrole u dobi od 45 godina i naviše moraju sprovoditi najmanje dva puta godišnje.
Dakle, prvenstveno rano dijagnostifikovano oboljenje može se izliječiti i time smanjiti broj oboljelih od karcinoma prostate. Samo jedna posjeta urologu može da otkriti da li postoji neko oboljenje prostate: benigno uvećanje, kancer, ili zapaljenje. Pregled je vrlo jednostavan i uključuje obavezni pregled prostate prstom kroz zavšni dio debelog crijeva, tzv. digitorektalni pregled i odredjivanje nivoa PSA u krvi (prostata specifični antigen, odnosno “tumor marker”, značajan, ali ne i idealan serumski marker karcinoma postate). Ovaj pregled može biti dopunjen i ultrazvučnim pregledom prostate kroz debelo crijevo, koji nije bolan i traje relativno kratko.
Digito-rektalni pregled je manje senzitivna metoda, jer karcinomi u stadijumu T1 nijesu palpabilni, ali se on preporučuje kad su nađene povećane vrijednosti PSA, pošto pozitivan palpatorni nalaz predstavlja nesumnjivu indikaciju za biopsiju prostate. Međutim, nalaz DR pregleda ne znači uvijek da je riječ o karcinomu prostate, jer sličan nalaz mogu dati, recimo, kamenci unutar prostate, infarkt prostate, tuberkuloza prostate i slično.
Dijagnostika karcinoma prostate podrazumijeva labaratorijsko – hemijske analize, koje se prvenstveno odnose na utvrđivanje vrijednosti pomenutog prostata specificnog antigena PSA. PSA skrining ima za cilj otkrivanje bolesti u ranom, kurabilnom stadijumu bolesti i predstavlja jednostavnu i široko primjenjivu skrining metodu u populaciji muškaraca između 50. i 75. godine života. PSA predstavlja tjelesnu bjelančevinu (glikoprotein) koju stvara acinus prostate, ali nije specifična samo za rak prostate, već i druge bolesti prostate (dobroćudno uvećana prostata, upala prostate itd) mogu povisiti vrijednost ove supstance, kao što to čini i rak prostate. No, ima i slučajeva karcinoma prostate kod kojih PSA nije povišen, kao što povećana vrijednost PSA ne znači neminovno da u prostati postoji karcinom.
U slučajevim uznapredovalog karcinoma prostate u labaratorijskoj analizi krvi značajno mjesto zauzima alkalna fosfataza, enzim čije se povišene vrijednosti javljaju kod metastaza raka prostate u kostima.
Invazivna dijagnostička metoda – biopsija, koja podrazumijeva ekstrakciju tkiva prostate, kao i njegovu mikroskopsku i citološku analizu omogućava utvrđivanje konačne dijagnoze.
U prošlogodišnjem januarskom izdanju Zbornika klinike Mayo objavaljen je rezultat istraživanja prema kome genetske promjene povezane sa srednjim i visokorizičnim karcinomom prostate mogu biti prisutne i u nekim slučajevima niskorizičnog karcinoma prostate. Studija je utvrdila da postupak biopsije iglom može propustiti karcinom sa visokim stepenom recidiviranja, čime se povećava rizik od napredovanja bolesti, tako da prisutnost genetskih promjena u karcinomu niskog rizika može pomoći muškarcima da odluče je li za njih odgovarajuće liječenje, ili aktivni nadzor.
Prevencija
I pored sveobuhvatnih istraživanja uzrok karcinoma prostate i dalje je nepoznat. Postoje pretpostavke da značajnu ulogu imaju endokrini faktori, koji pored genetske predispozicije (kod muškaraca koji nemaju polni hormon testosteron ne dolazi do pojave karcinoma prostate) i hrane bogate masnoćama presudno utiču na nastanak bolesti.
Zato, uzimajući u obzir razmjere i kompleksnost ove bolesti, posebna pažnja poklanja se prevenciji, jer je rano otkrivanje raka prostate ključni moment i najbolja šansa za optimalno liječenje, s rezultatima koji omogućuju normalnu dužinu i kvalitet života. Tačnije, izvjesnim metodama prevencije moguće je smanjiti rizik od pojave karcinoma prostate.
Starenjem nivo testosterona kod muškaraca opada, što dovodi do smanjenog libida, erektilne disfunkcije, gubitka mišićne mase, osteoporoze, snižene kognitivne funkcije i depresije. Supstituciona terapija testosteronom otklanja ove simptome ali se rijetko sprovodi zbog bojazni od karcinoma prostate. Novije studije pokazuju da niske vrijednosti slobodnog testosterona u krvi dovode do smanjenja rizika od nastanka karcinoma prostate, ali navode da je do konačne potvrde neophodno sprovesti dodatna istraživanja.
