Prim. dr Slobodan V. Radonjić
„U nauci ne postoji širok utrven put…“ Naprotiv. Taj put je krivudav, trnovit, dug. Oni koji ga uspješno savladaju postaju slavni. Oni drugi odlaze u zaborav.
Njemački hirurg Verner Forsman (1904-1979), rođen u Berlinu, već kao mlad ljekar pokazuje živo interesovanje za eksperimente. Posebno ga je zanimala kateterizacija srca na životinjama. Na konju, naročito, i na psima. S puno samopouzdanja predlaže svom mentoru dr Šnajderu, šefu klinike u Berlinu, da izvrši kateterizaciju na samome sebi. Dr Šnajder iznenađen odbija da da saglasnost za „očigledno ludi eksperiment.“ Godine 1929. Forsman u najvećoj tajnosti, pored rendgen aparata sa ogledalom ispred fluoroskopskog ekrana, debelom iglom punktira svoju desnu kubitalnu (lakatnu) venu i kroz iglu ubacuje ureteralni kateter koji je išao do ramena i tu zastao. Bio je to polovičan uspjeh koji je još više ohrabrio mladog doktora, pa u sledećem pokušaju Forsman uspijeva, istim postupkom, samo ovoga puta na lijevoj ruci, da plasira kateter dužine 65 santimetara u desnu srčanu predkomoru. Tekst o izvedenom eksperimentu objavio je u stručnom časopisu i time izazvao pravu senzaciju i divljenje. Posebno prikazanom rendgenografijom. Vijest se brzo širila preko medija. Forsman je bio prosto opsjednut novinarima. Nuđen mu je pozamašan novac za pravo na objavljivanje slika. Medjutim, stručna javnost reagovala je sasvim drugačije. Forsman doživljava žestoke kritike kolega, a poznati profesor Unger zaprijetio mu je da će se obračunati sa „mladim skorojevićem.“ Forsman ubrzo prelazi na čuvenu berlinsku kliniku Šarite, kojom rukovodi vodeći njemački hirurg profesor Ferdinand Šoerbruh, koji na besprekorno organizovanom hirurškom odjeljenju zahtijeva gvozdenu disciplinu i bespogovornu poslušnost. Jednom prilikom prof. Šoerbruh je pozvao Forsmana u svoj kabinet. Na stolu su bili Forsmanovi tekstovi, popularne revije, snimci. Tokom razgovora, strogi profesor je u jednom trenutku odbrusio Forsmanu: “O vašim malim trikovima mogli bi da predajete u cirkusu, ali nikada na jednom uglednom njemačkom univerzitetu.“ Ubrzo Forsman dobija otkaz. Na klinici kod prof. Šoerbruha proveo je samo tri mjeseca. Njegova veoma napredna i za to vrijeme revolucionarna istraživanja dovela su ga u sasvim nezavidan, gotovo podređen položaj zbog previše „ludih ideja.“
Neumorni i istrajni Forsman prelazi na sasvim drugu – urološku klinuku gdje i tu nastavlja sa eksperimentisanjem na samome sebi. Tako je najmanje deset puta izveo kateterizaciju sopstvenog srca a prestao tek poslije prijetnje njegove supruge da će ga napustiti zbog neodgovornog odnosa prema porodici. (Imali su petoro djece).
Mnogo je vremena proteklo da bi tek polovinom pedesetih godina prošlog vijeka, napretkom medicnske nauke, shvaćen i prihvaćen značaj pionirskog poduhvata doktora Forsmana. Slijede zaslužena priznanja. Najprije dobija medalju Njemačke akademije nauka, a ubrzo bude biran je za počasnog profesora Univerziteta u Majncu. Godine 1956, punih 27 godina poslije Forsmanovog eksperimenta na samome sebi dobio je Nobelovu nagradu sa još dvojicom uglednih američkih naučnika „za njihovo otkriće vezano za kateterizaciju srca i patološke promjene cirkulatornog sistema.“
Poslije dodjele Nobelove nagrade Forsman, iako poštovan i slavljen, prestaje da se bavi istraživačkim radom. Svoj životni put i sveukupni naučni rad smjestio je u jednu jedinu rečenicu: „U mladosti sam pokušao da zasadim divan vrt, a sada sam star i prisiljen da gledam preko ograde kako drugi beru jabuke.“
Čovjek koji je zahvaljujući svom predanom radu i eksperimentima doživio slavu, u starosti dok je “preko ograde gledao kako drugi beru jabuke“ ipak našao za shodno da žestoko kritikuje Kristijana Bernarda poslije izvedene transplantacije srca 1967 godine u Keptaunu zbog „uzaludnog i preuranjenog eksperimenta na čovjeku.“ Dodajmo i to da je čovjek koji je svoj naučni rad posvetio srcu, umro 1979. godine od infarkta miokarda!
