O SUNČEVOM I UV ZRAČENJU
Postojanje skoro svog života na Zemlji je uslovljeno svjetlošću Sunca. Svjetlost je metafora Istine, Dobra i Zla, Znanja i Neznanja. Dok se proteklih vjekova sunce i sunčevo zračenje smatralo ljekovitim, posljednjih decenija se, razvojem fotomedicine, dolazi do naučnih saznanja i o veoma štetnom djelovanju sunčevog zračenja na čovjekov organizam, prvenstveno na KOŽU, kao najveći organ u ljudskom organizmu. Moderna teorija objašnjava prirodu svjetlosti kao dualitet, označavajući svjetlost i kao čestice -fotone i kao elektromagnetne talase. Sunčevo zračenje je elektromagnetno zračenje širokog spektra frekvencija. Iako sunce produkuje i gama zrake, ova supervisoka energija se pretvara u fotone niže energije i emituje u svemir. Sunce dakle, emituje X zrake, UV zrake, vidljivu svjetlost, infracrvene i radio talase. Spektar elektromagnetnog zračenja koji nailazi na zemljinu atmosferu obuhvata raspon od 100 nm do 10 na 6 nm (1mm), pripada optičkom zračenju i može se podijeliti u 5 regiona po rastućim talasnim dužinama: UVC ( 100-280 nm) – apsorbuje se od strane atmosferskog ozona na 35 km od Zemlje i u zanemarljvim količinama dolazi do litosfere; UVB ( 280-315/ 320 nm) -velikim dijelom se apsorbuje u atmosferi i do litosfere ( površine Zemlje) stiže u količini od 5% od ukupnog zračenja; UVA ( 315/320-400nm): UVA II – kratkotalasno (315/320-340 nm) i UVA I – dugotalasno (340-400nm); VIDLJIVA SVJETLOST (400-700nm); IR ( 700nm -10 na 6 nm): IRA (700-1400nm), IRB (1400-3000nm), IRC (3000nm-1 mm). Biologija zračenja (uticaj sunčevog zračenja na ljudski organizam) je obrnuto proporcionalna talasnoj dužini! Zavisno od talasne dužine, energije i vremena djelovanja, sunčevi zraci mogu izazvati na biološkim strukturana korisna, ali i štetna biološka djelovanja i hemijske reakcije. Određeni ogani, tkiva, ćelije i molekuli – biomakromolekuli, “hromofore“ koje apsorbuju fotone svjetlosne energije dobijaju višak energije koju oslobađaju kroz različite fizičko-hemijske procese koji remete normalne životne reakcije. Biološki efekti sunčevog zračenja se prvenstveno ogledaju na koži, kosi, očima, imunološkom, endokrinom i nervnom sistemu. UVB zraci su energetski najjači zraci koji prodiru do živih ćelija epiderma (površnog sloja kože) u granuloznim sloju gdje izazivaju fotohemijske degradabilne procese čiji produkti prodiru dalje u derm izazivajući i vazodilataciju (širenje krvnih sudova) i eritem (crvenilo) kože i dr. zapaljenske procese, stimulišu produkciju novog melanina (neomelanogeneza) stvarajući potamjelost kože tek za 72 sata koja traje nedjeljama i mjeseci (odloženo dugotrajno pigmentno tamnjene). Takođe stimuliše ćelije epiderma u smislu prolazne hiperkeratoze i hiperplazije (zadebljanja). Hiperkeratoza i tamnjenje su zaštitne – korisne reakcije kože protiv UVB zračenja. Veće doze UVB zračenja izazivaju opekotine koje predstavljaju povećanu predispoziciju karcinogenezi mehanizmom direktnog oštećenja DNA.U većim dozama UVB zračenje djeluje i imunosupresivno, utičući na pojavu ili recidive bolesti vezanih za ćelijski imunitet. Smanjivanjem imuniteta kože i mehanizmom imunomodulacije UVB zraci i indirektno utiču na karcinogenezu. Jedino naučno dokazano pozitivno djelovanje UVB zraka (i sunčevog zračenja uopšte) je fotoliza-konverzija provitamina vitamina D u granuloznom sloju epiderma. UVA zraci prodiru duboko u derm (srednji sloj kože)! Aktiviraju melaninski pigment već prisutan u ćelijama gornjih slojeva epiderma kreirajući potamjelost koja se brzo stvara i brzo iščezava (neposredno kratko pigmentno tamnjenje). Prodirući u derm (srednji sloj kože) utiču na vezivno tkivo i krvne sudove što rezultira postepenim gubitkom elastičnosti kože i stvaranjem bora (fotostarenje-photoaging). Kumulativnim djelovanjem hroničnog izlaganja ili ekstremnim intermitentnim izlaganjem UVA zraci izazivaju trajna oštećenja ćelijskih struktura potencirajući indirektno oštećenje DNA i oksidativni stres u ćelijama i karcinogenezu, posebno melanom, namaligniji tumor u ljudskom organizmu (kratkotalasni UVA II zraci). UVA zraci potenciraju i fotosenzibilizaciju izazivajući fotoalergijske i fototoksične reakcije kože. Što se tiče