Selman Repišti, magistar psihologije
Statističar i istraživač u oblasti mentalnog zdravlja
Intelektualne sposobnosti obuhvataju mnoge kognitivne funkcije, poput brzine procesiranja informacija, detektovanja logičkih obrazaca u nekom skupu podataka (podražaja) i njihovih relacija, te sposobnosti apstrakcije, generalizacije, analize, sinteze i slično.
Struktura i funkcionisanje mozga i njegovih područja odavno su predmet interesovanja neuronaučnika koji, između ostalog, žele ispitati njihov doprinos u objašnjavanju razlika u nivou intelektualnih sposobnosti među ljudima.
Veliči
na mozga i opšte intelektualne sposobnosti
Novije studije u području evolucije hominida (kojima, pored gorila, orangutana, šimpanza i bonobo majmuna, pripadaju ljudi) ukazuju na opšti trend porasta kako dimenzija tijela tako i povećanja volumena mozga. Međutim, kada se uzme u obzir samo rod Homo (tj. ljudi), primjećuje se trend smanjivanja volumena tijela, što je praćeno povećanjem volumena mozga.
Istraživanja takođe pokazuju da je veličina mozga (pri tome se misli na njegov volumen, masu ili na veličinu intrakranijalnog volumena) u niskim do umjerenim pozitivnim korelacijama sa generalnom inteligencijom (tj. opštom kognitivnom sposobnošću). U prilog tome najbolje svjedoče rezultati metaanalitičkih studija provedenih na preko 100 izvornih in vivo istraživanja u kojima je participiralo više hiljada ispitanika. Pored toga, dobijena je umjerena pozitivna korelacija intrakranijalnog (unutarlobanjskog) volumena i nivoa obrazovanja ispitanika (Lee i saradnici, 2019).
Pomenuti nalazi istraživanja ne treba da iznenađuju budući da su se, kroz evoluciju, povećavale intelektualne sposobnosti čovjeka, kao i kompleksnost, zahtjevnost i kvalitet sistema obrazovanja.
Relacije sive i bijele mase sa inteligencijom
Mnoga istraživanja ukazala su na povezanost između debljine moždane kore, odnosno volumena sive mase i intelektualnih sposobnosti. Najveća korelacija dobijena je kod djece od oko 10 godina.
U preglednom radu čiji su autori Goriounova i Mansvelder (2019) navodi se da je integritet bijele mase konekcija (u sklopu pripadajućih neuralnih puteva) između korteksa frontalnog (čeonog) i temporalnog (sljepoočnog) režnja povezan sa intelektualnim sposobnostima. U istom radu, navodi se studija u kojoj je dobijena pozitivna korelacija između integriteta bijele mase i neverbalne inteligencije kod djece.
Moždane strukture i inteligencija
U prvom redu, volumen određenih dijelova frontalnog korteksa (npr. njegovog lateralnog dijela) i temporalnog korteksa (npr. njegovog srednjeg dijela) povezan je sa kognitivnim sposobnostima. Kada je riječ o frontalnom korteksu, njegova područja u većoj mjeri determiniraju tzv. fluidnu inteligenciju (rezonovanje, snalaženje u novim i nepoznatim situacijama), dok funkcionisanje dijelova temporalnog korteksa ima veće reperkusije na verbalne intelektualne sposobnosti na kojima počiva tzv. kristalizovana inteligencija (Goriounova i Mansvelder, 2019).
Volumen talamusa i hipokampusa takođe je povezan sa intelektualnim sposobnostima (npr. Deary i saradnici, 2021). Pored toga, nezanemarljiv broj istraživanja ukazuje na korelaciju nekih dijelova korteksa koji pripadaju parijetalnom (tjemenom) i okcipitalnom (potiljačnom) režnju sa kognitivnim funkcionisanjem.
Teorija parijeto-frontalne integracije (P-FIT)
Ovom teorijom pokušava se objasniti neurostrukturalna i neurofunkcionalna osnova inteligencije, na način da se individualne razlike u kognitivnim sposobnostima mogu objasniti ili pripisati strukturalnim i funkcionalnim karakteristikama određenih dijelova moždanog korteksa (lateralni i medijalni dio frontalnog korteksa, lateralni dijelovi temporalnog i okcipitalnog korteksa i parijetalni korteks), naravno, i konekcijama među njima (bijela masa). Autori ove teorije, Jung i Haier (2007), ispitivali su njene implikacije u svjetlu nalaza kako lezionih tako i neuroimidžing studija. Deary i saradnici (2021) ističu da novija istraživanja sve više idu u prilog ovoj teoriji.
Neuroinfrastruktura u pozadini visokih kognitivnih sposobnosti
Neuroinfrastruktura, odnosno, neuroarhitektura (što je zajednički naziv za regije mozga i njihove međusobne konekcije, skovan uz pomoć terminologije pozajmljene iz tehničkih nauka) kod osoba sa visokim intelektualnim sposobnostima može se opisati kao efikasna, ekonomična i visoko neuroplastična. Posljednja karakteristika odnosi se na fleksibilnost uz izuzetnu sposobnost reorganizacije. U principu, cerebralni metabolizam (potrošnja glukoze i kiseonika) kod visokointeligentnih osoba nije intenzivan, budući da je arhitektura njihovih neuralnih mreža optimalno udešena za rješavanje kompleksnih problema ili do njihovog prilagođavanja novim i nepoznatim problemima i situacijama dolazi veoma brzo. Stoga ne čudi već istaknuta funkcionalna sprega njihove fleksibilnosti, efikasnosti i ekonomičnosti.
Riječ za kraj: poticanje razvoja intelektualnih sposobnosti i očuvanje kognitivnog funkcionisanja
Stimulišuća okolina važan je faktor razvoja intelektualnih sposobnosti u prvim godinama života djeteta. Poticaji ne trebaju biti samo kognitivne, već i emocionalne i socijalne prirode, kako bi se zadovoljile sve potrebe djeteta i kako bi se radilo na razvoju različitih intelektualnih sposobnosti, npr. emocionalne i interpersonalne inteligencije.
Starenjem, dolazi do smanjenja brzine procesiranja informacija, problema sa radnom memorijom i opšteg pada egzekutivnih (izvršnih) kognitivnih funkcija (Murman, 2015). Ipak, redovne kognitivne i socijalne aktivnosti (npr. čitanje, pisanje, društvene igre, aktivna participacija u radu različitih udruženja/klubova…) mogu usporiti pad kognitivnih sposobnosti kod osoba starije dobi.
Add comment