Bol je veliki prijatelj oboljelog jer ga tjera da se javi ljekaru, ukazuje na mjesto bolesti, doprinosi ranom postavljanju dijagnoze, omogućava blagovremeno donošenje odluke o liječenju, što je od neprocjenjive koristi kod hitnih i urgentnih operacija. Bolesnik od ljekara traži, što je i humano, da mu umiri bol. Međutim pri nekim bolestima, naročito u akutnom bolu, suzbijanje bolova je kontraindikovano i velika je greška ako se to učini prije postavljanja same dijagnoze. Osjećaj za bol nije dovoljno razvijen kod novorođenčadi i u male djece. Pažljiva analiza prirode bola je jedna od najvažnijih karakterista uzimanja anamneze. Lokalizovani bolovi se osjećaju iznad ili u predjelu oboljelog mjesta. Prenijeti – iradirajući bolovi zrače sa oboljelog mjesta u drugi kraj organa, susjedni ili udaljeni organ. Bol je subjektivno, neprijatno opažanje i osjećaj, koji se može javiti usljed oštećenja tkiva, njegovog predstojećeg oštećenja, ili usljed psiholoških uzroka. Može se javiti kod gotovo svih bolesti i povreda. Bol treba shvatiti kao zaštitni mehanizam čija je funkcija da organizam postane svjestan opasnosti i reaguje kako bi uklonio bolni nadražaj, međutim ukoliko se bolni nadražaj ne može ukoniti onda postaje hronični bol koji nema više zaštitnu funkciju već dodatno opterećuje oboljelog. Bol je rezultat složenih elektrohemijskih reakcija koje se pokreću u organizmu kao posljedica oštećenja tkiva. Proces se odvija kroz četiri faze: 1. Pretvaranje (transdukcija): Prijemnici za bol (nociceptori), koji su raspoređeni po cijelom tijelu, registruju oštećenje tkiva i štetne stimuluse pretvaraju u električne impulse. 2. Provođenje (transmisija): Električni, bolni impulsi se provode od prijemnika za bol (nociceptora) do kore velikog mozga, gde se formira osjećaj bola. 3. Obrada (modulacija): Bolni impuls ide razgranatom mrežom nervnih puteva, pri čemu je izložen uticaju drugih impulsa iz različitih djelova nervnog sistema (impulsi za rad srca, disanja, funkciju žlijezda, emocije itd). Pod ovim uticajima, na putu od prijemnika za bol do mozga, bolni impuls se značajno mijenja. Ovaj proces se naziva obrada (modulacija) bola. Od svih ljudskih osjećaja (dodir, osjećaj za temperaturu, sva čula), bol je osjećaj sa najvećom razlikom između ulaza, tj. nastanak impulsa u nociceptorima, i izlaza, tj. konačnog osjećaja u moždanoj kori.
4. Osjećaj bola (percepcija) Bol se može podijeliti na osnovu trajanja bolnog osjećaja i karaktera na akutni (brzi, oštri) i hronični (spori, potmuli).
Akutni bol je brzi i oštri bol, bol uboda, električni bol, itd. Nastaje u roku od 0,1 sekunde poslije nadražaja. Akutni bol je jakog intenziteta, ali traje vrlo kratko. Ovakvi bolovi nastaju usljed nadražaja receptora za bol, to su slobodni nervni završeci ili nocireceptori. Oni su široko rasprostranjeni u koži i nekim unutrašnjim tkivima, kao npr. u koži, periosti, zidovima arterija, pleuri, peritoneumu, membrani zglobova, moždanim opnama. Brz i oštar bol se ne osjeća u većini unutrašnjih organa. Uloga brzog bola je odbrambena, brzo se ukloniti od uzroka, ili ukloniti uzrok bola. Bitna je i njihova uloga u dijagnosticiranju različitih bolesti. Hronični bol takođe ima više sinonima: spori bol, spori bol pečenja, potmuli bol, tupi bol. Počinje sekundu ili kasnije nakon bolnog nadražaja i vremenom se pojačava, u toku minuta, sati i dana. Hronični bol nema odbrambenu funkciju upozorenja. Ponekad ovakav bol usljed senzibilizacije receptora može nastati spontano, bez spoljašnjeg uzroka. Kod akutnog bola su samo neki receptori za bol u oblasti oštećenja tkiva nadraženi. Kod hroničnog bola se broj nadraženih receptora vremenom povećava jer se stalno aktiviraju novi receptori. Takođe, i prag za aktivaciju receptora se smanjuje, tj. bol se javlja mnogo lakše, tako da se u krajnjem slučaju receptori mogu i spontano aktivirati i poslati svoje električne signale koji se u mozgu pretvaraju u osjećaj bola. Poznato je i naučno potvrđeno da kroz evoluciju, savremeni čovjek slabije podnosi bol . Shodno tome medicina od svojih početaka veliku pažnju posvećuje uklanjanju bola. Razvojem medicine, sveobuhvatnog sagledavanja uzroka bola, a i razvojem farmakologije, danas imamo veliki izbor u liječenju bolnih stanja. Čak se u okviru medicine razvila nauka pod nazivom terapija bola. Uglavnom se tretiraju hronična bolna stanja. Opšte je poznatno da hronična bol iscrpljuje čovjeka i remeti sam kvalitet života. Ipak se uvijek polazi od osnovinih načela, naći i ukloniti sam uzrok bola. Kod onih stanja gdje je bolest uznaperedovala i trajno oštetila organizam, potrebno je stalno analgetsko tretiranje takvih pacijenta. Izbor analgetika treba da se zasniva isključivo, ali isključivo na ljekarskoj procjeni, što bi značilo potpuno poznavanje pacijenta, njegove bolesti, uznapredovalosti te bolesti, te samog psihičkog stanja pacijenta. U skladu sa tim odlučuje se o vrsti primjene terapije. Sama grana medicine terapija bola, koja se smatra najhumanijom granom, bazira se na individualnom pristupu svakom pacijentu. To je verovatno razlog zbog čega u SAD postoje najorganizovaniji programi za liječenje hroničnog bola, a u toj zemlji je još 1960. godine osnovana i prva klinika za bol. Danas u Americi postoje 384 akreditovane klinike ovog tipa. U svim zapadnoevropskim i velikom broju drugih zemalja, postoje specijalizovane ustanove za liječenje hroničnih bolova Epidemija hroničnog bola je proizvela potrebu za ljekarima koji se posebno bave ovom problematikom, takozvanim specijalistima za bol. Pritom, odmah treba razgraničiti da ne postoji zvanična specijalizacija za bol, već se ljekari pojedinih specijalnosti, kroz posebne programe, najčešće organizovane od strane nacionalnih ili internacionalnih udruženja za bol, edukuju za liječenje hroničnih bolova kao izolovanog fenomena. Kod nas se terapijom bola bave ljekari različitih specijalnosti, entuzijasti koji se samostalno, snalazeći se na različite načine, edukuju za liječenje hroničnih bolova kao posebnog, izolovanog zdravstvenog problema. Pri tome se, zbog odsustva sistemske podrške i minimuma organizacije u ovom smislu, samoedukacija uglavnom svodi na okvire određene specijalnosti – uglavnom anasteziolozi, onkolozi, neurohirurzi i fizijatri.
Add comment