Ivica Madžarović, visoki strukovni tehničar
Institut za onkologiju, Klinički centar Crne Gore
Često kažu da su najbolje lekcije one kojima nas uči prošlost. Naučnici su otkrili neke zapanjujuće sličnosti između aktuelne pandemije novog koronavirusa i pandemije koja se desila u posljednjoj dekadi 19.vijeka.
Četvrti talas pandemije, kao i tri koja su mu prethodila, obilježili su suvi kašalj, intenzivna glavobolja i ono što je jedan medicinski dopisnik opisao kao „grozničku slabost”. Ubrzo su i premijer i lideri opozicije bili prikovani za bolesničke krevete, a londonske bolnice su se borile s tim problemom. Bolest je srušila policajce i službenike Banke Engleske. Na svadbi na kojoj je bilo 100 zvanica objavljeno je da su se svi osim troje razboljeli. Sada sigurno mislite da su ovo posljedice omikron soja Covid-19. Zapravo, opisuje se teški talas bolesti koji je zahvatio London tokom pandemije „ruskog gripa” posljednje dekade 19. vijeka. Za takozvanu gripu okrivljeni su Rusi, jer se prva prijavljena epidemija dogodila u Sankt Peterburgu u novembru 1889. No, iako su neki od simptoma, kao što su groznica, drhtavica i bolovi, bili u skladu s gripom, sve veći broj naučnika vjeruje da je ruski grip zapravo bio posljedica goveđeg koronavirusa.
Kao i kod omikrona, većina inficiranih imala je blage simptome. Međutim, otprilike jedan od stotinu slučajeva rezultirao je teškom kliničkom slikom ili smrću, posebno kod onih koji su imali neko hronično oboljenje. Mnogi su se žalili na tvrd, suvi, paroksizmalni kašalj koji se pojačavao tokom noći.
Dok je grip obično najsmrtonosniji za odojčad i starije osobe, s grafikonom smrtnosti prema dobi u obliku slova U, u slučaju ruskog gripa krivulja smrtnosti bila je u obliku slova J, što pokazuje porast smrtnosti kod osoba starijih od 60 godina. Drugim riječima, slično koronavirusu.
Tekstovi u časopisu The Lancet bili su puni korespondencije ljekara iz bolnica i privatne prakse koji su svjedočili o nekim stavkama bolesti i govorili su da češće obolijevaju i umiru muškarci – baš kao što je bio slučaj u prvom talasu kod Covid-19.
Drugi talas je bio smrtonosniji od prvog, a treći je najviše pogađao osobe srednje životne dobi, što ponovo ukazuje na nevjerovatnu sličnost „ruskog gripa“ sa pandemijom koronavirusa kroz koju svijet trenutno prolazi.
Ruski grip takođe je povezivan s upalnim stanjima i umorom koji je tipičan kod osoba koje su preležale koronavirus. Ser Morel Mekenzi, viktorijanski specijalista za grlo, primijetio je da je grip imao sklonost „trčanju gore-dolje po tijelu izazivajući poremećaj i bol u različitim djelovima tijela i organa”. Izraženi neurološki simptomi uključivali su intenzivne glavobolje i iznenadne jake bolove, kao i gubitak ukusa i mirisa. Četiri miliona ljudi u Engleskoj i Velsu bilo je bolesno tokom prvog talasa u zimu 1889-90, uz 27.000 smrtnih slučajeva od respiratornih bolesti, što je bilo značajno više u odnosu na uobičajeno. U proljeće 1891. dogodio se drugi, ozbiljniji talas, koji je uzrokovao gotovo 58.000 smrtnih slučajeva. Zima 1892. dala je treći talas, obilježen s još 25.000 smrtnih slučajeva. Uzimajući u obzir slabljenje pandemije u 1893. i 1894. i četvrti talas koji se desio 1895, procijenjeno je da je tokom ove pandemije od posljedica „ruskog gripa” u Britaniji umrlo najmanje 125.000 ljudi.
Paralele su upečatljive. Dakle, ako je ruski grip uzrokovao koronavirus, što bi nam ta pandemija mogla reći o vjerovatnoj evoluciji Covid-19, i šta možemo naučiti iz viktorijanskog iskustva života s ponavljanim talasima u eri prije vakcina i antivirusnih ljekova?
Intrigantno je da su ruskom gripu prethodile katastrofalne epidemije visoko zarazne respiratorne bolesti kod goveda. To je dovelo do odstrijela velikog broja goveda između 1870. i 1890. godine, jer su farmeri nastojali spriječiti kontaminaciju zaliha mlijeka. U eri prije hlađenja i pasterizacije, jedini način da se svježim mlijekom obezbijedi rastuća urbana populacija bio je dovođenje krava u same gradove – što je vjerovatno bio korijen prenosa BCoV-a ili goveđeg koronavirusa sa goveda na ljude.