U mjere prevencije spadaju: način ishrane, primjena nekih hemijskih materija i vitamina, kao i određenih ljekova. Muškarci s visokim rizikom od raka prostate mogu razmisliti o ljekovima ili drugim tretmanima kako bi umanjili rizik.
Način ishrane
Epidemiološka istraživanja pokazuju da različiti faktori sredine, a naročito ishrana mogu da utiču na razvoj prekanceroznih lezija u klinički karcinom prostate. Uostalom, u prevenciji raka prostate jedini bitan faktor na koji muškarac zaista može uticati jeste pravilna ishrana.
U tom smislu preporučuje se smanjeni unos, ili prestanak konzumacije crvenog mesa, masnih mliječnih proizvoda i žumanca. Mnogi autori smatraju da ishrana bogata životinjskim mastima, koje sadrži zasićene masnoće, povećava rizik od karcinoma prostate, a da su posebno rizične omega-6 masne kisjeline. Nasuprot tome, istraživanja su pokazala da redovno korišćenje paradajza u ishrani, u bilo kojem obliku i jagoda smanjuje rizik od raka prostate. Jaja su najbogatiji izvor holina, a veliko istraživanje kod muškaraca starijih 40 godina u SAD, otkrilo je da oni koji konzumiraju 2,5 ili više jaja nedjeljno imaju 81% veći rizik za nastanak karcinoma prostate u poređenju s onima koji su konzumiraju manje od pola jaja nedjeljno.
Ranije teorije preporučivale su korišćenje vitamina E, kao faktora smanjenja rizika od ove bolesti. Novija istraživanja, pak, dokazuju suprotno, da vitamin E treba izbjegavati, jer konzumacija 400 I.J. dugoročno povećava rizik od karcinoma prostate.
Dokazano je da je nastanak ove bolesti povezan i sa unosom viška kalorija, odnosno da unos dnevnih kalorija ne treba da pređe 1.800, raspoređenih u tri glavna obroka i dvije užine i da je ta količina prilagođena vrsti aktivnosti i tjelesnoj masi. Zapravo, smanjenjem unosa kalorija podstiče se apoptoza, odnosno samouništavanja ćelija raka i usporava se rast malignih ćelija.
Potrebno je istaći i da je neophodno izbjegavati pretjerani unos ugljenih hidrata, koji treba biti u ravnoteži sa unosom bjelančevina.
Sa druge strane, često se ističe da hrana bogata biljnim vlaknima i antioksidantna sredstva imaju potencijalno protektivno dejstvo na razvoj karcinoma. Kad je riječ o hemoprotektivnom dejstvu posebno se ukazuje da se rizik od nastanka karcinoma prostate smanjuje i uzimanjem likopena (paradajz, kajsije, lubenica, grejpfrut) u primarnoj prevenciji karcinoma prostate zaslužuje dalja ispitivanja.
Postoji ograničen broj dokaza da uzimanje lanenog sjemena može sniziti rizik od raka prostate. Jedna studija koja je uključivala muškarce kojima je dijagnostifikovan karcinom prostate otkrila je da oni koji su uzimali dodatak lanenih sjemenki i slijedili dijetu sa malo masnoće bilježe da im se prostata specifični antigen (PSA) smanjuje.
Tzv. uravnoteženi način ishrane u pojedinim djelovima svijeta veže se za malu kliničku učestalost karcinoma prostater. Tako se tipična ishrana Japanaca sastoji se od pirinča, žutog i crvenog povrća, ribe i voća, a u mnogim zemljama Azije koristi se uglavnom zeleni čaj i proizvodi od soje, koji sadrže fitoestrogene, sastojke koji inhibiraju aktivnost hormono-zavisnog karcinoma prostate. Takođe, i mediteranski način ishrane u kome dominira paradajz, maslinovo ulje, riba i povrće, ističe se kao primjer kojim se smanjuje rizik od ove bolesti.
U sklopu opštih preporuka za prevenciju malignoma i drugih bolesti ističe se bavljenje fizičkom aktivnošću. Fizički aktivni muškarci imaju nizak nizak nivo PSA, što je dokaz da fizička aktivnost utiče na smanjenje nastanka karcinoma prostate.
U svakom slučaju, treba zaključiti da je briga o muškom zdravlju i dalje nedovoljna i da joj se treba posvetiti značajnija pažnja, kako povećanjem svijesti o bolestima kao što je karcinom prostate, tako i edukacijom o simptomoma, ranom otkrivanju i prevenciji ove teške bolesti sa visokim stepenom smrtnosti.
Add comment