U Crnoj Gori rak grlića materice nalazi se na 4. mjestu kod žena i po broju novooboljelih i po broju umrlih od kancera što veoma zabrinjava imajući u vidu da je rak grlića materice visoko preventabilna maligna bolest.
Jedan od značajnih faktora koji doprinosi visokoj smrtnosti od ove bolesti je činjenica da je prvi stadijum bolesti uglavnom bez simptoma, ili su oni nespecifični, pa žene traže stručni savjet i pomoć tek kada je bolest uznapredovala. Tada liječenje postaje otežano i neizvjesno što smanjuje šanse za izlječenje.
Ljekari ukazuju ne samo na mogućnost, već i na neophodnost korišćenja dostupnih mjera prevencije u okviru zdravstvenog sistema kao što je Skrining program raka grlića materice i HPV program vakcinacije. Redovni pregledi su preporuka, a ako se bolest na vrijeme otkrije mogućnost izliječenja je veća.
Koji je značaj HPV vakcinacije i kada ima najbolji efekat?
Za 16 mjeseci od kada je u Crnoj Gori započela HPV vakcinacija,primarna prevencija koja u značajnoj mjeri smanjuje rizik od razvoja promjena koje prethode raku, pa i samog raka grlića materice, vakcinisano je 6.700 djevojčica/djevojaka, dominantno u uzrasnoj grupi od 9 do 14 godina . Preporuka struke je da najbolji efekat vakcina ima ukoliko se primjeni u ranom uzrastu, već nakon navršenih devet godina života.
Države u kojima se deceniju, ili duže vakcinacija sprovodi sistemski i sa visokim obuhvatom, bilježe značajno smanjenje učestalosti HPV infekcija pojedinim visoko-rizičnim tipovima ovog virusa, genitalnih bradavica, promjena na grliću materice koje prethode raku i raka grlića materice.
Prema podacima Instituta za javno zdravlje u Crnoj Gori se primjenjuje deveto-valentna vakcina, sa najširim opsegom zaštite. Primjenom ove vakcine se na bezbjedan način smanjuje rizik od razvoja infekcije sa najučestalijim visoko-rizičnim tipovima HPV-a. Vakcinacija je djelotvornija kada se primjeni u mlađem uzrastu, a nivo zaštite koji pruža je stabilan dug vremenski period.
-HPV9 vakcina je dostupna u Crnoj Gori za sve djevojčice uzrasta od 9 do 14 godina, koje su primarna ciljna grupa za vakcinaciju, a od nedavno je omogućena i vakcinacija djevojaka u uzrasnoj grupi od 15 do 18 godina. Vakcinacija će se tokom 2024. godine u određenom obimu sprovoditi i među djevojkama uzrasta od 19 do 26 godina, a uskoro se očekuje da će HPV vakcina biti dostupna i za dječake/momke, naveli su iz Instituta zdravlja Crne Gore.
Skrining program raka grlića materice
Skrining program raka grlića materice je jedna od najefikasnijih preventivnih mjera jer se bolest otkriva u ranoj fazi prije pojave kliničkih simptoma i znakova. Skrining omogućava ne samo otkrivanje raka grlića materice u ranoj fazi, već i otkrivanje prekanceroznih promjena, čijim se uklanjanjem spriječava nastanak malignih promjena.
Ranim otkrivanjem povećava se mogućnost izliječenja, poboljšava kvalitet života i produžava period preživljavanja uz istovremeno smanjenje troškova liječenja i zbrinjavanja takvih pacijentkinja.
Skrining raka grlića materice u Crnoj Gori sprovodi se na nacionalnom nivou. Ciljnu grupu čine žene bez simptoma ove bolesti, koje imaju između 30 i 50 godina i koje su osiguranice Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore. Primarni test za rano otkrivanje raka grlića materice je HPV test koji podrazumijeva otkrivanje prisustva HPV partikula u brisu grlića materice. Uzimanje brisa grlića materice za HPV je jednostavna, brza i bezbolna metoda.
