Nezarazne bolesti su vodeći uzrok smrti i obolijevanja u svijetu, a četiri vodeće grupe, kardiovaskularne, maligne, hro- nične respiratorne bolesti i šećerna bolest su odgovorne za 82% svih smrtnih slučajeva. Nažalost, procjenjuje se porast broja umi- ranja od HNB na 52 miliona zaključno sa 2030. godinom. Upotreba duvana i duvanskih proizvoda, štetna upotreba alkohola, nezdrava/nepravilna ishrna i fizička neaktivnost su za- jednički faktori rizika za većinu preventabilnih nezaraznih bolesti I vezani su za ponašanje. Visoka potrošnja soli (više od 5 grama dnevno) doprinosi povećanju krvnog pritiska i povećava rizik od bolesti srca i mož- danog udara. U 2010. godini, 1,7 miliona umrlih od kardiovaskularnih bolesti su povezani sa prekomjernim unosom soli. Nažalost, sve je više dokaza koji ukazuju da je problem prekomjernog unosa soli daleko širi nego što se mislilo, jer značajno utiče i na bubrege, koštanu masu (rizik od osteoporoze), povezan je s nekim karcinomima (karcinom želudca) te generalno govoreći narušava ljudsko zdravlje. Iskustva drugih zemalja koje su uspjele da smanje unos soli, pokazuju da se ciljevi mogu postići samo uz višegodišnje sistemski planirane i usmjerene aktivnosti uz tijesnu saradnju svih zainteresovanih strana uz istovremenu senzibilizaciju i edukaciju potrošača. Najznačajaniji aspekt je podizanje svijesti opšte po- pulacije, potrošača prije svega, kao i stručne javnosti, o pitanju prekomjernog unosa soli, kao i sistematsko smanjenje unosa tzv. “skrivene” soli. Međutim, so nije samo začin, značajna je zbog tehnološ- kog procesa pripreme, konzerviranja i ukusa hrane. Jedan mali dio soli u hrani je prirodnog porijekla, manje od 12%, jedan dio obuhvata so dodatu za vrijeme pripreme hrane i so dodata hrani za stolom, prosječno 11%, ali najveći dio soli koju unesemo je iz tzv. “prerađene hrane”, odnosno iz “skrivenih” izvora, približno 77%. Na “Nediskrecioni unos”, tj. so prirodno sadržanu u namirnicama i so sadržanu u gotovim proizvodima potrošač nema uticaja, a taj dio predstavlja dominantan izvor soli u razvijenim zemljama. U većini proizvoda se može smanjiti sadržaj soli bez narušavanja tehnološkog procesa i bez gubitka kvalitetnog ukusa.
Najveći izvori soli u ishrani su: hljeb i pekarski proizvodi, mesne prerađevine, grickalice poput čipsa i keksa, pice, sendviči, brza hrana, gotova jela, supe, tjestenine, umaci, neke žitarice za doručak… Od gotove hrane, pekarski proizvodi su u većini država glavni izvor prevelikog unosa soli, jer se konzumiraju u velikoj mjeri. Pojedinac može uticati na smanjenje unosa soli hranom, tako što će izbjegavati dosoljavanje hrane ili smanjiti količinu konzumirane gotove hrane koja sadrži velike količine soli, ali smanjenje unosa soli je mnogo djelotvornije ako se sprovede kao preventivna intervencija na populacionom nivou. Ciljne vrijednosti SZO su 5 grama dnevno za opštu populaciju uključujući djecu i trudnice, a sa većom redukcijom kod bolesnika sa srčanim insuficijencijom i kod dijabetičara na terapiji insulinom. Prosječan ručak u restoranu, uz dva parčeta hljeba može da sadrži i 10g soli. Prosečan burek u Crnoj Gori ima više od 5g soli, dva parčeta hljeba više od 1,5g, prosječan kroasan više od 1,70g, parče pice više od 2,8g, porcija ćevapa više od 4g, list pršute više od 2,5g.
Šta možemo uraditi da smanjimo količinu soli koju unosimo:
Ograničiti unos hrane koja sadrži puno soli: suhomesnati proizvodi, šunka, pršuta, kobasice, salame, usoljena riba, sirevi, slane grickalice, čips, sojin umak, ukiseljeno povrće, masline; Provjeriti količinu soli u hrani: gotova jela, supe iz kesa, gotove mješavine začina i dodaci jelima, sendviči, pizze, hambur- geri, umaci, kolači i poslastice, biskviti, hljeb i pekarski proizvodi; Izabrati hranu koja sadrži malo soli: svježe, sušeno ili smrznuto voće i povrće, svježi kravlji sir, jogurt, jaja, svježu ribu, svježe meso, meso živine, sjemenke, orahe, žitarice za doručak sa smanjenim sadržajem soli; Pri kupovini obratite pažnju na deklaraciju; sadržaj natrijuma se navodi u tablici hranjivih vrijednosti (birajte namirnice koje sadrže do 120 mg natrija na 100 g hrane!).
Generalne preporuke za smanjenje sadržaja soli u hrani:
• Čitati etikete. Dostupni su proizvodi bez soli ili sa sma- njenim sadržajem soli. • Vrijednosti sa ≥400 mgNa po obroku se smatraju vi- sokim vrijednostima. • Izbjegavati dodatke hrani sa dosta natrijuma, npr. mo- nonatrijum glutamat. • Zamjene za so ponekad su izrađene od kalijuma, što je naročito značajno za osobe na režimu ishrane sa niskim sa- držajem kalijuma. • Ukloniti slana jela iz jelovnika i smanjiti količinu soli ili soli koje sadrže začine pri kuvanju. Morska so nije bolja u tom pogledu. • Koristiti više svježih namirnica, a manje prerađenih namirnica koje imaju visok sadržaj natrijuma. • Koristiti začine za poboljšanje ukusa pripremljenih jela: peršun, bijeli luk, bosiljak…
Add comment