djelovanja na oči, UVB zraci se potpuno apsorbuju u kornei, a UVA zraci prodiru do sočiva, a 1% i do retine!!! Biološko djelovanje IR zraka nije značajno toliko za kožu koliko za cijeli ljudski organizam i izaziva zagrijavanje organizma (osjećaj toplote pri izlaganju suncu potiče od IR zračenja), sunčanicu, toplotni udar, toplotni kolaps, toplotne grčeve), ali i utiče na proces fotostarenja, potencira fotosenzibilizaciju, a usljed hroničnog izlaganja povišenim temperaturama prouzrokuje povećani broj termalnih karcinoma kože. (Mnogo podrobnije o Sunčevoj svjetlosti i zdravlju, Djelovanju sunčevog zračenja, i Prevenciji štetnog djelovanja sunčevog zračenja možete pročitati u člancima istog autora pod navedenim naslovima, objavljenim u časopisu Medical CG, brojevi 27-30 iz 2012.godine ili potražiti elektronske zapise ovih članaka na www.medicalcg.me) RAZLIKE U GRAĐI I FUNKCIJI DJEČIJE KOŽE U ODNOSU NA KOŽU ODRASLIH Treba naglasiti da postoje značajne razlike u strukturi i funkciji dječije kože, posebno donešenog i nedonešenog novorođenčeta u odnosu na kožu odraslih; ona je debljine samo 1/5 kože odraslih, korneociti (ćelije površinskog sloja kože) su manje veličine, melanozomi, strukture u kojima se stvara pigment kože-melanin su rjeđi i odložene aktivnosti za 1-7 dana, u dermu-srednjem sloju kože ima više fibroblasta, ali su elastična vlakna tanja i nezrela, a kolagena vlakna u manjim snopovima, znojne akrine žlijezde su sa slabijom neurološkom kontrolom do 2.-3. godine, ima manje terminalnih dlaka,a folikuli velus dlaka su locirani bliže površini kože, kapilari kože su smješteni površnije i epidermis iznad njih je tanji, odnos površine tijela i tjelesne mase je 3-5 puta veći , TEWL (transepidermal water loss-gubitak tečnosti preko kože) je veći, kao i nivo apsorpcije i desorpcije vode, ali je koncentracija NMF (natural moisturizing faktora-prirodnog vlažećeg faktora) niža, pH kože viši (alkalniji) tako da je dječija koža generalno manje otporna, sklona isušivanju i posebno senzitivnija na UV zračenje. Razlika je posebno izražena sve do 3. godine života. Manje se zna o reakcijama ovakve kože na UV zračenje, akutnim i hroničnim. Naučno je dokazano: 1. Protektivna barijera dječije kože je nezrela do najmanje druge godine života, a do treće godine života izražena je osjetljivost na UV zračenje. 2. Osjetljiva dječija koža ima povišen rizik od kseroze, atopijskog dermatitisa i UV oštećenja. 3. Akumulacija UV indukovanih promjena u koži može početi rano, već prvo ljeto po rođenju-prije nego se stvori potpuna prirodna zaštita. 4. Ekscesivno i intermitentno izlaganje UV zračenju i opekotinama od sunca u djetinjstvu i adolescenciji povećava stepen rizika za dobijanje melanoma i ca basocellulare kasnije u životu, ali i pigmentnih nevusa (mladeža) i atipičnih melanocitnih nevusa. 5. Ne samo rekreativna ekspozicija suncu,već i zadesna, svakodnevna promoviše UV izazvane promjene u koži. 6. Jedna opekotina od sunca prije 13. godine povećava rizik od nastajanja melanoma 1.9 puta, od 13.-19.godine-1.6 puta, poslije 19.godine 1.4 puta; PET i više opekotina od sunca u djetinjstvu udvostručavaju rizik od nastajanja melanoma. ZAŠTITA DJEČIJE KOŽE OD SUNČEVOG (UV) ZRAČENJA Zaštita senzitivne dječije kože od UV zračenja je nedavno postala vrlo interesantna tema zdravstvenim radnicima zbog porasta incidence svih karcinoma kože u dječijem uzrastu. Djeca su mnogo više od odraslih izložena uticaju sunčevog (UV) zračenja zbog produženih (pred)školskih, rekreativnih i sportskih aktivnosti u spoljašnjoj sredini. Primarna zaštita obuhvata preventivnu edukaciju (ljekara koji se bave zdravljem djece-pedijatara, a potom roditelja), zaštitu odjećom, nošenje protektivne odjeće sa UPF, primjenjivanje pravila izbjegavanja izlaganju prirodnim UV izvorima u toku dana, primjena sredstava za zaštitu od sunca (sunscreena) i stroga zabrana korištenja vještačkih izvora Uv zračenja (solarijumi!). Sekundarna zaštita obuhvata redovne preglede hiperpigmentovanih lezija-screening kože djece a time i ranu detekciju melanoma i nemelanomskih karcinoma kože. PREPORUKE ZA PRIMARNU PREVENCIJU DJEČIJE KOŽE OD PREVELIKOG I OPASNOG IZLAGANJA SUNČEVOM ZRAČENJU
Add comment