Povodom obilježavanja Dana svjesnosti o antibioticima 
Liječenje bolesti uzrokovanih bakterijskim infekcijama počelo je sistematski otkrićem Paul Erlich-a (1854-1915) da su jedinjenja arsena efikasna u terapiji sifilisa, i on ih 1910. godine uvodi u terapiju bolesti izazvanih spirohetama. Slijedi otkriće sulfonamida, 1935. godine, koji su decenijama korišćeni u liječenju velikog broja infekcija izazvanih bakterijama.
Pasteur i Joubert su još 1877. godine ustanovili da se bacil antraksa dobro razmnožava u sterilnom urinu, a da ga druge bakterije, ukoliko se dodaju, uništavaju. Drugim riječima, ustanovili su princip „živo protiv živog” (ili anti-bios), odnosno izuzetno intenzivnu borbu za preživljavanjem između mikroorganizama, a koja se odvija preko njihovih sekreta. Revolucionarni pronalazak penicilina 1928. godine koji je otkrio Aleksander Fleming (18811955) bio je zapravo jedan takav sekret koji su lučile gljivice roda Penicillium, po kojima je i nazvan. Masovnom proizvodnjom penicilina, koja je počela tek 1941. godine, došlo je do prekretnice u medicini, zahvaljujući njegovoj djelotvornosti i u zagnojenim ranama, te manjem broju neželjenih dejstava u odnosu na do tada korišćene sulfonamide. Waksman (1888-1973) je prvi uveo termin antibiotik, podrazumijevajući pod tim „produkt-sekret jednog živog organizma koji služi u borbi za životni prostor sa drugim mikroorganizmima”.
Napretkom farmaceutskih istraživanja danas je smanjena razlika između sintetskih, hemijskih jedinjenja (hemioterapeutika) i prirodnih proizvoda mikroorganizama sa antibakterijskim djelovanjem, pa je za obje grupe prihvaćen zajednički naziv – antibiotici. Tokom višedecenijskih farmaceutskih otkrića pronađeno je oko 4000 prirodnih i čak 30 000 polusintetskih antibiotika, ali se svega oko 60 primjenjuje u kliničkoj praksi. Pronalaženje novih antibak-terijskih ljekova je skup, dugotrajan i mukotrpan proces, pa je broj novih i eikasnih antibiotika na tržištu sve manji. S druge strane, zbog izuzetnih osobina bakterija da se adaptiraju na antibakterijske ljekove, kao i na odbrambene sposobnosti domaćina, broj otpornih (rezistentnih) bakterija na antibiotike iz godine u godinu je sve veći. Neadekvatna upotreba jednog ili više antibiotika dovodi do uništavanja osjetljivih bakterija, ali sposobnošću mutiranja se rast, razmnožavanje i preživljavanje otpornih sojeva podstiče. Ovako stečena rezistencija se može prenijeti na patogene sojeve bakterija koji su prethodno bili osjetljivi na date antibiotike.
Neizvjesno je ko pobjeđuje u rivalitetu dvije strane – nauka i industrija sa pronalaskom novih i efikasnih antibiotika, ili dinamičnost i vitalitet bakterija u prilagođavanju na njih, u selekciji i razvoju kao i prenošenju rezistencije. U prilog ovome je podatak da na svjetskom nivou raste broj pacijenata čije se stanje komplikuje razvojem sepse uzrokovane bakterijama rezistentnim na sada dostupne antibiotike, a čija smrtnost je 35% i u najrazvijenijim zemljama. U SAD godišnji troškovi liječenja septičnih pacijenata iznose 14.6 milijardi dolara.
Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije, rezistentni sojevi bakterija bi mogli postati dominantni mikroorganizmi kako u bolnicama, tako i u opštoj populaciji. Procjenjuje se da u 29 zemalja evropskog regiona 25000 ljudi godišnje umire u zdravstvenim ustanovama zbog infekcije bakterijama rezistentnim na antibiotike. Produženi boravak u bolnici zbog ovakvih infekcija povećava troškove liječenja, a ukoliko postoji rezistencija na više antibiotika, postoji rizik lošijeg ishoda rutinskih medicinskih i dijagnostičkih intervencija, koje se inače smatraju bezbjednim i nisko rizičnim.
Kritičnost prilikom odlučivanja o upotrebi, vrsti i dozi antibiotika je zato imperativ svakog profesionalca. U zemljama sa visoko razvijenom praksom propisivanja ljekova antibiotici odavno nisu dostupni u slobodnoj prodaji, a nadzor nad rezistentnim bakterijama se sprovodi u kontinuitetu.
Upravo zbog ozbiljnosti problema, osnovana je Nacionalna interdisciplinarna komisija za kontrolu rezistencije na antibiotike pri Ministarstvu zdravlja Crne Gore, a slobodna prodaja antibiotika bez recepta je nelegalna. Dan svjesnosti o antibioticima treba da nas opominje da mislimo danas o tome da ćemo možda sjutra biti nemoćni u borbi sa banalnim infekcijama, kao što je to bilo u pred-antibiotskoj eri.
Piše: Prof. dr Ljubica Pejakov,
Specijalista anesteziologije i reanimatologije,
Subspecijalista kliničke farmakologije
Add comment