Rak grlića materice je jedan od malog broja visoko preventivnih karcinoma, a drugi je vodeći uzrok smrti kod žena širom svijeta, i drugi po učestalosti maligni tumor ženskog genitalnog sistema, a čini čak 12% svih malignih bolesti žena. Smatra se bolešću koja se može izliječiti, zbog toga što ima dug preinvazivni period, u kom je moguće organizovati efikasan skrining, i zato što je tretman preinvazivnih lezija i ranih stadijuma bolesti uspješan. Životna dob u kome se otkriva ova bolest je oko 35. godine života, a invazivni karcinom između 48 – 52. godine. Rak grlića materice se razvija postepeno tokom niza godina, uglavnom potpuno asimptomatski. Prethode mu prekancerozne lezije koje se ne mogu otkriti bez kliničkog pregleda i PAP-a testa. Dug latentni period od premaligne lezije do invazivne forme govori u prilog izuzetnom značaju skrininga u tom periodu. Problemi vezani za bolest su u niskoj zdavstvenoj prosvijećenosti žena i neredovnim ginekološkim pregledima, čime se propušta mogućnost da se bolest visokopouzdanim testom rano otkrije. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) svake godine u svijetu od karcinoma grlića materice oboli oko 500 000 žena, a od toga oko 230 000 umre od ove bolesti, a posebno su ugrožene žene iz zemalja koje su u razvoju. U Americi (SAD) svake godine se dijagnostikuje oko 13 000 novooboljelih, od kojih oko 4 100 umre od ovog oblika raka. U Evropi je mnogo veća stopa oboljevanja, oko 65 000 na godišnjem nivou, a umre oko 32 000 žena godišnje. Broj žena u Evropi koje žive sa cervikalnim kancerom, u bilo kom trenutku je veći od 175 000. Zemlje u okruženju su sa najvećim stepenom oboljevanja od raka grlića materice. Studija koja je rađena u Crnoj Gori, u periodu od sedam godina (2000. – 2007. godine), pokazala je da je kod 550 žena otkriven rak grlića materice, što predstavlja 45% svih kancera koji zahvataju ženske genitalne organe. Većina žena su bile životne dobi između 40 i 49 godina. Prema podacima Instituta za javno zdravlje, u periodu od pet godina (2005 – 2009. godine), ukupan broj umrlih žena od raka grlića materice u Crnoj Gori je 77.
Faktori rizila Kofaktori su nizak socioekonomski status, rano stupanje u seksualne odnose, veći broj seksualnih partnera, pušenje i imunosupresija, prvi seksualni odnos prije 16. godine života, odnosno, u prvih 18 mjeseci od menarhe, veći broj porođaja … Humani papiloma virus- HPV Zna se da virus HPV izaziva u 100% slučajeva cervikalni karcinom, u 90% slučajeva analni karcinom, u 40% slučajeva karcinom spoljašnjih genitalija (vulve, vagine i penisa), a najmanje u 12% slučajeva karcinom orofaringsa i najmanje u 3% slučajeva karcinoma usta. Humani papiloma virus (HPV) inficira epitel kože i genitalne mukoze. Verifikovano je oko 120 različitih genotipova. HPV virus je prepoznat kroz 40 tipova i ima afinitet za genitalni epitel. Onkogeni potencijal ima 15 tipova koji su odgovorni za nastanak cervikalnog karcinoma. O infekcijama HPV kod mladića se ne zna dovoljno. Učestalost je od oko 16% do 45%, a najveći broj su asimptomatse infekcije. Manifestacije ili posljedice infekcije HPV su genitalne bradavice (kondilomi) i karcinom penisa i anusa.
Patogeneza Rak grlića materice i lezije koje mu prethode su uvijek u vezi sa infekcijom visokoonkogenim tipom virusa. Period inkubacije traje od 3 nedjelje do 8 mjeseci. Police prve ekspozicije HPV, od momenta infekcije do razvoja lezije potrebno je da prođe od 3 do 5 godina. Većina HPV infekcija je prolazna (oko 70%), kao i regresija za period od 3 godine.
Načini i mjere prevencije raka grlića materice (prevencija infekcije humanim papiloma virsom) Najvažniji faktori prevencije su promocija bezbjednog seksualnog ponašanja i zdravih stilova života, redovna upotreba kondoma, motivisanje muškaraca za preuzimanje odgovornosti, redovni ginekološki pregledi i kontrola PAP- a testa, kao i eventualno profilaktička vakcina protiv HPV – a. Pod primarnom prevencijom se podrazumijeva vakcinacija. U nekim zemljama u svijetu HPV vakcina je obavezan vid vakcinacije, u nekim nema vakcinisanja i sprovode se bez zvanične preporuke, dok je u našoj zemlji ova vakcina još uvijek na nivou razmatranja. Pod sekundarnom prevencijom se podrazumijevaju preventivni, sistematski ginekološki pregledi kod zdravih žena u toku kojih se radi bris za citološki pregled, odnosno, Papanikolau test i kolposkopski pregled. PAP-a test je standardni skrining test. U Crnoj Gori se godišnje uradi veliki broj PAP-a testova, ali zbog nedostatka organizovanog programa mnogim ženama se PAP-a test nepotrebno ponavlja, dok se druge nikada ne jave na pregled, što rezultira činjenicom da od raka grlića materice još uvijek u našoj zemlji umire više žena nego što bi trebalo u uslovima trenutnog stepena razvoja medicine. Rezolucije SZO iz 2004. i 2005. godine sugerišu opravdanost i potrebu uvođenja nacionalnih programa prevencije za rak grlića materice u svrhu očuvanja reproduktivnog zdravlja. Prvi organizovani program ranog otkrivanja raka grlića materice počeo je u Finskoj 1962. godine, gdje je i najniža stopa incidence od 0,09%. Nacionalni program za rano otkrivanje raka grlića materice u Crnoj Gori je usvojen u septembru 2011. godine. Preporuke i smjernice ovog programa su da se jednom godišnje uradi konvencionalni PAP- a test, ili svake druge godine liqvid based ThinPrep do 30. godine starosti. Poslije 30. godine raditi PAP-a test i HPV DNA test, a ako su oba testa negativna preporučuje se testiranje svake treće godine. Ukoliko je urađena histerektomija zbog benignih razloga, onda skrening treba obustaviti posle OP. Ako je urađena zbog prekancerozne lezije nastaviti skrening još 10 godina, dok se ne ostvare uzastopna 3 negativna PAP-a testa, ili ukoliko je urađena zbog CA tada treba nastaviti skrining. Skrining treba obustaviti nakon 70 godina starosti kod žena koje su imale tri ili više uzastopnih urednih PAP-a testova, po individualnoj procjeni ginekologa ili sa 65 godina ako je prethodni nalaz pacijentkinje bio uredan. HPV test je izuzetno skup vid testiranja. Detekcija HPV virusa može biti dijagnostički kriterijum u praćenju prekanceroznih lezija i njihove progresije, posebno kod pacijentkinja sa niskostepenim lezijama i visokoonkogenim tipom virusa. Američko udruženje za kolposkopiju i cervikalnu patologiju i Evropsko udruženje za infektivne bolesti u ginekologiji i opstetriciji, donijeli su preporuke kojima je HPV DNA test uključen u ranu dijagnostiku raka grlića materice uz PAP-a test. Dr Jovanović je završio predavanje sa porukom “Prioritet u radu naše ustanove je očuvanje i unapređenje zdravlja stanovništva, uz primjenu i realizaciju preventivnih programa i promociju zdravih stilova života“.
Add comment