Dr Zlatana Perović, specijalista neurologije
Opšta bolnica Nikšić
Neurološki simptomi se javljaju kod 2/3 hospitalizovanih pacijenata sa COVID-19 infekcijom, kako od strane centralnog (CNS), tako i perifernog nervnog sistema (PNS). Manifestacije CNS-a su: gubitak čula mirisa i ukusa (anosmia i ageusia), nespecifične encefalopatije, postinfektivni sindromi, akutni demijelinizirajući encefalomijelitis, akutna nekrotizirajuća encefalopatija, Bickerstaffov encefalitis, generalizovani mioklonus, akutni transverzalni mijelitis, limbički encefalitis, akutni cerebrovaskularni događaji (ishemijski i hemoragijski moždani udari, cerebralna venska tromboza, postreiorna reverzibilna encefalopatija), epilepsija. Prijavljene manifestacije PNS su: Guillain-Barréov sindrom, Miller Fisherov sindrom, mono – i polyneuritis cranialis, miopatija. (1).
Bilo koji kranijalni živac može biti zahvaćen COVID-19 (COV) infekcijom, najčešće III, VI i VII, pojedinačno ili u sklopu GBS. Kod bolesnika sa zahvaćenim kranijalnim nervima infekcije COVID-19 obično su blage. Izolovane paralize kranijalnih nerava povoljno reaguju na steroide, dok oštećenja kranijalnih nerava u sklopu GBS-om imaju koristi od intravenskih imunoglobulina. (1, 2)
Većina pacijenata ca COVID 19 infekcijom ima vegetativnu disautonomiju: vrtoglavica, ortostatska glavobolja, sinkopa, hiperhidroza, parestezije, tahikardija, hipotenzija, autonomna ganglionopatija, autonomne neuropatije, te egzacerbacija neuropatije malih vlakana. (2, 3)
U slučaju hematogene diseminacije, COV prolazi epitelnu barijeru, dolazi u krv ili limfu i širi se u CNS. Drugi put za invaziju CoV-a u CNS je neuralna diseminacija, polarizacijom neurona. Ovaj transport može biti retrogradan ili antegradan, a olakšavaju ga dinein i kinezin . Drugo, SARS-CoV-2 može inficirati organe targetirajući ACE2 putem svog šiljastog (Spike) proteina. ACE2 ima višestruku fiziološku ulogu, kao što je proliferacija ćelija, regulacija krvnog pritiska i upalni odgovor. ACE2 je široko rasprostranjen u plućima, bubrezima, crijevima, kardiovaskularnom sistemu i CNS-u. U mozgu, ACE2 se eksprimira u neuronima, astroglija, mikroglija i endotelnim ćelijama. Treće, potvrđena koagulopaija kod Covid 19 infekcije (povišene vrijednosti D-dimera, produženo protrombinsko vrijeme i aktivirano parcijalno tromboplastinsko vrijeme) povezani su sa lošijom prognozom. Osim toga, diseminovana intravaskularna koagulopatija češće će predisponirati moždani udar. „Citokinska oluja“, koja je smrtonosni sistemski upalni odgovor, koji se karakteriše oslobađanjem velikih količina proinflamatorih citokina i hemokina od strane imunoloških efektorskih ćelija, uključujući interleukin 2 (IL-2), IL-6, IL-7, IL-10 i IL-1β, kao i interferon γ, faktor tumorske nekroze α (TNF-α), GCSF, IP10, MCP1 i MIP1A. Koronavirus može indukovati proinflamatorne citokinske signale iz astrocita i mikroglija ćelija, oslobađajući veliku količinu upalnih faktora kao što su IL-6, IL-12, IL-15, IL-1β i TNF-α. Ovo je jedan od patofizioloških procesa odgovornih za oštećenje CNS-a uzrokovano upalnim faktorima. Smanjenje broja perifernih CD4+ T i CD8+ T ćelija i visoke koncentracije proinflamatornog CCR6+ Th17 u CD4+ T ćelijama i citotoksičnih granula u CD8+ T ćelijama, što sugeriše da je prekomjerna aktivacija T ćelija povezana sa oštećenjem imuniteta kod teških bolesnika . Teški bolesnici od Covid 19 infekcije imaju povećan odgovor imunoglobulinai veći nivo IgG, posebno anti-spike IgG neutralizirajućih antitijela. (1, 2, 4)
Afinitet SARS-CoV-2 za ACE2 receptor je povećan oksidacijom cisteinskih ostataka u S proteinu virusa i ACE2 ćelijske membrane (peptidazna domena). Stoga bi neravnoteža redoks homeostaze mogla predstavljati glavni faktor koji pogoduje infekciji SARS-CoV-2 . Stoga je vjerovatno da bi ulazak SARS-CoV-2 u ćelije mogao biti poremećen kod liječenja α- lipoičnom kiselinom (ALA). Osim toga, smanjenjem nivoa ROS, ALA može ispoljiti protinflamatorni učinak, smanjujući lučenje proinflamatornih citokina. ALA podstiče sintezu GSH povećanjem ćelijskog unosa cisteina, faktora koji ograničava brzinu sinteze GSH, i aktiviranjem signalnih puteva Nf2-ARE, uz povećanu aktivnost glutamat-cistein ligaze, enzima koji ograničava brzinu u proizvodnji GSH.
ALA može smanjiti oksidativna oštećenja mitohondrija, budući da djeluje kao kofaktor za α-ketoglutarat dehidrogenazu, senzor redoks statusa mitohondrija koji reguliše oslobađanje mitohondrijalnog citohroma c i smrt ćelija. (5)
ALA poboljšava endotelnu funkciju obnavljanjem endotelne aktivnosti sintaze azot oksida i pokazuje protivupalni efekat zavistan ili nezavisan o njegovim antioksidativnim svojstvima. Poboljšanjem mitohondrijske funkcije, može održati homeostazu tkiva u kritičnoj situaciji, a povećanjem redukovanog glutationa može ojačati imunološki sistem. Ova složena analiza mogla bi otvoriti novu terapijsku perspektivu za ALA u infekciji COVID-19. (5, 6)
Stoga bi ALA imala koristi kao adjuvantna terapija za liječenje anosmije, ageusije, kranijalne neuropatije, GBS, vegetativnih disautonomija i encefalopatija u sklopu Corona virus infekcije.
Reference:
- A Maury, A Lyoubi , N Peiffer-Smadja et al. Neurological manifestations associated with SARS-CoV-2 and other coronaviruses: A narrative review for clinicians. Rev Neurol (Paris) Jan-Feb 2021;177(1-2):51-64
- Josef Finsterer, Fulvio Alexandre Scorza , Carla Scorza et al. COVID-19 associated cranial nerve neuropathy: A systematic review. Bosn J Basic Med Sci 2022 Feb 1;22(1):39-45
- Kamal Shouman et al. Autonomic dysfunction following COVID-19 infection: an early experience. Clin Auton Res 2021 Jun;31(3):385-394
- Haiyang Yu, Tong Sun and Juan Feng. Complications and Pathophysiology of COVID-19 in the Nervous System. Front. Neurol., 04 December 2020
- Stela Dragomanova, Simona Miteva, Ferdinando Nicoletti et al. Therapeutic Potential of Alpha-Lipoic Acid in Viral Infections, including COVID-19. Published online 2021 Aug 16
- Luc Rochette and Steliana Ghibu. Mechanics Insights of Alpha-Lipoic Acid against Cardiovascular Diseases during COVID-19 Infection. Published online 2021 Jul 26.
Add comment