Lepeza uzroka, kliničkih oblika, toka i ishoda duševnih poremećaja je veoma široka, krajnje složena i u mnogim segmentima još uvijek hipotetična.
Malo je uopšte disciplina čija znanja i predmet izučavanja tako fluktuiraju kakav je slučaj kada su u pitanju psihički poremećaji, što je zadatak psihijatrijske misli i prakse. Neki tvrde da je to njena mana i kob, a drugi dodaju da je to njena privilegija i čar. Ovo drugo situira se tezom, da kada bi psihijatrijska nauka bila konzistentan sistem, ona bi bila inertna i neatraktivna nauka.
Konceptni modeli nastanka bolesti u psihijatriji predstavljaju sistematizovano znanje o mentalno poremećenom čovjeku, njenom kapitalnom predmetu.
Inače, konceptni model mentalno bolesnog čovjeka predstavlja dio kontinuuma opšteg koncepta čovjeka, i obuhvata biološku, psihološku i socijalnu ravan ljudskog postojanja.
Biološka dimenzija tiče se moždanog funkcionisanja, genetskog, biohemijskog, ćelijskog, anatomskog i fiziološkog aspekta.
Psihički model bolesti zastupa stanovište da se uzrok mentalnog poremećaja nalazi u psihičkoj sferi života, a ne u poremećajima moždanih funkcija. U osnovi ovaj model se može grubo podijeliti u dva podmodela: psihodinamski model i bihejvioralni model.
Psihodinamski model u principu je inaugurisao S. Freud (1856-1939). On danas predstavlja mješavinu različitih psihodinamskih i psihoanalitičkih polazišta i škola, koje tvrdo stoje na temeljima Freudovih postavki i teorije o „konfliktu“ i mentalnom aparatu odnosno na nesvjesnoj psihi.
Mentalni poremećaji, bar nepsihotičnog tipa, po ovom konceptnom modelu bili bi izraz i posljedica nesporazuma i konflikta na relaciji nesvjesna psiha, tačnije urođenih bioloških potencijala, tzv. principa zadovoljstva i socijalne zbilje (principa realnosti). Ili još bliže, riječ je o konfliktu nesvjesne psihe (Ida) i svjesne psihe (Ega i Super-ega).
Freudov psihoanalitički koncept geneze mentalnih poremećaja, vezan za intrapsihički konflikt, bazira se na tezi o psihičkoj topografiju (Id, Ego, Super–ego), te energetskom debalansu između njih, što je pretpostavka za nastanak brojnih i klinički raznorodnih neurotičnih entiteta.
Bihejvioralni model je objektivniji od prethodnog, jer u fokusu svog interesovanja stavlja ljudesko ponašanje, koje je mjerljiva i objektivna kategorija čovjekove ličnosti. Ova svojstva čovjekove ličnosti se mogu kvantifikovati i sa njima eksperimentisati, što je jedan od osnovnih principa pojma naučnosti (nauke). Pa ipak, ovaj model dosta slobodno i simplicitno posmatra čovjekovu ličnost, redukujući je, a ponekada mehanistički opservira. Ovo učenje operiše formulom stimulus – reakcija (S-R), a u novije vrijeme pridodata joj je i treća varijabla, koja modifikuje relaciju stimulus–reakcija, pošto iskustvo pokazuje da osoba ne reaguje na stimulus prosto, mehanički, već nakon „elaboracije“ (unutrašnjeg doživljaja) značenja tog stimulusa (draži), na koji se može reagovati i alternativno, u smislu da za jednu osobu stimulus može značiti nagradu, a za drugu sankciju (kaznu).
Bihejvioristi vjeruju da je mentalni poremećaj posljedica pogrešnog učenja u prošlosti, na osnovu čega je postulirana teza da se to pogrešno učenje može bihejvioralnim terapijskim procesom ukloniti putem novog, svrsishodnijeg i funkcionalnijeg ponašanja u sadašnjosti. I bez sumnje, bihejvioralna psihoterapija pokazala se efikasnom i racionalnom kod raznih oblika poremećaja ponašanja, gdje se maladaptivno i nefunkcionalno ponašanje može korigovati i uskladiti.
Kao paradigma uticaja psihičkih (emocionalnih) činilaca u etiologiji mentalnih poremećaja, stoje činjenice koje život i opšta medicinska nauka potrvrđuju kroz širok spekatar tjelesnih (fizičkih) bolesti u čijoj pozadioni se nalaze psihološki činioci, odnosno intra psihički konflikt čija emanacije proizvodi tjelesne bolesti, odnosno psihosomatske poremećaje (psihofiziološki poremećaji), koje u naše doba imaju pandemijsku distribuciju, te je s razlogom ponikla posebna grana medicine sa nazivom psihosomatska medicina, koja ima prestižne zadatke u izučavanju njihove etiologije, profilakse i terapije.
U principu u ovoj oblasti medicine sabrana je medicina i filozofija. K.G. Jung bi rekao da je istraživanje duše nauka budućnosti.
Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihijatar
Add comment