PSIHOSOMATSKE BOLESTI I USNA DUPLJA

Psihosomatske (psiha=duša, soma=tijelo) bolesti su tjelesna, somatska oboljenja u čijem nastanku i toku veoma bitnu, često presudnu ulogu, imaju psihogeni faktori. Od davnina se zna za snažnu spregu duše i tijela, gdje duša djeluje na tijelo i tijelo na dušu. U Bibliji (Novi zavjet) u Jevanđelju po Marku, piše da je duh jači od tijela (…“jer duh je srčan ali je tijelo slabo“). Rimski pjesnik Ovidije ( 43.p.n.e. – 17.n.e.) kaže da je „duh jači od svakog oružja.“ Mnogo vjekova kasnije Viljem Šekspir (1564 -1616 ) u „Henrih-u V“ konstatuje,: “Sve je spremno ako nam je spreman duh,“ a Njegoš (1813 -1851) je u“ Gorskom vijencu“ pjevao: „ Tijelo stenje pod silom duševnom, koleba se duša u tijelu.“ Još je Hipokrat (460.p.n.e. – oko 377.p.n.e.) bio u spoznaji da snažne emocije (bijes, strah, žalost) mogu izazvati tjelesna oboljenja. Grčki filozof Sokrat ( 470-399), vraćajući se u Atinu iz jednog rata kazao je :“Tračani (po Trakiji, oblast u jugoistočnom dijelu Balkanskog poluostrva) bolje liječe nego mi Grci, jer znaju da se ne može izliječiti tijelo ukoliko se ne liječi i duša.“ A Galen (129- oko 200 g.), grčki ljekar, prije skoro dvije hiljade godina primijetio je da su potišteni ljudi naročito skloni razvoju bolesti. Stari Rimljani imali su poslovicu: mens sana in corpore sano – u zdravom tijelu zdrav je i duh. Vrijeme je pokazalo da je, po svoj prilici, obrnuti stav možda još tačniji: u zdravom duhu zdravo je i tijelo. Njemački ljekar Hajnrot je jedan od prvih koji je 1818 godine upotrijebio novi termin -psihosomatski, ukazujući na značaj povezivanja psihičkog i tjelesnog u bolesti, da bi tek sto godina kasnije ovaj pojam bio prihvaćen u medicini. Franc Aleksander (1891-1964), osnivač psihosomatske škole u Čikagu, smatra se tvorcem psihosomatske medicine. U savremenoj nauci sve je više stručnjaka koji vjeruju da su mnoge, velika većina, bolesti (čak 95%) u osnovi psihosomatskog porijekla. Pošto u oboljeloj osobi djeluju i psihički i somatski faktori, proizilazi da je i čitava medicina psihosomatska. Što se tiče načina nastanka psihosomatskih bolesti smatra se da dugotrajno dejstvo negativnih psihogenih faktora, odnosno dugotrajna psihička prenadraženost ili česta izloženost stresu, dovode do poremećaja funkcije nekog organa, što za posljedicu ima nastanak bolesti. Među mnogobrojnim psihosomatskim bolestima pomenimo sedam („Aleksandrevih svetih sedam“) koje je rodonačelnik psihosomatske medicine opisao, u čijoj osnovi leži emocionalni faktor kao ključni razlog u njihovom nastanku i toku: povišen arterijski pritisak, bronhijalna astma, gastroduodenalni ulkus, problemi sa debelim crijevom, psihodermatoza, reumatizam i oboljenje štitne žlijezde. Uz ovih sedam tu su još: bolesti u ginekologiji, maligne bolesti, infarkt, tuberkuloza, akne, urtikarije, kardiovaskularne bolesti, endokrine bolesti, glavobolje i dr. A kad je u pitanju usna duplja, i ona, kao i drugi organi čovječijeg tijela, podliježe istim mogućnostima nastanka psihosomatskih oboljenja, jer je duševni život u uskoj vezi sa funkcijom ove regije. Harmoničnost i skladnost te funkcije uslovljava harmoniju i sklad duševnog života, i obrnuto, duševni život se reperkutuje na skladnost i harmoniju usne