Krsto Kovačević, doktor zdravstvenih nauka

Izgaranje je sindrom emocionalne iscrpljenosti, depersonalizacije i smanjenog osjećaja ličnog postignuća. Fizioterapeuti i radni terapeuti, kao i ostali zdravstveni radnici, su izloženi velikom riziku od sindroma izgaranja zbog prirode posla. Svakodnevno su u kontaktu s fizičkim i psihičkim  bolovima svojih pacijenata dok se suočavaju s raznim stanjima invalidnosti.

Sindrom sagorijevanja se smatra profesionalnom bolešću, a pogađa 13-27% aktivnog stanovništva u višestrukim sektorima zanimanja modernog svijeta. Za razliku od zaposlenih u drugim sektorima javnih službi, oni u zdravstvenom sektoru su češće izloženi sindromu sagorijevanja. Uzrok visoke učestalosti sagorijevanja vezan je kako za pojavu brojnih, uzastopnih i prečestih sistemskih promjena u zdravstvenom sektoru, tako i za specifičnost profesije. Što se tiče rumunskog javnog zdravstvenog sistema, jedan od glavnih uzroka sagorijevanja je težak i dugotrajan prelazak sa centralizovanog sistema na savremeni, čije karakteristike, stalno mijenjajući, određuju pojavu efekata stresa, kako individualnih, tako i organizacionih. Ostali faktori koji mogu uzrokovati sagorijevanje su dug radni period u smjenama od 12 sati, postojanje drugog posla, višestruke, repetitivne interakcije sa određenim kategorijama pacijenata (nekooperativni, agresivni i/ili u terminalnoj fazi), permanentno povećanje odgovornosti i nesigurnih uslova rada i nedostatak organizacionog sistema za prepoznavanje i nagrađivanje dokazanog rada zdravstvenih profesionalca na radnom mjestu.

Cilj rada je prikazati rezultate Maslach anketnog upitnika, koji je dizajniran za procjenu profesionalnog sagorijevanja u tri kategorije po varijablama koje mjeri, kod fizioterapeuta na osnovu istraživanja sprovedenog u Crnoj Gori kod 127 ispitanika u periodu od 05. novembra 2020. godine do 20. avgusta 2021. godine.

Zdravstveno osoblje predstavlja jednu od radnih grupa među kojima je većina sindroma sagorijevanja. Rezultati našeg istraživanja su pokazali u 81.90% ispitanika nizak stepen emocionalne iscrpljenosti, umjeren stepen emocionalne iscrpljenosti 14.2% ispitanika, a visok stepen 3.9% ispitanika. U rezultatima našeg istraživanja, u odnosu prisustva boli i nivoa emocionalne iscrpljenosti, u grupi ispitanika sa bolovima u području vrata, kumulativni procenat za umjerenu i visoku iscrpljenost iznosio je 27% (p=0.008). Umjerena i visoka emocionalna iscrpljenost u grupi ispitanika sa bolovima u području ramena, kumulativnim procentom iznosila je 29.7% (p=0.013). Kumulativni procenat za umjerenu i visoku iscrpljenost u grupi ispitanika sa bolovima u području gornjeg dijela leđa iznosio je 25.3% (p=0.031). Umjerena i visoka iscrpljenost u grupi ispitanika sa bolovima u području lakta kumulativnim procenatom iznosila je 38.9% (p=0.011). Kumulativni procenat za umjerenu i visoku iscrpljenost u grupi ispitanika sa bolovima u području koljena iznosio je 31.3% (p=0.016). González-Sánchez i saradnici su u svom istraživanju procjenjivali sindrom sagorijevanja u njegova tri aspekta, analitičko deskriptivnom epidemiološko transverzalnom studijom u primarnoj zdravstvenoj zaštiti i institucionalnoj praksi, sa 116 fizioterapeuta koji su ispunili kriterijume za uključivanje. Mjereni su rezultati emocionalne iscrpljenosti, depersonalizacije i niskog profesionalnog postignuća, koristeći Maslach anketni upitnik i upitnik o sociodemografskim i radnim varijablama. Rezultati su pokazali umjeren i visok nivo emocionalne iscrpljenosti koje je imalo 20.02% ispitanika. Rezultati ovog istraživanja koreliraju sa rezultatima u našem istraživanju za umjeren i visok stepen emocionalne iscrpljenosti. Pavlakis i saradnici su koristeći metod slučajnog stratificiranog uzorkovanja i uzimajući u obzir geografsku lokaciju, specijalnost i vrstu zaposlenja, uključili u istraživanje 172 fizioterapeuta (64% su bile žene), koji rade u privatnom i javnom sektoru, koristeći Maslach anketni upitnik. U rezultatima navode da je izgaranje čest problem kod fizioterapeuta na Kipru, i da je nizak stepen emocionalne iscrpljenosti imalo 69.60% ispitanika, umjeren stepen emocionalne iscrpljenosti 22.42% ispitanika, a visok stepen 8.15% ispitanika. Rezultati ovog istraživanja koreliraju sa rezultatima u našem istraživanju za umjeren stepen emocionalne iscrpljenosti.

