Bolest malih krvnih sudova mozga najcešći uzrok kognitivnog deficita

[heading]Kognitivne disfunkcije karakteristične su za stariju populaciju, pa čak i za one kod kojih nema demencije ili neurodegenerativnih promjena na mozgu. Ozbiljan znak su razni senzitivni i motorni deficiti, kao što je starački, nesigurni hod[/heading]

Farmaceutska kompanija „Pharma Swiss” organizovala je u Podgorici predavanje o kognitivnim disfunkcijama, neuro­loškom problemu karakterističnom za stariju populaciju, čiji je čest uzrok bolest malih krvnih sudova. Upravo o tom uzročniku kognitivne disfunkcije govorila je prof. dr Nadežda Šternić, neurolog Klinike za neurologiju iz Beograda, i dr Mirjana Čukić, neurolog Klinike za neurologiju Kliničkog centra Crne Gore.

INCIDENCA RASTE SA STAROŠĆU

Profesorka Šternić započela je svoje predavanje iznoseći skorašnji primjer iz kliničke prakse, kada kod 82-godišnje starice nije bilo fokalnih neuroloških znakova, niti je prethodno imala neurološku anamnezu, ali se žalila na zaboravljanje i slabljenje koncentracije. Tokom razgovora pacijentkinja je, kaže dr Šternić, ispoljavala povremenu odsutnost, ali je njen suprug rekao da ona sve obavlja normalno. – Susret sa takvim pacijentom podstiče na pitanje o čemu se tu radi. Medicina je uspjela da produži ljudski vijek, ali sa tim istovremeno dolazi i do povećanja incidence određenih bolesti, kao moždanih udara ili kognitivnih poremećaja različitog porijekla, ne samo neurodegenerativnog. Čest uzrok kognitivnih disfunkcija jeste bolest malih krvnih sudova mozga koji zahvataju male arterije, arteriole, venule i kapilare. Najčešće se to događa starijim ljudima, sa nedovoljno dobro kontrolisanom arterijskom hipertenzijom. Bolest malih krvnih sudova je prevalentni, glavni uzrok, ali nije dovoljno shvaćen značaj ove bolesti, odnosno, podcijenjen je kao uzrok kognitivno-vaskularnog oboljenja – kazala je dr Šternić, objašnjavajući da jedna četvrtina simptomatskih ishemijskih infarkta pripada grupi bolesti malih krvnih sudova koje mogu da se prikažu kao lakune, lakunarni infarkti ili leukorejoza. – Simptomatska subkortikalna ishemijska bolest malih krvnih sudova jeste najčešći uzrok kognitivno-vaskularnog oštećenja. Ona ima važnu ulogu u cerebrovaskularnim bolestima i vodeći je uzrok kognitivnog opadanja, ali i gubitka funkcionalnosti starijih osoba. Obično je subkortikalna ishemijska vaskularna bolest povezana sa disegzekutivnim sindro­mom. Subkortikalna ishemijska bolest uključuje male infarkte, infarkte i inkompletnu ishemiju koja se prikazuje kao konfluentne ishemijske promjene – leukorejoze, i zahvata bijelu masu subkorteksa i bazalne ganglije. One remete subkortikalne prefrontalne krugove i talamokortikalne funkcionalne krugove. Taj prekid subkortikalno-kortikalnih veza bijele mase jeste ključan u nastanku kognitivnog oštećenja – naglasila je profesor Šternić, objašnjavajući da kognitivno-vaskularno oštećenje podrazumijeva oštećenje kognicije, kao posljedicu nekog vaskularnog oštećenja moždanog parenhima.

NEDAVNO UVEDENI TERMIN

Kognitivno-vaskularno oštećenje je nedavno uvedeni termin koji podrazumijeva oštećenje kognicije svakog stepena, uzrokovano vaskularnim oštećenjem, od kojih samo neki ispun­javaju kriterijume demencije. – Kognitivno-vaskularno oštećenje podrazumijeva jedan globalni kognitivni pad, ali vrlo često uz fokalne ispade kao što su afazija, apraksija ili drugi. Mali lakunarni infarkti su jedan od oblika ispoljavanja bolesti malih krvnih sudova i čine dvadeset odsto svih infarkta. Dijagnostikuju se CT snimkom koji može da pokaže 60 odsto slučajeva. Magnetna rezonanca pokazuje 80 odsto, a najveća mogućnost dijagnostike je pomoću difuznih tehnika MR – 95 odsto. Bolest malih krvnih sudova srećemo kod onih koji su doživjeli teritorijalne infarkte, imaju neurodegenerativna oboljenja ili kod starijih zdravih osoba koje ne pate od demencije, pa čak ne moraju imati ni vaskularne faktore rizika. Zato je teško odrediti procenat prisutnosti leukore­joze u opštoj populaciji. Histološku podlogu za nastanak lakunarnih infarkta čine mikroateromi koje pogađaju nešto veće krvne sudove promjera od 300 do 700 mikrona, te lipohelinoze koje pogađaju sudove promjera od 200 mikrona – kazala je profe­sorka Šternić. Prema njenim riječima, prognoza lakunarnih infarkta dobra je samo ako se ljekar uključi da prati stanje pacijenta prvih mjesec do godinu, ali poslije tog perioda svaki četvrti oboljeli ima smrtan ishod, pogotovu nakon pet godina od prve lakune. Poslije 10 do 15 godina stopa smrtnosti se kreće oko 75 odsto. Lakune u talamusu su udružene sa višim kognitivnim funkcionisanjem koje se, kako je navela dr Šternić, odražava manjim skorom na mini mental skali, kao i narušenim egzekutivnim funkcijama. – Klinički ne mora ništa da bude izraženo, ali mogu da postoje razni motorni i senzitivni deficiti, pa stariji ljudi imaju nesiguran hod. Nekad može da bude oštećena kontrola sfinktera, pa sve do pojave vaskularnog parkinsonizma i to sindroma normotenzivnog hipercefalusa, ali to su definisani sindromi – kazala je dr Šternić.