U Institutu za javno zdravlje Crne Gore vrši se analiza uzorkovanog materijala i rezultati se elektronskim putem šalju izabranim ginekolozima. Žene kod kojih je test pozitivan pozivaju se na dodatnu dijagnostiku – PAPA test, citološki pregled cervikalnog brisa metodom LBC (liquid based cytology). Tada se mogu pronaći promijenjene ćelije u ranom stadijumu koje se mogu lako odstraniti, tako da se ne razviju u rak.
Ciklus skrininga raka grlića materice traje 5 godina što znači da će žene sa HPV negativnim nalazom biti pozvane za pet godina u novi ciklus skrininga.
Pozitivni HPV test ukazuje na povećani rizik razvoja raka grlića materice i ne znači da žena ima, ili da će se kod nje sigurno razviti ova bolest.
Nedelja prevencije raka grlića materice
Evropska nedelja prevencije raka grlića materice obilježena je ove godine od 22. do 28. januara s ciljem podizanja svijesti o rasprostranjenosti ovog oboljenja, faktorima rizika i značaju uspostavljenih preventivnih programa u okviru zdravstvenog sistema Crne Gore – Skrining programa raka grlića materice i Programa HPV vakcinacije.
Primarna i sekundarna prevencija su važne u borbi protiv raka grlića . Rak grlića materice je četvrti najučestaliji vid kancera među ženskom populacijom.
„Zајеdnо prоtiv rаkа grlićа mаtеricе“ је slоgаn 18. Еvrоpsке nеdеljе i izаbrаn је u nаmjеri dа pоdstаknе nа rаzmišljаnjе о rеprоduktivnоm zdrаvlju i kоrišćеnju mjеrа primаrnе prеvеnciје (vаkcinаciја prоtiv HPV) i sеkundаrnе prеvеnciје (rаnо оtkrivаnjе rаkа grlićа mаtеricе).
Smrtnost od raka grlića materice, Crna Gora prednjači u Evropi
Podaci SZO o rasprostranjenosti raka grlića materice na svjetskom nivou pokazuju da je rak grlića materice četvrti najučestaliji maligni tumor sa procjenom od 604 000 novih slučajeva i 342 000 smrtnih slučajeva u 2020. godini. Javnozdravstveno opterećenje ovom bolešću naročito je veliko u nisko- i srednje-razvijenim zemljama svijeta.
Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije za 2020. godinu (koje su kreirane na osnovu posljednjih podatka Nacionalnog registra malignih bolesti) Crna Gora ima najveću dobno standardizovanu stopu obolijevanja (26,2/100 000 žena), kao i umiranja (10,5/100 000 žena) od raka grlića materice u Evropi.
Faktori rizika
Faktori rizika za nastanak raka grlića materice su raznovrsni, a u najvećem broju slučajeva uzrok je dugotrajna infekcija visokorizičnim (onkogenim) tipovima humanog papiloma virusa (HPV), koja pripada seksualno-prenosivim infekcijama. Pored navedene HPV infekcije i drugi faktori rizika značajno utiču na razvijanje raka grlića materice, kao što su: smanjena otpornost organizma, prisustvo drugih seksualno prenosivih infekcija, kao što su hlamidija i gonoreja; stupanje u seksualne odnose u mlađoj životnoj dobi; česta promjena seksualnih partnera/ki; konzumiranje duvanskih proizvoda.
HPV je prisutan u oko 90-99% slučajeva raka grlića materice.
Uporne infekcije visokorizičnim tipovima HPV dovode do pojave prekanceroznih i kanceroznih promjena na grliću materice.
Kako se može spriječiti rak grlića materice?
-Odlaskom na redovne ginekološke preglede
– Učešćem u organizovanom skriningu raka grlića materice;
– HPV vakcinacijom;
– Izbjegavanjem stupanja u seksualne odnose u ranoj životnoj dobi;
– Upotrebom kondoma naročito kada je u pitanju novi ili nepoznati partner/ka.
Primorski portal
