Takođe, i samo liječenje medikamentima daje skromne rezultate. Potrebno je utvrditi patološke obrasce ponašanja i neadekvatna sržna uvjerenja osobe, čijom promjenom dolazi do stabilizacije novih obrazaca i stvaranja novih, funkcionalnih ponašanja koja se tokom vremena utvrđuju i kao osobine ličnosti. Pošto je bolest zavisnosti zapravo pokazatelj dubinskih patoloških procesa u ličnosti, potrebno je vrijeme i dugotrajno liječenje da bi se pokazali značajni i vidljivi rezultati. U tom smislu nastojimo da konvencionalni, čisto medicinski model, zamijenimo socijalno-psihijatrijskim integralnim pristupom koji kombinuje farmakoterapiju, psihoterapiju, porodičnu terapiju i Program 12 koraka, da bismo djelovali eko-sistemski, odnosno da bismo djelovali na cijeli sistem koji okružuje osobu i čiji je i ona sama dio. Nakon uspostavljanja apstinencije, dalji cilj liječenja nije samo održavanje apstinencije, normalizacija funkcionisanja mozga i organizma, već promjena zavisničkog stila življenja i usvajanje novih moralnih, etičkih i socijalnih normi ponašanja.
U tu svrhu je boravak u našoj ustanovi od godinu dana rezidencijalnog tretmana zapravo učenje i isprobavanje novih obrazaca ponašanja u mikroklimi ustanove. Od prvih dana boravka u centru Program 12 koraka pomaže zavisnicima da se suoče sa sobom i svojom bolešću. Zavisnicima je pored profesionalne podrške stručnih lica, neophodna pomoć bivših zavisnika (asistenata u tretmanu). Njihovo zajedničko iskustvo propadanja i patnje u bolesti, kao i lični primjer oporavka, stvaraju prisan odnos koji doprinosi značajnom terapijskom učinku. Nerijetko su u komunikaciji sa asistentima u tretmanu zavisnici mnogo otvoreniji. Takođe asistenti u tretmanu mogu direktnije presijecati zavisničke manipulacije. S obzirom na definciju bolesti, potpuno je prirodno da se nastavlja primjena i prorada Programa i po izlasku osobe iz ustanove, kroz NA grupe samopomoći, mentorski rad sa izabranim mentorom, servis na grupama, povezanost sa ustanovom u smislu pomoći pri resocijalizaciji, itd. Sada postoji cijela mreža pomoći zavisnicima u oporavku kroz ustanovu, dva udruženja NA, Udruženje članova porodica zavisnika, dostupnu literaturu i uopšte stvaranje jedne zdrave kulture življenja.
Takođe, u okviru našeg rada, sprovodimo obimno istraživanje koje nam posredno može pokazati koliko je uspješno zapravo primjenjivanje naših terapeutskih tehnika i modaliteta a i samog Programa kada je zavisnost kod nas u pitanju. U tu svrhu ćemo dati svoj doprinos naučnoj evaluaciji rezultata koja se tiču uspješnosti Programa i uopšte pristupa liječenju koje mi zastupamo, a koje se ne svodi na pasivizaciju i otpisivanje kapaciteta klijenata, već se zasniva na jednostavnoj maksimi da: “ko zaista želi da promijeni svoj život, taj i može”.
Što se tiče iskustava sa primjenom Programa u region, pored naše ustanove, Program primjenjuje i slovenački psihoterapeut Petar Colić, koji kombinuje ovaj Program sa elemetima transakcione psihoterapije kada su zavisnici u pitanju, što je u psihoterapijskom smislu novo polje istraživanja terapijskih tehnika. Program je osnova rada NA grupa koje postoje u svim glavnim gradovima država regiona.
Naravno, takođe kombinujemo Program sa transakcionom psihoterapijom i analitičkom jungijanskom psihoterapijom, koje smatramo u tom smislu ideološki i terapijski bliskim elemetima Programa. Erik Bern, tvorac transakcione analize, je u svojoj knjizi “Vodič za laike u psihijatriju i psihoanalizu”, 1957. godine, napisao: “Najveću šansu zavisnicima daje grupna psihoterapija u kombinaciji sa individualnom psihoterapijom i grupama samopomoći kao što su Anonimni Alkoholičari”. U isto vrijeme terapijski principi prisutni u Programu 12 koraka se podudaraju sa osnovama psihoanalize. To je i logično jer je program stvoren od zavisnika za zavisnike iz nesvjesnog shvatanja latentnih nagona Ida, nastojanjima Ega da se zaštiti i strogog Superega prisutnog u mnogim koracima preispitivanja i samoanalize.
O značaju Programa i njegovoj kompatibilnosti sa psihoterapijom piše i dr Irvin Jalom, profesor psihijatrije Stenford univerziteta: „Takođe postoje i dokazi da su grupe koje rade po Programu 12 koraka efikasne i veoma cijenjene od strane klijenata… Šta više, najnovija istraživanja pokazuju da grupe 12 koraka i mejnstrim terapije mogu veoma efektivno da se integrišu.“ (iz knjige „Teorija i praksa grupne psihoterapije“). On smatra da Program 12 koraka razvija vještine kod klijenata koji doprinose postizanju stanja trezvenosti i jačanju otpornosti na recidiv.
Istraživanja i rezultati u Americi
Kejt Hampris (Keith Hymphreys) je profesor odsjeka za mentalno zdravlje na katedri za psihijatriju i bihejvioralne nauke na Univerzitetu u Stanfordu. Njegova istraživanja koja se tiču efekata Programa 12 koraka govore u prilog značajnosti i uspješnosti ove metode.