Zahvaljujući izvrsnom radu belgijskog virologa doktora Marka Van Ransta, sa Univerziteta Leuven, znamo da je to usko povezano s ljudskim koronavirusom OC43 s kojim dijeli zajedničkog pretka upravo s kraja 19. vijeka – što sugeriše da je tada vjerovatno prvi put došlo do prelaska virusa sa životinja na čovjeka. Datum se poklapa s prvim izvještajima o ruskom gripu.
U vrijeme kada se većina ljekara vodila teorijom mijazma – ideje da su bolesti rezultat otrovnih isparenja iz zemlje nošenih vjetrom – socijalno distanciranje ili nošenje maski se nijesu ni razmatrali. Umjesto toga, ljekari su naglašavali važnost mirovanja u krevetu i pozitivnog stanja duha, kako strah ne bi postao „majka zaraze”.
Medicinski časopis Lancet čak je otišao toliko daleko da je okrivio svjetsku telegrafsku mrežu za „strah od epidemije” koja je 1889. omogućila dopisnicima Rojtersa da prenose vijesti o pandemiji iz Sankt Peterburga mnogo prije izbijanja epidemije u Engleskoj.
Uprkos tome, postojala je široka saglasnost da infekcija može uzrokovati upalu pluća i da je neophodno izbjeći recidive. Oni koji su zanemarili ovaj savjet rizikovali su bronhitis i upalu pluća. Doista, jedna od najistaknutijih žrtava bio je vojvoda od Klarensa, 28-godišnji unuk kraljice Viktorije i drugi u redu za prijesto, koji je umro od upale pluća uzrokovane ruskim gripom u januaru 1892. Njegova smrt se poklopila s ženidbom Radjarda Kiplinga u crkvi All Souls – ceremonija, koju je Kipling zabilježio, dogodila se „u jeku epidemije gripa, kada su pogrebnici ostali bez crnih konja i mrtvi su se morali zadovoljiti smeđim, a živi su uglavnom bili u krevetu”.
Dobar uvid u to kako su se viktorijanci prilagodili dolazi od engleske socijalne reformatorke i aktivistkinje za ženska prava, Žozefin Batler, koja je tokom 1890-ih u par navrata bolovala od gripa.
U decembru 1891. Batler se požalila na „kašalj… i veliku slabost”. U januaru 1892. rekla je svom sinu: „Mislim da se ne sjećam da sam ikada bila tako slaba, čak ni nakon malarijske groznice u Đenovi”. Šest mjeseci kasnije dobila je upalu pluća i pleuritis, nakon čega joj je jedno plućno krilo potpuno otkazalo.
Prihvatajući mijazmatske teorije, Batler je napisala da je ruski grip prenijet u Britaniju „sjeveroistočnim vjetrovima”. To sugeriše da bi zatvaranje vrata i prozora moglo biti zaštita. Međutim, drugi su bili uvjereni da je bolest zarazna i da je najbolja zaštita ventilacija i dezinfekcija.
Ako je ruski grip nastao zbog koronavirusa – akcenat je na „ako” – viktorijansko iskustvo nije dobro za našu sadašnjost. Epidemiolozi procjenjuju da je do 60 posto stanovništva bilo zaraženo u početnoj fazi između 1889. i 1892. No, čini se da imunitet krda nije postignut, stoga se ponavljaju talasi bolesti, obilježeni visokom smrtnošću.
„Kod koronavirusa imunitet krda se ne postiže”, kaže Pol Hanter, epidemiolog sa Univerziteta Istočna Anglija. „Kada to kombinujete s kliničkim dokazima, sličnosti između ruskog gripa i Covid-19 su upečatljive”.
Doista, Batler se još uvijek žalila na ruski grip na prelazu u 20. vijek i što je najgore nije bila jedina. „Grip se odbio pomaknuti prema zapadu i postao je gotovo redovan svake godine na Božić,” požalio se jedan medicinski komentator 1900.
Iskustva sa „ruskim gripom“, način širenja, klinička slika, ponovljeni talasi infekcije pa i sama dužina trajanja pandemije su nešto što nas može i mora ozbiljno zabrinuti. Pandemija „ruskog gripa“ prema procjenama je ubila oko milion ljudi, a inficirano je bilo 300 do 900 miliona.
Sa duge strane, od posljedica infekcije novim koronavirusom do sada je umrlo preko pet miliona ljudi, a potvrđeno je viđe od 350 miliona slučajeva infekcije.
Add comment