Ajchajmerova bolest (AB) predstavlja najčešći tip demencije od koje pati 5-10% ukupnog broja osoba starijih od 65 godina. Opisana je još 1906. godine od strane dr Alojza Alchajmera (Alois Alzheimer). On je uočio i opisao promjene u moždanom tkivu žene koja je umrla od „neobične mentalne bolesti”, kako se tada smatralo. Ove promjene su danas prepoznate kao karakterističan nalaz mozga oboljelih od AB-a koji napada dijelove mozga koji kontrolišu mišljenje, pamćenje i govor.
Bolest je definisana kao kliničko-patološki entitet koji počinje poremećajima pamćenja, praćenim razvojem progresivne demencije nepoznatog uzroka koji nastupa u sljedećih nekoliko godina. Mozak bolesnika sa AB-om upadljivo je atroičan, sa teškim gubitkom neurona, posebno u frontalnom, parijetalnom i temporalnom režnju.
Alchajmerova bolest je najčešći tip demencije (6080% svih demencija). Prije 65. godine života, prevalencija oboljelih od AB-a manja je od 1%. Njena učestalost se poslije 60. godine života udvostručava svakih 5 godina, tako da je prisutna kod oko 40% osoba starijih od 85 godina. Dakle, starost je glavni faktor rizika za AB. Pored starosti, značajni su i genetički uticaji. Osoba koja ima srodnika prvog stepena oboljelog od AB-a i sama će biti u 4 puta većem riziku od svojih vršnjaka da oboli od ove i inače česte bolesti. Ipak, pozitivna porodična anamneza dobija se kod samo 10-20% oboljelih od AB-a, što ukazuje na činjenicu da je ogromna većina slučajeva obolijevanja klinički sporadična.
Epidemiološke studije pokazuju da u Americi aproksimativno 3-4 miliona ljudi ima AB, a procjenjuje se da godišnji rashod po pacijentu iznosi oko 47.000 dolara.
Bolest počinje neprimjetno, postepeno i napreduje progresivno, do neizbježne smrti koja, u prosjeku, nastupa nakon 8-10 godina. U svom toku AB prolazi kroz tri stadi-juma. Prvi stadijum se vrlo često i ne uoči. Tumači se, kako od strane rodbine pacijenta, tako i od nekih profesionalaca kao starost ili normalni dio procesa starenja. Prve žalbe bolesnika gotovo po pravilu odnose se na poremećaj pamćenja, posebno za skorašnje događaje (skori razgovor, susret koji se odigrao prethodnih dana, šta je doručkovao), dok je sjećanje na starije događaje ili doživljaje očuvano, mada sa napredovanjem AB-a i ono biva oštećeno. Bolesnik zaboravlja dogovore, a sam se žali da ne može da se sjeti imena. Verbalna komunikacija i fluentnost govora (tečnost) rano su oštećene, bolesnik ima teškoće u pronalaženju riječi, a vremenom govor postaje značajno oštećen. U završnim fazama AB-a bolesnik je mutističan. Oštećenje vidnoprostorne orijentacije ogleda se u zaturanju predmeta ili, još drastičnije, u nesnalaženju u prostoru u kom se oboljela osoba kreće decenijama: pri odlasku u prodavnicu, bolesnik se izgubi u najbližem susjedstvu; u sopstvenom stanu, nakon noćnog odlaska u toalet, nije u stanju da se vrati u spavaću sobu i dr. Postepeno, kognitivni problemi počinju da narušavaju organizaciju svakodnevnih životnih i radnih aktivnosti (npr. upravljanje motornim vozilom, kućni poslovi sa tipičnim zaboravljanjem da se električni aparati isključe, problemi u kupovini i finansijskim transakcijama zbog oštećene sposobnosti računanja).
U srednjem stadijumu AB-a razvijaju se kortikalni poremećaji: apraksija (teškoće sa odijevanjem, ličnom higijenom, upotrebom aparata ili alata, uzimanjem obroka), afazija (teži stepen poremećaja govorne funkcije) i agnozija (neprepoznavanje bliskih osoba, pa čak i supružnika i djece). Kako AB napreduje, ispoljavaju se poremećaji apstraktnog mišljenja, otežano je ili onemogućeno rješavanje problema ili donošenje odluka, tako da bolesniku relativno brzo postaje potrebno svakodnevno nadgledanje i pomoć u obavljanju i elementarnih svakodnevnih životnih aktivnosti.
Kod 50% pacijenata sa AB-om javlja se depresija sa nesanicom, vrlo je česta pojava sumanutih ideja, obično paranoidne strukture (potkradanje, nevjerstvo). Pojedini bolesnici ispoljavaju fenomen „stranca u kući”, čvrsto uvjeravajući okolinu da neke nepoznate osobe žive i kreću se u njegovom stanu. Likove sa televizijskih ekrana povremeno doživljavaju kao stvarne i raspravljaju se sa njima.
Kod pacijenata sa AB-om rano se ispoljavaju poremećaji ponašanja, najčešće kao pojačano ispoljavanje nekih premorbidnih osobina (tvrdičluk, agresivnost, sakupljanje nepotrebnih predmeta i dr.), ali kasnije dolazi do progresije poremećaja koja je, uz psihijatrijske probleme, često odlučujuća kod smještanja bolesnika u specijalizovane ustanove. Bolesnici često poremete dnevno-noćni ritam spavanja, što je iscrpljujuće za ukućane, imaju potrebe da lutaju (tzv. „noćna lutanja”), a česta je i agitacija, kao najteže stanje koje se, nažalost, javlja kod 70% bolesnika u kasnijim fazama AB-a. Oni tada ispoljavaju snažan psihomotorni nemir, tumaraju bez predaha, fzički i/ili verbalno napadaju osobe u okolini i dr.
U posljednjem stadijumu bolesti bolesnici su najčešće vezani za krevet u generalizovanom rigoru, mutistični, ne kontrolišu sfnktere. Smrt nastupa najčešće usljed infekcija i sepse, neishranjenosti, poremećaja rada srca ili embolije pluća.
Kauzalno liječenje AB-a za sada nije moguće. U kliničkoj praksi primjenjuju se inhibitori holinesteraze (donepezil, rivastigmin, galantamin), u slučajevima blagog do umjerenog AB-a sa umjerenim pozitivnim efektom na kognitivne funkcije, poremećaje ponašanja i funkcionalno stanje bolesnika. Ovi lijekovi ne zaustavljaju napredovanje bolesti (radi se samo o simptomatskoj terapiji). Osim toga, u terapiji čestih psihijatrijskih poremećaja ovih bolesnika primjenjuju se i drugi lijekovi.
Piše: dr Zilha Idrizović, specijalista neurologije
Add comment