Novi marker metaboličkog sindroma
Masno tkivo, visokoaktivno metaboličko i endokrino tkivo sekretuje brojne peptide koji djeluju na lokalnom i sistemskom nivou. Izgrađeno je od adipocita (luče adipokine – bioaktivne peptide) i matriksa (luči citohine). Adipokini utiču na: apetit, energetski bilans, imunitet, osjetljivost na insulin, angiogemezu, krvni pritisak, metabolizam masti, homeostazu glukoze i dr.
Smatra se da su adipokini i stanje niskog stepena inflamacije, potencijalna veza između gojaznosti, metaboličkog sindroma, insulinske rezistencije i kardiovaskularnih oboljenja.
Kao najvažniji adipokini navode se leptin i adiponektin. Oni ostvaruju potpuno suprotne efekte u organizmu. Dok nivoi leptina su u pozitivnoj korelaciji sa gojaznošću i nivoom masnoće i glukoze u organizmu, adiponektin je u obrnutoj vezi. Kod gojaznih osoba zabilježeni su višak leptina i rezistencija na insulin, jer leptin dijeli zajedničke interćelijske puteve sa insulinom na periferiji i centralnom nervnom sistemu, a samim tim doprinosi razvoju dijabetesa.
Koncentracije adiponektina su u negativnoj korelaciji sa glukozom, insulinom, trigliceridima, CRP-om, masnim sadržajem jetre i indeksom mase tijela. Pozitivna korelacija je sa nivoom HDL-holesterola i pokazuje povišenje vrijednosti kod osoba koje su smanjile tjelesnu težinu, povećava osjetljivost jetre na insulinom stimulisano odstranjivanje glukoze.
Adiponektin se razmatra kao jedan od budućih moćnih ljekova u terapiji gojaznosti.
Adiponektin je prisutan u cirkulaciji u koncentraciji od 0,01% u odnosu na ostale proteine plazme. DNK koja kodira adiponektin otkrinena je 1995. godine i nalazi se na 3q27-om hromozomu. Humani adiponektin je 244-aminokiselinski protein koji proizvodi apM1 cDNA (masno tkivo najviše obiluje ovim transkriptom). Otkriveni su (objavljeno jun 2006.g.) i receptori za adiponektin: adipoR1 i adipoR2. Ovi receptori sadrže sedam transmembranskih domena, ali se ne dovode u kombinaciju sa G-proteinom. Adiponektin se sastoji od 4 strukturno različita domena: amino-terminalna signalna sekvenca, varijabilni region, kolagenu sličan domen i karboksi terminalni loptasti domen. Na osnovu primarne aminokisjelinske sekvence i njenih pojedinačnih domena on je najsličniji sa C1q članom komplement zavisne familije proteina, međutim snimanjem x-zracima loptastog domena utvrđena je homologija sa TNF-α činiocem, čime se objašnjava njegova uloga u inglamaciji, imunom sistemu i aterosklerozi.
Sinteza i sekrecija adiponektina regulisana je sa nekoliko mehanizama. Insulin, IGF-1, hipoglikemijski ljekovi stimulišu gen za adiponektin koji kodira i sekretuje od strane adipocita adiponektin. Aktivacija se prenosi preko PPAR superfamilije nuklearnih receptora u jedru adipocita. Adiponektin prolazi kroz postranslacione faze sazrijevanja: hidroksilaciju, glikolizaciju, sijenizaciju, te tako dobijamo 8 izoformi adiponektina. Sintezu adiponektina inhibiraju kortikosteroidi, TNF-α i adrenergički stimulansi.
Malo se zna o degradaciji adiponektina u plazmi. Predpostavlja se da je bubreg uključen u ovaj proces, jer je adiponektin povišen kod smanjene funkcije bubrega.
Adiponektin oponaša insulin u nekim metaboličkim procesima. Povećava oksidaciju masnih kisjelina, odlaganje glukoze u skeletne mišiće, kao i smanjenje glukoneogeneze u jetri. Smanjenjem masnih kisjelina smanjuje se i sinteza novih molekula triglicerida.
U vaskularnom endotelu adiponektin se akumulira i smanjuje adheziju monocita na endotel i okupaciju pjenastih ćelija. Inhibira i migraciju i proliferaciju makrofaga na transformisane ćelije u endotelu, te pozitivno modifikuje inflamatorni proces u oštećenom zidu.
Adiponektin je niži kod muškaraca nego kod žena i kod pacijenata sa hipertenzijom ili tip II dijabetesom, sa godinama živoda i koncentracije adiponektina opadaju. Malo se zna o povezanosti sa dijabetesom tip I, kojeg ne karakteriše insulinska rezistencija, ali su ispitivanja pokazala da utiče na promet kalcijuma u endotelnoj ćeliji tako što povišene vrijednosti smanjuju kalcifikaciju endotelne ćelije, a time i njeno oštećenje. Od posebnog je značaja da niski nivoi adiponektina u serumu nagovještavaju dijabetes tip II, nezavisno od drugih faktora rizika.
Istraživanju su takođe pokazala da manji nivo adiponektina imaju gojazne osobe, sa povišenom insulinskom rezistencijom, bez dijabetesa, sa dislipidemijom i sa drugim kliničkim i biohemijskim parametrima, koji su proaterogeni.
Obzirom na povezanost adiponektina i gojaznosti i drugih kardiovaskularnih riziko faktora, adiponektin predstavlja vezu između masnog tkiva i vaskularnih događaja i ima važnu ulogu u razvoju ateroskleroze. Istraživanja su pokazala da je značajno niži kod pacijenata sa poodmaklim CAD-om u odnosu na mlađu grupaciju i BMI kontrolisane grupe. Međutim, nije poznato da li niski adiponektin prediktivni nezavisni riziko faktor za razvoj ateroskleroze i CAD-a, ali je sigurno da visoki nivoi adiponektina su povezani sa smanjim rizikom od infarkta miokarda.
Sve u svemu, adiponektin ima potencijal da postane relevantni klinički parametar koji će se rutinski mjeriti kod lica sa rizikom za dijabetes tip II, aterosklerozu i metabolički sindrom.
SKRAĆENICE:
CRP– protein akutne faze
HDL holesterol- lipoprotein visoke gustine
DNK– dezoksiribonukleinska kiselina
TNF– faktor nekroze tumora
IGF– insulinu sličan činioc rasta
CAD– kardiovaskularna oboljenja
BMI– indeks tjelesne mase
Piše:
Mr sci Vesna Radonjić, specijalista medicinske biohemije
Opšta bolnica Kotor
Add comment