duplje. Shodno ovoj spoznaji, u prošlom vijeku, tačnije 1962. godine, uveden je naziv „psihostomatologija“, što je znatno povećalo angažovanje stručnjaka na proučavanju uticaja psihogenog faktora na nastanak i tok određenih stanja i bolesti u usnoj duplji. U ovom tekstu poseban osvrt dat je na one psihosomatske bolesti usne duplje u čijem nastanku i toku je vrlo važna, ako ne i presudna, uloga psihogenog faktora. BRUKSIZAM (stridor dentium) je nevoljno škripanje, stiskanje, škrgutanje zubima. Javlja se uglavnom u snu, kadkad i u budnom stanju. Smatra se da je ova pojava u vezi sa emocionalnim stresovima, strahom, zamorom, kao i izraz napetosti i povećane agresivnosti, koji su kao simptomi začeti još u djetinjstvu, kada su stroge vaspitne mjere djetetu uskraćivale izražavanje određenih emocija (npr. ljutnju). Predpostavka je da ova manifestacija nastaje i lišavanjem djeteta majčine ljubavi u najranijem životnom dobu. PROMJENE U PLJUVAČKI. Neka psihička stanja: strah, uzbudjenje, nervoza, utiču na lučnje pljuvačke. Tako na primjer, u strahu dolazi gotovo do prestanka salivacije, da bi u drugim psihogenim stanjima to lučenje bilo pojačano pa i obilno. Stari ljekari znali su da pljuvačka u gnjevu, srdžbi postaje otrovna i da je zbog toga, tada, ne treba gutati. Sredinom 19-og vijeka poznati fiziolog Eberle utvrdio je da rana na čovjeku nastala ujedom razdražene životinje teže zarasta i pokazuje veću zloćudnost. A savremena znanja o pljuvački ukazuju da se ona pri uzbudjenju mijenja ne samo kvantitativno već i kvalitativno i da u sebi tada sadrži otrovnu cijanovodoničnu kisjelinu. REKURENTNI AFTOZNI STOMATITIS – AFTE su, obično, male bolne rane (Afte minor) koje se u usnoj duplji pojavljuju pojedinačno ili u grupama, pretežno na sluzokoži usana, jezika, obraza, mekog nepca, a izuzetno rijetko na desnima i tvrdom nepcu. Imaju izgled bjeličaste, okrugle površine sa crvenim rubom. Glavni simptom je intenzivni bol. Traju od sedam do četrnaest dana. Znatno rjeđe javljaju se u formi velikih afti (Afte major), i tada su simptomi umnogome izraženiji. Često ostavljaju ožiljke. Iako uzrok nastanka afti nije u potpunosti razjašnjen, kao etiološki faktor navodi se: nasljedje (skoro u 45% slučajev), pad imuniteta, alergija i dr. Nastanak afti se dovodi u vezu sa određenim duševnim stanjima: strah, psihička napetost, uznemirenost, anksioznost, depresija. MORSICATIO MUCOSAE ORIS je mehanička povreda oralne sluzokože nastale usljed parafunkcionalnih pokreta – ugrizanja (griženja). Najčešće je promjena lokalizovana na obraznoj sluzokoži, rubovima jezika i sluzokoži usana. Traumatizovano područje je u vidu nepravilnih, bjeličastih ulceracija koje imaju upalni rub. U akutnoj fazi promjene su bolne, kasnije, vremenom, poprimaju hronični tok. Uzrok nastanka grickanja sluzokože usne duplje je psihogeni faktror. Najčešće nastaje kod osoba kod kojih variraju emotivna stanja. STOMATOPIROZA („goreća usta“) predstavlja neprijatan osjećaj pečenja i bola sluzokože usne duplje. Osjećaj može biti na jednom ili više mjesta, različitog intenziteta i trajanja. Javlja se u dvije forme. Prva se karakteriše izraženim subjektivnim simptomima uz istovremeno postojaje objektivnih promjena na sluzokoži usne duplje, (mehaničke