Prema njegovim riječima, zbog nedostatka studija i istraživanja mnogi su sumnjali u efiksnost AA grupa. 90-tih godina se broj istaživanja koja se tiču efikasnosti AA grupa naglo povećao prema evidenciji Nacionalnog Instituta za zlouoptrebu alkohola i alkoholizam (NIAAA). S obzirom da se metodologija istraživanja AA grupa poboljšala (uključenje randomiziranih grupa, pouzdana mjerenja, grupe poređenja) to je smanjilo skepticizam po pitanju efiksanosti grupa.
Jedna velika studija poznata kao Projekt Match, je uporedila TSF (twelve step facilitation) sa kognitivno-bihejvioralnom terapijom i terapijom povećanja motivacije (MET) na 1.726 klijenata. CB terapija se fokusirala na učenje vještina kako smanjiti upotrebu alkohola, MET terapija se fokusirala na učenje motivacionih strategija koje mobilišu klijentove unutrašnje kapacitete za promjenu, dok je TSF (twelve steps facilitation) predstavljala klijentima zavisnost od alkohola kao bolest sa duhovnom, emocionalnom i fizičkom komponentom, i naglašavala da se bolest može suzbiti, ali se ne može izliječiti osim kroz doživotnu apstinenciju od alkohola. Klijenti su takođe ohrabrivani da prisustvuju AA sastancima i da vode dnevnike o svojim reakcijama na sastanke. Klijenti su praćeni jednu do tri godine u sva tri terapijska modaliteta i značajno su popravili svoje ponašanje što se tiče zloupotrebe alkohola, psihičkih smetnji (npr.depresije) i dnevnog funkcionisanja.
Klijenti koji su primali TSF terapiju su u mnogo većem broju prisustvovali AA sastancima i nakon završetka zvaničnog tretmana, i učestvovali u promociji apstinencije u odnosu na MET i CB. Dakle, može se reći da su sva tri modaliteta bila uspješna, ali da je TSF više povezana sa nekim, za apstinenciju, značajnim vidovima ponašanja u odnosu na MET i CB.
Na osnovu ovih podaka se vidi u koliko značajnijoj mjeri ljudi sa problemom bolesti zavisnosti traže pomoć od grupa i organizacija samopomoći. Rezultati istraživanja koje je Kejt Hamprijs predstavio pokazuju rezultate po kojima: grupe 12 koraka značajno smanjuju zloupotrebu supstanci kao i troškove zdravstvene njege. Korisnici ovih grupa imaju povećano samopouzdanje, imaju veću posvećenost apstinenciji, bolje se nose sa životnim problemima, imaju veću socijalu podršku, više altruističko i duhovno ponašanje. Takođe, klijenti koji učestvuju u ovim grupama za prijatelje češće biraju apstinente od aktivnih zavisnika.
Veoma važan je podatak da sektor samopomoći zaista smanjuje troškove zdravstvene zaštite i da se ulaganja u ovaj sektor višestruko isplaćuju, kako na finansijskom, tako i na terapijskom nivou, jer se pokazalo da je Program 12 koraka veoma efiksan kada se uporedi sa drugim terapijskim modalitetima, čija primjena košta više u finansijskom smislu.
Hamprijs smatra da bi se skromna investiranja u self-help infrastrukturu više nego isplatila u korist opšteg zdravstvenog dobra.
Kao odgovor na nagli rast narkomanije u državama nastalim na prostoru eks-Jugoslavije, došlo je do razvoja programa supstitucije (metadon, buprenorfin). Shvatajući neophodnost postojanja takvih programa, i da u određenim fazama bolesti kod velikog broja pacijenata nemaju alternativu, svjesni smo svih njihovih prednosti i nedostataka. Prihvatajuci ih sa Zapada, zaboravili smo da je na Zapadu jako prisutan Progam 12 koraka i u rehabilitacionim centrima i u klinikama za liječenje zavisnosti, kao i na grupama samopomoći. Samo u Londonu se sedmično održi 250 sastanaka NA (ne računajući AA i druge grupe samopomoći koje takođe rade po Programu 12 koraka). I ne samo na Zapadu, i u Moskvi, koja ima oko 12 miliona stanovnika, znači oko 2 puta manje nego u državama nastalim na prostoru nekada zajedničke naše države, ima više od 50 grupa NA. Iz svega iznešenog, jasno je da je Program kompatibilan sa drugim psihoterapijskim metodama. Čak i pacijenti koji primaju neku psihijatrijsku ili supstitucionu terapiju mogu biti članovi NA grupa. Program 12 koraka nije panaceja, ali može da bude jako efikasan. Dobri rezultati se postižu samo kod motivisanih pacijenata. Nekada se motivacija razvija neposredno na grupama samopomoći, u dodiru sa Programom i drugima zavisnicima koji se oporavljaju. I onda neko od zavisnika počne da apstinira od svih PAS, radi, izgrađuje normalne porodične odnose i pri tome “drži ruku na pulsu” znajući da u sebi nosi hroničnu bolest. Ovo je izuzetno težak, ali ostvarljiv cilj. To je i najbolje rješenje i za same zavisnike i za porodice i društvo, kao i za nas koji se bavimo ovom problematikom . Da bi se postizali ovakvi rezultati neophodni su veći kontakti između institucija gdje se liječe zavisnici i grupa samopomoći. A za to je potrebno mnogo više otvorenosti i vjera da je oporavak moguć.
Dr Ljubinko Kaluđerović, psihijatar-narkolog
Adriana Pejaković, psiholog-psihoterapeut u edukaciji TA Centra
Add comment