U istoriji medicine nije mali broj primjera da su ljekari vršili eksperimente na vlastitom tijelu. Tako je još u XVI vijeku švajcarski doktor Konrad Gesner eksperimentisao na sebi sa raznim ljekovitim biljkama, što je umnogome ugrožavalo njegovo zdravlje. Slično su radili i bečki ljekari Jan Purkinje i Anton Stoerck, proučavajući djelovanje nekih otrova i biljnih droga, zbog čega su nedjeljama bolovali. Čeh Otokar Horak ubrizgao je sebi pod kožu filtrat tuberkuloznog bacila, što ga je koštalo života. Neposredno prije smrti dao je da se isiječe zaraženi dio kože radi daljeg naučnog istraživanja. A mladi mikrobiolog Otto Obermeyer umro je od eksperimentalne zaraze kolerom. Dr Max Petenkofer imao je više sreće. Iako je progutao kulturu uzročnika kolere preživio je. Poznati engleski hirurg John Hunter se zarazio (1767 g.) gonorejom i sifilisom, s namjerom da utvrdi da li je to jedinstvena bolest ili su u pitanju dva oboljenja. Umro je od luetičnog (sifilisnog) oštećenja centralnog nervnog sistema. August Bier, eksperimentom na sebi (1898 g.) dokazao je da je lumbalna anestezija izvodljiva. Proučavajući podjelu nerava na senztivne i motorne, londonski hirurg H. Head je 1903 godine eksperimentisao na sebi na taj način što je zahtijevao da mu se prerežu periferni živci. Umro je od posledica eksperimenta. Doktor Jesse Lazear sa Kube se 1900 god. samozarazio žutom groznicom. Bolujući, revnosno je opisivao tok svoje bolesti od koje je umro kada je imao samo 34 godine. Sarajevski ljekar Dragutin Heldlmoser umro je od trbušnog tifusa (1906 g.) nakon što je izvršio ogled na samome sebi. Daniel Carrion, Peruanac iz Lime, još kao studrnt medicine, izvršio je na sebi (1885 god.) smrtonosni ogled kojim je dokazao da su zarazna oboljenja verruga peruviana i oroya groznica iste bolesti, što je imalo veliku naučnu vrijednost. Po njemu je ovo oboljenje nazvano Corrionova bolest. Veliki njemački naučnik, fizičar, Konrad Rendgen (1845 – 1911) eksperimentišući dugo i uporno, napravio je snimak svoje šake i bio zaprepašćen kad je ugledao kostur prstiju i tkivo oko njih. Ponovivši na sebi ogled više puta, uradio ga je uspješno i na svojoj supruzi Berti. Bilo je to novo, epohalno otkriće „x-zraka,“koji su u čast i slavu znamenitog naučnika dobili ime „Rendgenski zraci“. Ujedno, bio je to i početak nove ere u medicini kako u dijagnostici tako i u terapiji. Rendgen je za svoj ogromni doprinos nauci dobio Nobelovu nagradu 1901.
Prof. dr Aleksandar Kostić (1893-1983), ugledni srpski naučnik i prosvetitelj, za vrijeme Prvog svjetskog rata prekida studije medicine u Strazburu, da bi se kao bolničar pridružio srpskoj vojsci. Suočen sa masovnom pojavom pjegavog tifusa na frontu i u bolnicama, Kostić se, tragajući za lijekom, namjerno zarazio uzimajući vaši s preminulih ratnika. Na sreću preživio je. I kada je riječ o ovom velikanu medicinske struke i nauke, zanimljivo je pomenuti da su prof. dr Aleksandar Kostić i njegova supruga, vrsni pedijatar, prof. dr Smilja Kostič, pored slavnih Marie i Pjer Kiri, jedini supružnici koji su se ovjenčali Legijom časti, najvišim francuskim odlikovanjem. Američki ljekar Jon Salk, virusolog i imunolog, primijenio je 1952. godine svoju vakcinu protiv dječije paralize, najprije na samome sebi, pa na saradnicima a zatim i na vlastitoj djeci (imao je šestoro djece). Na sreću, posebno njegove djece, eksperiment je bio uspješan.
Osamdesetih godina prošlog vijeka australijski ljekar Bari Maršal posumnjao je u uvjerenje staro više od 100. godina da stres izaziva čir na želucu. Pošto je kod pacijenata sa ovim oboljenjem otkrio prisustvo bakterije – helikobakterije, naišao je na ideju da bi, možda, čir na želucu mogao biti bakterijskog porjekla. U tu svoju, najprije sumnju, a zatim sve više i u uvjerenje, pokušao je, uz ogroman trud i napor da zainteresuje medicinske stručnjake. Sve je bilo uzalud. Ne odustajući od svoje ideje Maršal je odlučio da na sebi nastavi svoj istraživački rad. Pojeo je sa goveđom supom koktel bakterija. Pet dana kasnije je počeo da povraća zbog bakterijske infekcije u želucu a endoskopskim pregledom je konstatovana pojava gastritisa, što je prvi znak ka razvoju čira na želucu. Svoja istraživanja je nastavio još deset punih godina da bi, najzad zvanična medicina prihvatila rezultate njegovog ogromnog eksperimentalnog rada i priznala da bakterija helikobakter pylori izaziva čir na želucu. Dr Maršal i njegov bliski saradnik dr Voren dobili su 2005. god. Nobelovu nagradu.
Kako nazvati ljekare koji su u želji za napretkom nauke, eksperimentišući na sebi, svjesno dolazili u krajnje neizvjesnu, pa i po život rizičnu situaciju, koja ih je, čak, u izvjesnom broju slučajeva odvela u smrt. To su jednostavno rečeno, heroji nauke.
Add comment