Kiseonik nije sve u životu, ali bez kiseonika nema života (I dio)

Na prvom Svjetskom kongresu kiperbarične medi­cine u Amsterdamu dr J. H. Jakobson iz bolnice Mont Sinaj – Njujork svoje izlaganje započeo je riječima: “Primjena kiseonika pod povišenim pritiskom, većim od atmosfer­skog pritiska, predstavlja napredak u medicini koji se po značaju može porediti sa otkrićem transfuzije krvi i antibi­otika.”

Na početku priče o liječenju hiperbaričnim kiseonikom nije moguće zaobići lik i djelo profesora prim. dr sc. med. Nikole Dekleve, našeg neprevaziđenog vizionara i začetnika primjene liječenja hiperbaričnim kiseonikom na prostorima Balkana, cijenjenog saradnika svih svjetskih hiperbaričnih asocijacija, čovjeka koji je zadužio sve nas koji smo bili njegovi učenici, a, na našu sreću, i njegovi savremenici.

Kiseonik je najzastupljeniji i najznačajniji elemenat u prirodi i u ljudskom tijelu. Kiseonik je gas bez boje, mirisa i ukusa, nije zapaljiv, ne gori ali potpomaže gorenje i nije eksplozivan. On je snažno oksidaciono sredstvo i vrlo lako stupa u hemijske procese sa drugim jedinjenjima, tako da je u organizmu izražena njegova metabolička uloga da uz pomoć niza intracelularnih oksidacionih enzima oksidiše hranljive supstance u procesu metaboličke razgradnje do CO2 i H20 uz oslobađanje potrebne energije.

Količina kiseonika koja će biti dopremljena do tkiva u normobaričnim uslovima (1 ATA) uglavnom zavisi od kapaciteta krvi za transport kiseonika i krvnog protoka. Kiseonik se u našem tijelu transportuje vezan za hemoglo­bin (Hb) u jedinjenju karboksihemoglobin i vezan je za crvena krvna zrnca – eritrocite. Posjeduje konstantni kiseonički kapacitet koji iznosi 1.34 ml O2/1 g Hb. Jedan dio kiseonika nalazi se i u plazmi i on iznosi oko 0.024 ml/1ml plazme (1 ATA). Praktično najveća količina kiseonika u organizmu distribuira se putem karboksihemoglobina i u normalnim uslovima zadovoljava potrebe orga­nizma u snabdijevanju kiseonikom.

Nedovoljna količina kiseonika u tkivima – hipoksija, jedan je od centralnih problema savremene patologije. Većina bolesti vodi razvoju hipoksije ili je njena posljedica.

Uzrok nastanka tkivne hipoksije mogu da budu dva suštinski različita procesa. Prvi je nedostatak kiseonika. To je obavezna komponenta bolesti respiratornog i kardio­vaskularnog sistema, insuficijencije transportnog kapaciteta eritrocita, bolesti CNS-a u smislu poremećenosti regulacionih funkcija kardivaskularnog sistema. Drugi uzrok je narušena ćelijska utilizacija kiseonika. Konačni rezultat je deicit energetskog bilansa ćelije, prekida oksidacionih procesa u mitohondrijama ćelija i na kraju smrt ćelije zbog potpunog prekida produkcije energije.

Kada o hipoksiji govorimo generalno, kao o patološkoj pojavi, onda moramo govoriti o hipoksičnom sindromu – sindrom nedostatka kiseonika koji može biti uzrokovan nedostatkom kiseonika, smanjenom dostavom u jedinici vremena, s jedne strane, i povećanom potrebom tkiva za kiseonikom, sa druge strane, što je u suštini nespo­sobnost kiseoničkog transportnog sistema organizma da obezbijedi količinu kiseonika adekvatnu potrebama metaboličkih procesa u ćeliji.

Hiperbarična medicina, kao speciična medicinska disciplina, bazira se na liječenju čistim kiseonikom pod pritiskom većim od 1 ATA u specijalizovanim aparatima -hiperbaričnim komorama, a osnovni princip liječenja zasniva se na izičkoj rastvorljivosti kiseonika u plazmi i svim tečnostima organizma u više od 97 % količine kiseonika i njegovoj difuziji kroz opne ćelija. To ima za cilj da ublaži ili potpuno otkloni hipoksiju tkiva.

Za ovakav transport kiseonika koji je fizički rastvo­ren u organizmu nisu potrebni nikakvi hemijski faktori neophodni za klasičan kiseonički transport na pritisku od 1 ATA. Kako je kiseonik u hiperbaričnim uslovima izički rastvoren u svim tečnostima organizma, nije imperativ da postoje krvni sudovi kao transverzale za snabdijevanje tkiva kiseonikom. Kiseonik u hiperbaričnim uslovima djeluje u širokom planu, praktično zaobilazeći sve prepreke. On je i u takvim uslovima maksimalno prisutan u svakoj ćeliji organizma.

Ciljevi hiperbarične terapije su:

1. Povećanje parcijalnog pritiska kiseonika u tkivu

2. Povećanje difuzije kiseonika iz krvi u tkivo, kada transport kiseonika hemoglobinom nije moguć ili je insuficijentan

3. Poboljšanje efektivnog kolateralnog krvotoka kada su krvni sudovi slabije ili potpuno neprohodni

4. Djelovanje u klasi speciičnog terapijskog faktora kod anaerobnih infekcija