[heading size=”7”]Prvi farmaceut, doktor nauka u Crnoj Gori, dr sci med. Zorica Potpara, održala je 27. novembra u zgradi Tehničkih fakulteta pristupno predavanje za izbor u zvanje docent, sa temom: [/heading]
FORMULACIJA LIJEKA SA OSVRTOM NA SAVREMENE TRENDOVE RAZVOJA
Da bi se mogao shvatiti značaj istraživanja i razvoja u farmaceutskoj industriji, treba shvatiti značaj formulacije i preformulacije lijeka. Cilj istraživanja i razvoja u fazi otkrića ljekova bi se, ukratko, mogao definisati kao “prevođenje ideja u potencijalne nove ljekovite supstance”, dok cilj razvoja ljekovitog proizvoda podrazumjeva “prevođenje novih ljekovitih supstanci u proizvode namijenjene registraciji i prodaji”.
Ovi ciljevi nose sa sobom mnogo izazova. Na visok stepen rizika od neuspjeha u fazi otkrića i razvoja novih ljekova ukazuju statistički podaci po kojima, u prosjeku, na tržište dolazi jedan od 5000 jedinjenja koja su analizirana kao potencijalni novi ljekovi. Procjenjuje se da je prosječno vrijeme koje protekne od faze otkrića novog lijeka do njegovog puštanja u promet 10 do 12 godina. U prosjeku, preklinička faza traje 4-6 godina, dok je period od nominacije potencijalno novog lijeka, do podnošenja zahtjeva za dobijanje dozvole za stavljanje lijeka u promet, 6-8 godina ili više, kada se radi o ljekovima za terapiju hroničnih stanja.
U interesu svake farmaceutske kompanije je da, tokom čitavog životnog ciklusa, obezbjedi adekvatnu patentnu zaštitu jer se tako održava i vodeća pozicija na tržištu. Patentna zaštita obično traje 20 godina, ali se sa produženjem vremena potrebnog za razvoj lijeka smanjuje efektivno trajanje patentne zaštite proizvoda na tržištu.
Razlike između tradicionalnog i savremenog pristupa u razvoju, optimizaciji i kontroli farmaceutskog proizvoda, odnosno lijeka, bila je tema pristupnog predavanje za izbor u akademsko zvanje docenta dr sci med. Zorice Potpare.
Savremeni trendovi dizajn pristupa u razvoju i optimizaciji lijeka podrazumijevaju, kako je objasnila, kontinuiranu kontrolu kvaliteta lijeka tokom čitavog procesa njegove proizvodnje, a ne samo na kraju, kako se to radilo tradicionalnim načinom.
Kod tradicionalnog pristupa razvoja proizvoda definisao se kvantitativni sastav aktivne i pomoćne supstance, te utvrđivala proizvodna specifikacija. To su parametri koji se i danas prate, ali regulatorni organi uvode nove smjernice koje opisuju novi koncept dizajniranja kvaliteta proizvoda. Taj koncept uključuje procesno analitičku tehnologiju, te međunarodne smjernice za harmonizaciju ICH Q8 koji se odnosi na farmaceutski razvoj, ICH Q9 – odnosi se na upravljanje rizicima, te ICH Q10 koji se odnosi na farmaceutski sistem kvaliteta. Mijenja se takođe i pristup optimizaciji proizvoda. Dok su ranije bile uske specifikacije, koje su se odnosile na provjeru kvaliteta sirovina osnovnih i pomoćnih supstanci, sada su osobine proizvoda kontrolisane unutar šireg prostora za dizajn, takozvanog design spaces-a (dizajn spejsa). Studije optimizacije izvode se da bi se odredile kritične karakteristike formulacije, kao i kritični procesni parametri. Oni nam omogućavaju procjenu tih parametara na konačni kvalitet, odnosno na karakteristike kvaliteta proizvoda a sve u okviru prostora za dizajn. Savremeni trendovi dovode do povećanja efikasnosti procesa kroz automatizaciju, matematičko modelovanje i primjenu single-pot uređaja, pomoću kog se više farmaceutskih operacija može obaviti u jednom uređaju. Time se sprečava unakrsna kontaminacija i omogućava kontinuirano praćenje procesa primjenom adekvatnih instrumentalnih tehnika-kazala je Potpara, ističući da se tradicionalni pristup u razvoju farmaceutskog proizvoda više oslanja na empiriju, dok se u savremenom dizajn spejs pristupu radi sistematski uz primjenu matematičkih modela.
Proizvodna validacija u tradicionalnom pristupu bila je, objasnila je ona, u tri fiksirane proizvodne serije, dok se sada procesi primjenjuju u obliku dizajn spejsa.
Velike su razlike bile kod procesne i završne kontrole. U tradicionalnom pristupu bio je veoma spor odgovor na parametre koje smo očekivali, dok sad dobijamo parametre i vrijednosti u toku samog rada. Razlike su vidljive i kada se radi o životnom ciklusu proizvoda, pa se ranije svaka izmjena morala raditi postregistraciono, a sada su moguća kontinuirana poboljšanja u okviru dizajn spejsa – kazala je dr Potpara.
Ona je objasnila da se sada primjenjuje PAT sistem za planiranje, analiziranje i kontrolisanje proizvodnje kroz mjerenje u toku samog procesa proizvodnje. Ciljevi PAT-a su, prema njenim riječima, utvrđivanje alatki za trenutnu akciju u slučaju devijacije tokom proizvodnje, kao i da se sakupe podaci u cilju razumijevanja i kontrole procesa proizvodnje.
– Savremeni pristup je takav da se ne ide na sljedeću fazu procesa ukoliko mjerila ukažu na bilo kakva odstupanja, već se odmah vrše korekcije procesa koji odstupa. Svi procesi proizvodnje, istraživanja i razvoja regulisani su međunarodnom zakonskom regulativom Evropske agencije za ljekove i Svjetske zdravstvene organizacije, a kod nas propise donose Agencija za ljekove i Ministarstvo zdravlja. Standardi dobre proizvođačke prakse GMP predviđaju da kvalitet, bezbjednost i efikasnost svakog preparata moraju biti dizajnirani i ugrađeni u proces. Kvalitet se ne ispituje samo u završnom proizvodu, nego se od početka prati i kontroliše svaka faza što omogućava da se dobije gotov proizvod zahtijevanog kvaliteta – zaključila je dr Potpara.
Add comment