[heading]„Kada bismo svakome mogli da damo pravu količinu hrane i vježbanja, ni premalo ni previše, našli bismo najsigurniji put do zdravlja.”[/heading] Tokom posljednjih godina u oblasti ishrane sportista dosta se istražuje. Osim opštih preporuka, danas su dostupne i specifične preporuke vezane za vrstu sporta, kao i individualne preporuke, namijenjene svakom pojedincu. Cilj je da se znanja iz oblasti ishrane sportista što više približe i prilagode potrebama svakog pojedinca, u odnosu na pol, starost, kulturu, okruženje… Međutim, veoma često se dešava da sportisti, a naročito oni koji nemaju stručni nadzor, bivaju više zbunjeni nego edukovani o načinu ishrane. U stvari, sve je veoma jednostavno i tako treba i pristupiti problematici. Principe pravilne ishrane treba da poštuje svako od nas, pa i sportisti. Kvalitet, kvantitet i oblik unijete hrane treba da odgovore složenim metaboličkim zahtjevima organizma koji je izložen teškom fizičkom radu kakav je prisutan danas u sportu. Osnovni cilj pravilne ishrane jeste nadoknaditi sve što je utrošeno tokom vježbanja i dovesti organizam u stanje koje je u skladu sa dobrim zdravljem, a pri tome postići što bolji sportski rezultat.
Neke specifičnosti koje karakterišu ishranu sportista u odnosu na fizički manje aktivne ili neaktivne su:
– Veće energetske potrebe,
– Ubrzan metabolizam, kao i
– Veliki gubitak tečnosti i elektrolita, prvenstveno znojem.
Dok se dnevne potrebe za energijom kod sedentarnih osoba kreću u rasponu od 2.000-2.800 kcal, potrebe za energijom kod sportista su daleko veće i dostižu vrijednosti od čak 9.000 kcal dnevno (biciklisti). Energetski utrošak sportista uslovljen je intenzitetom, trajanjem i tipom fizičke aktivnosti. Specifičnost je, takođe, što utrošak energije vrhunskih sportista može biti izuzetno veliki u kratkom vremenskom periodu, čak 1.500 kcal po času (finiš). Jasno je da se ovako velike energetske potrebe ne mogu zadovoljiti unosom neadekvatnih obroka, pošto bi varenje i iskorištavanje hrane bilo onemogućeno fizičkom aktivnošću, tokom redovnih treninga i takmičenja. Rešenje za ovako bitan segment sportskih aktivnosti jeste planirana, balansirana ishrana, koja podrazumijeva unos visoko vrijedne, lako svarljive hrane, prilagođene svakom pojedincu.
Prošle godine u Baru je sprovedena kratkotrajna studija suplementacije sportista mineralima. Ona je realizovana pod strogim nadzorom ljekara, specijaliste higijene i klubskog kondicionog trenera. Nakon sportskih pregleda, antropometrijskih mjerenja, određivanja tjelesne kompozicije, aerobne sposobnosti, testova snage, te određivanja koncentracije minerala u krvi kod ispitivanih sportista, započeta je suplementacija. Sportisti su tokom tri sedmice suplementirani kalcijumom, gvožđem, te preparatima koji osim minerala koji se tokom fizičke aktivnosti pojačano gube znojenjem, sadrži i antioksidante. Jedan od glavnih ciljeva ove mini studije bio je: dobiti takve rezultate koji bi mogli dovesti u vezu poboljšanje sportskih performansi sa procesom suplementacije. Na osnovu dobijenih rezultata zaključeno je da se sadržaj minerala kojima je sprovedena suplementacija povećao u krvi, a to se dogodilo i sa svim praćenim sportskim performansama. Kada je u pitanju tjelesna kompozicija, došlo je do smanjenja masne a povećanja mišićne mase tijela. Ipak, ne mogu se definisati mehanizmi koji dovode do poboljšanja navedenih performansi tokom ispitivanog perioda i zato, da bi se procijenila izolovana ergogena svojstva minerala, neophodno je napraviti još istraživanja. Ova mini studija je predstavljena usmenom prezentacijom na III kongresu o dijetetskim suplementima, u novembru prošle godine, u Beogradu.
Da zaključimo: pravilna ishrana sportista pozitivno djeluje na sopstveni zdravstveni status, prevenira nastanak povreda, održava optimalnu sportsku formu, kao i tjelesni sastav. Plan ishrane i suplementacije mora biti individualan.
Zahtjevi i poteškoće koji se javljaju u ovoj oblasti posebno dobijaju na značaju kada se zna da su veliki broj sportista mlade osobe u periodu rasta i razvoja. Dakle, ovdje je potrebno ishranom unaprijed obezbijediti rezerve nutrijenata, nadoknaditi ono što je potrošeno tokom treninga, ali i zadovoljiti nutritivne potrebe vezane za ovaj osjetljivi period života.
Ono što se postavlja kao zahtjev u oblasti ishrane sportista jeste postojanje odgovarajućih preporuka dnevnog unosa, za sve nutrijente. Ove preporuke bi morale biti u skladu sa nivoom dnevne aktivnosti, sa polom i uzrastom. Dnevni unos, takođe, mora biti usklađen sa fazama trenažnog procesa u kojima se sportisti nalaze (pripreme, takmičenje, oporavak i dr.).
Energetska potrošnja zavisi od vrste sporta i trajanja takmičenja, te može biti vrlo različita, što znači da se za svaku sportsku disciplinu mora vršiti posebno planiranje ishrane na osnovu izračunatih energetskih i nutritivnih potreba svakog pojedinca.
Tokom intenzivnih fizičkih aktivnosti troše se rezerve glikogena iz jetre i mišića, kao i masti iz masnih depoa. Proteini se intenzivnije razgrađuju, zbog metaboličkog i mehaničkog stresa. Takođe, usljed intenzivne produkcije toplote, pojačano je i znojenje, te kod neadekvatne nadoknade nutrijenata, tečnosti i elektrolita postoji mogućnost dehidracije i drugih poremećaja zdravlja. Dakle, rehidracija je neophodna prije, tokom i nakon obavljanja izičke aktivnosti.
Nezaobilazan dio u priči o ishrani sportista jeste suplementacija. Zašto? Zato što sportisti u želji za boljim plasmanom često odu dalje od treninga i uobičajene ishrane i posežu za suplementima. Suplementacija je široko prihvaćena u sportu, ali je vrlo često nekontrolisana i neopravdana. Cilj sportske suplementacije trebalo bi da bude nadoknada nutijenata čiji je deficit u organizmu nastao intenzivnom fizičkom aktivnošću. Međutim, često nije tako. Koliko je prisutna u svijetu sporta najbolje govore testiranja na Olimpijskim igrama, gdje se uobičajeno utvrdi da više od 80% sportista koristi neke od suplemenata. Najčešće primjenjivani suplementi jesu minerali i vitamini.
Piše: dr Snežana Barjaktarović-Labović, specijalista higijene
Add comment