Izgaranje se najčešće naziva sindromom karakterističnih psihičkih i somatskih simptoma, koji su posljedica hroničnog stresa koji se najčešće povezuje s profesionalnim radom.

U našem istraživanju je visok stepen ličnog postignuća imalo 86.6% ispitanika, umjeren stepen ličnog postignuća 8.7% ispitanika, a nizak stepen 4.70%. Nizak stepen ličnog postignuća od ukupnog broja ispitanika sa bolom u području koljena je imalo 9.4% ispitanika (p=0.018).  U istraživanju Bejer-a i saradnika u kojem je učestvovalo 86 fizioterapeuta, lično postignuće je bilo umjereno (x¯= 31,63). Rezultati ovog istraživanja ne koreliraju sa rezultatima naših istraživanja.

U našem istraživanju je nizak stepen depersonalizacije pokazalo 83.5% ispitanika, umjeren stepen depersonalizacije je imalo 11.8% ispitanika, a visok stepen depersonalizacije 4.70% ispitanika. Visok procenat depersonalizacije od ukupnog broja ispitanika sa bolom u području donjeg dijela leđa je imalo 4.8% ispitanika (p=0.029). U istraživanju González-Sánchez i saradnika u kojem je učestvovalo 116 fizioterapeuta, umjeren i visok nivo depersonalizacije je imalo 7.45% ispitanika.  Rezultati ovog istraživanja u visokom stepenu depersonalizacije dijelom koreliraju sa rezultatima u našem istraživanju.

Izgaranje je ozbiljan problem u profesionalnim socijalnim službama. Definiše se kao reakcija na hronični stres, koju doživljavaju ljudi koji pomažu drugima. Emocionalna iscrpljenost se odnosi na nedostatak energije i iscrpljivanje emocionalnih, fizičkih i interpersonalnih resursa. Mnogi istraživači posmatraju sagorijevanje kao proces, a emocionalna iscrpljenost se često naziva njegovom glavnom karakteristikom. Fizioterapeuti koji doživljavaju situaciju koju je teško kontrolisati, osjećaju se više “izgorjeli” kada koriste strategije više fokusirane na emocije, a manje na probleme. Ovo ukazuje na važnost uključivanja i treninga suočavanja usmjerenog na problem i povećanja percepcije kontrole situacije u prevenciji programa izgaranja fizioterapeuta. Fizioterapeuti sa više od 15 godina radnog staža doživljavaju više sagorijevanja ako rade u okruženju koje nije zdravstveno ili edukativno i manje sagorijevanja ako su zadovoljni svojom profesijom. Liječenje sagorijevanja fokusira se na promjenu radnih uslova i disfunkcionalnih kognitivno-emocionalnih struktura.

Za prevenciju, upravljanje ili liječenje sindroma sagorijevanja, prije svega, neophodno je da zdravstveno osoblje ima jasnu percepciju o tome šta on predstavlja, šta ga uzrokuje i koja mu stanja pogoduju. Adekvatan nivo razumijevanja kako od strane zdravstvenog osoblja tako i od strane donosioca odluka bi omogućio preduzimanje mjera za podršku njegovoj profilaksi i smanjenje efekata sindroma sagorijevanja. Interventni programi mogu se sprovoditi sa svrhom ili liječenja zdravstvenog osoblja identifikovanog sa izgaranjem ili sprječavanja pojave ovog sindroma.