Sanel Nuspahić, mr fizikalne terapije
Kantonalna bolnica Bihać, Bosna i Hercegovina
Definicija reumatoidnog artritisa
Reumatoidni artritis (RA) je jedna od najčešćih i najtežih autoimunih i hroničnih upalnih bolesti, nepoznatog uzroka, koja dovodi do ireverzibilnih oštećenja zglobova i sistemskih oštećenja ostalih organa, te uzrokuje teško onesposobljenje . Ovo sistemsko autoimuno oboljenje se karakteriše hroničnim zapaljenskim procesima više zglobova (poliartritis).
Reumatoidni artritis je sistemska bolest nepoznatog porijekla. Osnovna karakteristika je pojava bolnog otoka perifernih zglobova, koji se vremenom pojačava i ima progresivan tok. Bolest ima faze egzacerebracije i remisija, a može ići i bez njih. U početku su zahvaćeni jedan ili dva zgloba, a kasnije bolest se širi na više zglobova.
Incidenca reumatoidnog artritisa
Reumatoidni artritis je daleko najteži od svih oblika hroničnih oboljenja zglobova. Važnost ovog oboljenja proizilazi iz njegove prirode, njegove visoke incidencije kod mladih osoba, udruženim efektima na druge sisteme (sistemsko oboljenje), zahvatanjem više zglobova sa progresivnom upalom, a kasnije degenerativnim procesima.
Bolest je tri puta češća kod žena nego kod muškaraca. Radi se o sistemskoj autoimunoj bolesti karakteriziranoj hroničnom upalom zglobova koja rezultira destrukcijom zglobova. Prevalenca RA u većini razvijenih zemalja kreće se između 0,5 i 1%, a opšta prevalenca potvrđenog RA je 0,8% kod odrslih osoba iznad 15 godina.
Etiologija reumatoidnog artritisa
Iako je uzrok bolesti nejasan, poznati su neki faktori koji mogu ubrzati njenu kliničku pojavu. U tome važnu ulogu ima nasljeđe, jer je dokazano da se reumatoidni artritis mnogo češće pojavljuje u pojedinim porodicama, tj. u reumatoidnih bolesnika, a naročito u njihovih potomaka. I pol ima važnu ulogu jer je ovo oboljenje češće kod žena nego kod muškaraca. Poznate su neke okolnosti koje mogu prouzrokovati manifestaciju ili „početak“ bolesti, to su: trauma, teži fizički napori, jaka psihička uzbuđenja, teže infektivne bolesti, porođaj, klimakterij i dr.
Klinička slika reumatoidnog artritisa
Reumatoidni artritis se najčešće pojavljuje kod osoba zrele životne dobi tj. između 20-te i 45-te godine života. U kliničkoj slici dominiraju zapaljenske promjene sinovije, zglobne čaure i ligamenata. Bolest počinje postepeno i najčešće prvo bivaju zahvaćeni simetrični periferni zglobovi šaka i stopala, a kasnije mogu biti zahvaćeni i drugi veliki zglobovi, jer je to sistemska bolest cijelog organizma. Karakteristična je jutarnja ukočenost, bol, osjetljivost, otok zgloba, deformiteti, mišićna atrofija, potkožni reumatoidni čvorići i smanjen obim pokreta.
Reumatoidni artritis je bolest progresivnog toka, koju karakterišu bol, otok, ukočenost i gubitak funkcije zglobova, te zahvata sinoviju zglobova. Upala sinovije (sinovitis) je povezana s hiperplazijom sinovijalnih stanica, višak sinovijalne tekućine i nastajanje panusa. Panus predstavlja obložen s membranom kao pokrov upalnog granulacijskog tkiva preko zglobne hrskavice.
Karakteristično su zahvaćeni mali zglobovi ruku i nogu, poslije se proces centripetalno širi i na velike zglobove (koljeno, kuk, rame), a potom i na kralježnicu. Bolest je često praćena nizom izvanzglobnih poremećaja kao što su reumatoidni čvorići, vaskulitisi, upala seroznih membrana i plućna fibroza.
Klinički znak RA je poliartikularna upala sinovije perifernih zglobova – obično ruke (metakarpoflangealnih zglobova i proksimalni interfalangealnih zglobova), što uzrokuje bol, ukočenost i često stepen nepopravljivog oštećenja zglobova, deformacije i onesposobljenja. Dodatno, tu su takođe značajna sistemska upalna stanja koja su prisutna kao i niz drugih vanzglobnih faktora uključujući koronarnu arterijsku bolest, plućnu fibrozu, osteoporozu i vaskulitis.