NEUROPSIHOLOŠKI POREMEĆAJI UDRUŽENI SA LEUKOREJOZOM

Od neuropsiholoških poremećaja koji prate leukorejozu dr Šternić spominje poremećaj pažnje, pamćenja, vizuelno-prostorne i egzekutivne funkcije, kao najvažnije, a često se razvija i depresivnost. – Smatra se da leukorejoza zahvata polovinu bolesnika koji su doživjeli moždani udar, a čak tri četvrtine dementnih imaju leukorejozu. Javlja se i kod zdrave starije popu­lacije bez demencije, a čak i onda kada se ne vide nikakve smetnje ili ih ljudi ne prijavljuju, poput osjećaja težine i slabosti u nogama, pri čemu nema pareze. Izolovani znak može biti refleks Babinskog, bez drugog definisanog neurološkog sindroma. Faktori rizika bolesti malih krvnih sudova su uobičajeni, dobro poznati vaskularni faktori rizika, te genetika. Nezavisni prediktori kognitivno-vaskularnog oštećenja jesu funkcionalni status i težina amnezije bijele mase, odnosno izraženost leukorejoze – kaže dr Šternić, ističući da je lijek koji se koristi za liječenje kognitivno-vaskularnog deficita standardizovani ekstrakt ginko bilobe, koji djeluje dinamski i metabolički, i to u retinalnoj, srčanoj, pa čak i u ishemiji perifernih tkiva. – Eksperimentalne studije na molekularnom nivou su pokazale da ekstrakt ginka bilobe može imati ulogu čistača slobodnih radikala, djeluje na arterijsku i vensku vazomotornu regulaciju, prevenira oksidativno oštećenje mitohondrijske DNK, djeluje na hipokampalnu neurogenezu. Ekstrakt interferira sa različitim mehanizmima koji su u osnovi demencije i referira sa mitohondrijskom disfunkcijom. Može da bude djelotvoran u ranoj cerebralnoj disfunkciji, kod blagih slučajeva vaskularno­kognitivnog oštećenja, dakle ne kod razvijene vaskularne demen­cije. Kada se kaže blaga, misli se na pad u jednom ili dva neuropsihološka domena takvog stepena da to ne interferira sa svakodnevnim aktivnostima. Utvrđeno je da preparat ima pozitivno dejstvo na oštećenja memorije, pažnje i budnosti i pomaže starijim ljudima indirektno utičući na kvalitet života jer povećava kapacitet za nošenje sa svakodnevnim obavezama -zaključila je dr Šternić.

DOKAZANA VEZA IZMEĐU KORIŠĆENJA TANAKANA I SMANJENJA KOGNITIVNOG PADA

Dr Mirjana Čukić kazala je da je kognitivni deficit najveći izazov za istraživanja u sferi mentalnog zdravlja, te da su ispitivani efekti različitih ljekova na smanjenje kognitivne disfunkcije. U studiji objavljenoj 11. januara 2013. godine u Bordou, u Francuskoj, nude se novi dokazi o dugoročnom dejstvu tanakana. – Studija je pokazala da postoji pozitivan efekat tanakana (sadrži ginko bilobu) na kognitivni pad, posmatran u periodu od 20 godina. Utvrđena je značajna razlika na mini mental skoru između pacijenata liječenih ginko bilobom i drugih preparata. Pad kod onih koji su koristili ginko bilobu bio je manji u odnosu na grupu bez terapije. Verbalna fluentnost i vizuelno pamćenje bilo je isto kod grupe koja je koristila preparat i onih koji nijesu ništa koristili, odnosno kontrolne grupe. Pojedinačno smanjenje kognitivnih funkcija kod starijih nedementnih osoba bilo je manje kod onih koji su koristili preparat od onih koji nijesu uzimali ovaj lijek. Razlike u mini mental skoru su bile za pet poena, što je klinički jako značajno. Ovi efekti nijesu primijećeni kod primjene piracetama, što dovoljno govori da je efekat specifičan za lijek a ne samo rezultat motivacije da se očuva kogni­tivna funkcija. Ovi rezultati zato ukazuju na dugoročnu efikasnost lijeka – kazala je dr Čukić.