iritacije, infekcije usta i dr), i druga, u kojoj su takođe prisutni osnovni simptomi ali bez ikakvih kliničkih promjena. Uzroci nastanka stomatopiroza su lokalne iritacije, kao i određene opšte pojave u organizmu (hormonski poremećaji, alergije, nedostatak gvoždja i vitaminaB-12). Danas se u etiologiji ovog oboljenja pridaje veliki značaj psihogenim faktorima. Depresiju, anksioznost, emocionalnu nestabilnost i stres, često prati osjećaj „gorećih usta“. DYSPHAGIA (disfagija) se karakteriše bolnim i otežanim gutanjem. Može se javiti kod pacijenata kod kojih je prisutan strah kao i kod depresivnih osoba. Najčešće se javlja kod žena kao subjektivni simptom u menopauzi i postmenopauzi. FANTOMSKI BOL ZUBA je primjer ispoljavanja psihogenog orofacijalnog bola koji se karakteriše neprihvatanjem gubitka zuba, zbog čega osoba ima gotovo stalnu potrebu da provjerava da li je zub stvarno izvađen ili je i dalje prisutan, posmatrajući se u ogledalu i obilazeći jednog ili više stomatologa. LICHEN RUBER PLANUS, bolest sluzokože i kože. Oralna sluzokoža često je zahvaćena izolovano ili zajedno sa kožom. Javlja se uglavnom kod odraslih osoba, češće kod ženske populacije. Promjene se pojavljuju na bukalnoj sluzokoži, jeziku, usni, gingivi, podu usta i palatumu. Karakteristika tih promjena – lezija je u tome da izgledaju kao bijele papule (malo tvrdo uzdignuće) sa čipkastom, mrežastom šarom. Moguće je sjedinjavanje ovih promjena pri čemu nastaju plake, bulozne i neke erozivne forme. Iako uzrok nastanka ovog oboljenja nije razjašnjen, u njenoj etiologiji, danas se velika važnost pridaje psihičkim faktorima, u prvom redu emocionalnom stresu, depresiji, emotivnoj nestabilnosti. REKURENTNE INFEKCIJE VIRUSOM: HERPES SIMPLEX. Rekurentne infekcije prouzrokovane virusom herpes simpleks pojavljuju se u predjelu usana i usne duplje. Nastaje kod stanja koja su praćena visokom tjelesnom temperaturom, pri pretjeranom izlaganju ultraljubičastim zracima, kod menstrualnog ciklusa i emocionalnog stresa. Pri kraju teksta evo jednog poučnog primjera iz stomatološke prakse koji govori o značaju i snažnom uticaju psihe na zdravlje čovjeka. Moja poštovana koleginica, u svojoj, inače, veoma uspješnoj profesionalnoj karijeri, imala je sljedeći slučaj. Ženska osoba, stara oko 30-tak godina došla je u ordinaciju vidno uplašena i uznemirena, kazavši da je prethodnog dana, neposredno poslije ručka primijetila da je progutala zub (metalkeramičku krunicu). Od tada su joj postepeno počeli bolovi u stomaku, koji se povremeno pojačavaju do vrlo jakih u zavisnosti od toga kako se krunica pokreće. Umirujući savjet doktorke nije imao naročitog efekta. Otišla je s namjerom da potraži pomoć gastroenterologa. Sjutradan, sasvim nova situacija. Pacijentkinja dolazi ozarena, zadovoljna, raspoložena. Nema bola, straha, nema „šetnje“ krunice kroz želudac. Zub koji je „progutala“ pronađen je ispod trpezarijskog stola. Rene Dibo, ugledni američki biolog dvadesetog vijeka, konstatovao je:“ Oduvijek mi se činilo da je u naučnoj medicini jedini problem to što nije dovoljno naučna. Savremena medicina postaće istinski naučna tek kad ljekari i njihovi pacijenti nauče da upravljaju silama tijela i duha koje djeluju kroz vis medicatrix nature (ljekovita moć prirode)“.