Dijagnoza i diferencijalna dijagnoza
Diferencijalno-dijagnostički skoro sve bolesti koje dovode do promjena na zglobovima mogu ličiti na vrlo rani, odnosno sasvim kasni stadijum RA, naročito ako se radi o atipičnom obliku oboljenja. Tako u obzir može doći infektivni ili psorijatični artritis, Reiter-ov sindrom, urični artritis itd. Kriteriji na osnovu kojih se može postaviti što tačnija dijagnoza, prema Američkom reumatološkom udruženju:
- jutarnja ukočenost,
- otok bar najmanje jednog zgloba,
- bol pri pokretu najmanje jednog zgloba,
- simetrični otoci zglobova,
- potkožni reumatoidni čvorići iznad koštanih ispupčenja na ekstenzornim stranama,
- rendgenografske promjene,
- pozitivan RF-faktor.
Za postavljanje dijagnoze potrebno je da je prisutno pet od sedam navedenih kriterijuma.
Diferencijalna dijagnoza reumatske bolesti obavlja se na temelju lokalizacije i vrste radioloških promjena. Analiziraju se: okolno meko tkivo, kosti, strukturalni prostor mekih tkiva, s posebnim osvrtom na zglobnu površinu kosti i epifize.
Terapija reumatoidnog artritisa
Reumatoidni artritis je hronična upalna bolest zglobova nepoznatog uzroka. Zbog toga se koristimo kombiniranim programom liječenja koji uključuje: opšte mjere, primjenu ljekova, medicinsku rehabilitaciju, hirurške zahvate i psihosocijalnu pomoć. Temelj liječenja predstavlja upoznavanje bolesnika i njegove porodice s bolešću i mogučnostima liječenja.
Posljednjih godina ciljevi liječenja RA su se znatno promijenili. Dok je nekada bio cilj suzbiti znakove i simptome bolesti, te usporiti strukturna oštećenja zglobova i pripadajućih struktura, danas za cilj postavljamo potpuno odsustvo znakova bolesti, a ako to postignemo, govorimo o remisiji bolesti.
Remisiju reumatoidnog artritisa je prvi put opisao i kvantificirano Pemberton 1927. godine, zatim Thompson u narednih deset godina.
Iako je pojam remisije višeznačajan, danas o remisiji u kliničkoj praksi govorimo onda kada je prisutan otok i bolnost jednog ili nijednog zgloba. Remisiju kao cilj liječenja postavljamo kod novootkrivenih bolesnika, dok se kod bolesnika s već uznapredovanom bolesti zadovoljavamo postizanjem tzv. niske aktivnosti bolesti. S obzirom na to da akutne i hronične posljedice RA nastaju zbog trajne upale koja dovodi do destrukcije tkiva, cilj liječenja je postići trajnu ili potpunu kontrolu upale. Ostvarivanje tog cilja direktno je ovisno o ranoj dijagnozi RA dok erozije još nisu razvijene i zato je danas imperativ rano prepoznati bolest.
Cilj liječenja je moguće postići ako je bolesnik dobro informisan o svojoj bolesti, o mogućnostima i rizicima liječenja, te o organizaciji i praćenju liječenja. Liječenje RA se mora temeljiti na odluci bolesnika uz podršku porodice i tima (ljekar reumatolog i medicinska sestra). Najvažniji cilj liječenja da se postigne normalno funkcionisanje i sudjelovanje u svakodnevnim aktivnostima.
Osnovni ciljevi liječenja su:
– Odstranjenje bola,
– Prevencija deformiteta,
– Korekcija postojećih deformiteta,
– Unaprijeđenje funkcionalne sposobnosti,
– Kontrola sistemskih manifestacija bolesti.
U namjeri da se postignu ovi ciljevi, potrebno je uvijek održati ravnotežu između odmora i aktivnosti.
Uspjeh u liječenju RA zavisi od dobre i pravovremene procjene aktivnosti bolesti. Oslanjanje na sopstveno iskustvo je nedovoljno a potcenjivanje ili precenjivanje aktivnosti bolesti može imati teške posljedice. Za precizno mjerenje aktivnosti bolesti danas se rutinski koristi Indeks aktivnosti bolesti – DAS28 (Disease activity score) kojim je obuhvaćen pregled 28 zglobova. DAS28 pruža standardizirani protokol za kliničku evaluaciju zajedničkog sudjelovanja u RA i ugrađena je u mnogim parametrima za procjenu.
Nastavak teksta u sljedećem broju
Add comment