[heading size=”7”]KISEONIK NIJE SVE U ŽIVOTU, ALI BEZ KISEONIKA NEMA ŽIVOTA[/heading]
Traumatologija kao grana medicine koja se bavi izučavanjem i liječenjem svih vrsta povreda ima za zadatak prevenciju traume u određenoj sredini i neprekidno poboljšanje svih uslova liječenja povrijeđenih osoba.
Progres nauke i ubrzanje tempa života, sa suštinskim promjenama u načinu življenja, uslovljava stalne promjene u brojnosti i kvalitetu traumatizama. U savremenim uslovima to se prije svega odnosi na saobraćajni traumatizam, a u manjoj mjeri i na industrijski i sportski. U okviru ove tri kategorije nastaje više od 90 % povreda koje se dogode na koštano-zglobnom sistemu. Definicija akutne muskulo-skeletne traume podrazumijeva postojanje lezije mišićnog i koštanog sistema koja obuhvata i druga tkiva kao što su koža, krvni sudovi, vezivno i nervno tkivo.
Prema mehaničkoj oštrini uzročnika, povreda može da obuhvati i ugrozi i tkivnu masu što rezultira opsežnim funkcionalnim deficitom koji se kreće od minimalnih oštećenja do ireverzibilnih promjena u organizmu. Ta „siva zona” između ireverzibilnosti promjena i minimalnih promjena u traumatizmu govori o brzini oporavka i dijapazonu funkcionalnih oštećenja. Ta zona predstavlja i osnovnu postavku težine mišićno-koštane traume. U isto vrijeme, ona je i indikacija za primjenu hiperbarične kiseoničke terapije zbog traumom kompromitovane cirkulacije a time i hipoksije povrijeđenog tkiva. Ishemija koja nastaje u daljem razvoju procesa dovodi do vazodilatacije arterijskih kapilara što prouzrokuje nastanak edema koji nastavlja da vrši kompresiju na ostale krvne sudove. Tako se zatvara začarani krug. Edem produžuje distancu koju kiseonik treba da pređe od krvnog suda do ćelije pa produbljuje i ishemiju i hipoksiju. U ovom trenutku, hiperbarična terapija sa opsežnom saturacijom plazme kiseonikom ima važan modalitet u kombinovanom pristupu liječenju koji direktno djeluje na vazokonstrikciju kapilara i oksigenaciju oštećenog tkiva.
U liječenju akutne muskulo-skeletne traume najvažnije je upoznati tip oštećenja i agresivno sprovoditi tretmane da bi se preventivno uticalo na minimiziranje ireverzibilnih promjena oštećenog tkiva. Deinitivni način zbrinjavanja određuje isključivo hirurg traumatolog. U zavisnosti od izgleda rane on odlučuje o njenoj hirurškoj obradi, primjeni antibiotika i korišćenju HBO terapije. U ovaj opus djelovanja uklapaju se hirurške intervencije kao što su debridmani, fasciotomije i stabilizacije preloma. Terapija hiperbaričnim kiseonikom uvijek je samo adjuvantna pomoć u liječenju akutne ishemijske muskulo-skeletne traume.
U liječenju se obično primjenjuje hiperbarična terapija od 2 do 2,5 ATA, kojom se količina fizički rastvorenog kiseonika u plazmi povećava i za više od 10 puta.
Primarni efekat HBO-a sastoji se u mogućnosti generisanja gradijenta za difuziju kiseonika od mjesta traume do ishemijskih tačaka u povrijeđenom tkivu. Ovaj faktor je važan zbog toga što tkivo na ovaj način savlađuje traumu i održava normalnu funkcionalnost. Vazokonstrikcija je drugi fundamentalni efekat HBO-a u tretmanu akutne muskulo-skeletne traume. Ona se pojavljuje kao neželjeni efekat u ishemijskim uslovima jer redukuje protok krvi. Njen hiperoksidacioni efekat kompenzuje smanjeni protok tako da krajnji produkt nije redukcija tkivne oksidenacije. Treći važan efekat HBO-a jeste mogućnost da pored urastanja rane, početne osteogeneze, vrši i prevenciju infekcija kompromitovanog tkiva. U mekim tkivima je to naglašeno stimulacijom proliferacije ibroblasta, diferencijacijom i povišenjem depozicije kolagena, neovaskularizacijom ishemijskog tkiva i većom koncentracijom leukocita.
Svakako da HBO ima direktan uticaj na mikroorganizme. Ovo je dodatni mehanizam u odnosu na postraumatske infekcije koje se nekad nadovezuju na akutnu muskulo-skeletnu traumu.
Aktuelna primjena HBO-a kao supstituirajuće terapije mora se započeti što prije nakon nastanka traume, zbog narastajaće hipoksije koja se javlja u prvih 12 časova. Primjenjuje se prije i poslije izvršenja hirurške intervencije, u trajanju od 60 minuta i pod pritiskom od 2,5 ATA. Ukoliko je potrebno, ovakvi tretmani se mogu ponavljati svakih 6 do 8 časova tokom prvih 48 časova od zadobijanja traume. U zavisnosti od težine lezije, tretman se može sprovoditi i do 6 dana.
HBO tretman je idealan adjuvans u tretmanu muskulo-skeletne traume praćene razvojem tkivne ishemije.
Piše: dr Marko Savovski, spec. ortopedije, traumatološke kirurgije i baromedicine
Add comment