Test koji se koristi je imuno-hemijski i odnosi se na okultno krvarenje u stolici. Prema riječima prim. dr Ostojić, kod nas se obavlja kolonoskopija u analnoj sedaciji i interval ponavljanja testa za one koji imaju negativan nalaz iznosi dvije godine. Većina poziva na testiranje obavlja se telefonski, a ciljnu grupu čine osobe oba pola, starosti 50-74 godine. — U zadnjih 5 godina kroz program skrininga u grupi je bilo oko 170.000 ljidi. Pozvano je 136.373 i odziv je 105.000 ljudi. Po evropskim smjernicama, prihvatljivo je da to bude više od 45%, a poželjno da bude više od 65% — objasnila je prim. dr Ostojić. Najveći broj poziva obavljen je, kaže ona, u toku prve godine rada, zato što je to tada obavljano na dvostruki način, uz učešće mobilnih kompanija. Sada postoji problem sa tim što građani veoma često mijenjaju broj telefona, što je potrebno redovno ažurirati kod izabranog doktora.
Urađeno je oko 3.300 kolonoskopija. Kod oko 20% pacijenata izvršene su i polipektomija i biopsija. Kod 23 osobe utvrđena je displazija srednjeg stepena, displazije visokog stepena u 23%, a kod 40 osoba otkriven je karcinom debelog crijeva.
Nacionalni program za rano otkrivanje raka dojki počeo je da se sprovodi 23. decembra 2015. godine. Internacionalna agencija za atomsku energiju iz Beča donirala je digitalni mamograf i 12 sistema za biopsiju, te omogućila i edukaciju stručnog osoblja u Sloveniji. Naši radiolozi su pritom osposobljeni za duplo slijepo očitavanje snimaka. To znači, kako je objasnila prim. dr Ostojić, da svaki mamografski snimak nezavisno čitaju dva radiologa. Od avgusta prošle godine ide se na vid dodatne kontrole koju vrše 3 radiologa. Trenutno imamo 5 radiologa koji su u uključeni u ovaj program.
U sprovođenju našeg nacionalnog programa, značajnu pomoć pružaju eksperti iz Slovenije. Dora je slovenački skrining program raka dojke koji ove godine slavi 10 godina i koji ima 10.000 očitanih mamografija na godišnjem nivou, što slovenačke stručnjake svrstava u red supervizora. — Najzanimljivije je da naši čitači treba sada da imaju minimum 5.000 očitanih testova na godišnjem nivou, a prvih 3.000 pod nadzorom vodećeg radiologa. Svaka 2 mjeseca dolaze radiolozi iz Slovenije i dodatno edukuju naše radiologe, nanovo čitaju sve te snimke i njihova je ocjena važeća — objasnila je prim. dr Ostojić.
U slučaju da pacijentkinja ima negativan nalaz, novi ciklus skrininga predviđen je za dvije godine, a ukoliko postoji nešto sumnjivo u nalazu ide se na interni konsenzus. Ukoliko se pokaže kao neophodno, dalje dodatne medicinske procedure mogu biti tomosinteza, ciljana kompresija, ultrazvučni pregled. Pri tom se odlučuje o potrebi izvršenja biopsije i sl.
Tokom prve godine realizacije navedenog programa, kako navodi dr Ostojić, pozvano je oko 40% žena, a tokom druge faze, početkom 2018, pozvano je oko 4.500 žena. Odziv je bio odličan, ali je problem što određeni broj opština treba možda bolje da motiviše pacijentkinje na dolazak. Sistem dovoženja pacijentkinja funkcioniše u Podgorici, Danilovgradu, Cetinju i Kolašinu. Snimljeno je oko 7.000 mamografija, a pošto te podatke očitava svega 5 radiologa, dr Ostojić je procijenila da ćemo još zadugo morati da angažujemo supervizore iz Slovenije. — U okviru ovog nacionalnog programa za prve dvije godine otkriven je karcinom kod 34 žene, invazivni kod 26, duktalni in situ kod 7 i tubularni kod jedne. U periodu od 25.12.2017. do sada bilo je još 10 žena kod kojih je otkriven karcinom, tako da otkako je počeo program, u decembru su 3 god., kod 44 žene je otkriven karcinom a da one nijesu imale nikakvih tegoba i nisu bile opterećene pozitivnom porodičnom anamnezom — navela je prim. dr Ostojić.
Skrining raka grlića materice počeo se sprovoditi u Podgorici 18. jula 2016. a od 1. 2. 2018. proširen je na nacionalni nivo. Turska agencija za saradnju i koordinaciju donirala je aparat za sprovođenje programa. Test predstavlja određivanje prisustva humanog papiloma virusa (HPV), PCR metoda, što je, kako je istakla prim. dr Ostojić, hit u skriningu. — Mi smo prva zemlja u regionu koja je počela tu vrstu skrininga. On je kombinovan sa celularnim testovima i interval za ponavljanje testa je 5 godina, pod uslovom da je ustanovljen negativni rezultat testa — navela je ona.
Ciljnu populaciju čine žene starosti 30-34 godine, što je u novije vrijeme prošireno na 30-36 godina. Dr Ostojić je ovom prilikom skrenula pažnju na to da veliki broj mladih žena voli da koristi usluge privatnih ginekologa, što ih isključuje iz programa skrininga, pa je jako bitno da se one pozovu da samostalno dođu i ne čekaju da ih pozovu timovi. — Svaka seksualno aktivna žena je u riziku da oboli od karcinoma grlića materice i u velikom procentu je inficirana HPV-om, međutim, većina infekcija je prolazna i nestaje za oko dvije godine — navela je ona. Na taj način je indikovana i vakcinacija kao primarna prevencija kod seksualno naivne populacije dječaka i djevojčica.
Najopasnijeg uzročnika infekcije čini HPV-16. Skoro 60% karcinonoma povezano je sa ovim tipom HPV-a, a 10-16% sa HPV-18. U okviru testova radi se genotipizacija, provjera prisustva HPV-16 i HPV-18, kao i još 12 visokorizičnih faktora.
U prvoj fazi sprovođenja skrininga učestvovalo je 7.600 žena iz Podgorice, a u drugoj, na nacionalnom nivou, obuhvaćeno je pola. Odziv je bio oko 70%. Do danas je kod otpilike 100 žena urađena biopsija grlića materice. Patohistološkim nalazom kod 15 žena otkriveno je prisustvo CIN III, a kod jedne karcinom grlića materice. U drugom periodu, za prvih 6 mjeseci na nacionalnom nivou kod jedne žene otkriven je karcinom in situ i kod jedne invazivni karcinom. Od juna 2016. kod 3 žene otkriven je karcinom, a kod 24 CIN III, u stvari kao karcinom in situ. — Sada kad smo uveli skrining programe, očekuje se da će incidenca da raste, jer ćemo kod onih žena i muškaraca koji su prividno zdravi otkrivati karcinom, ali s obzirom da ga otkrijemo u ranoj fazi, šansa za izlječenje je mnogo veća i moći ćemo da kažemo da kad se takva dijagnoza postavi to ne znači da dižemo ruke od pacijenta, nego da je karcinom izlječiva bolest — istakla je na kraju prim. dr Ostojić.
Anita Đurović
Add comment