Dr sci med Mira Samardžić
Redovni profesor Medicinskog fakulteta u Podgorici, Univerzitet Crne Gore
Klinički centar Crne Gore, Institut za bolesti djece, Podgorica
Nizak rast jedan je od najčešćih razloga za upućivanje pacijenata na pregled kod pedijatrijskog endokrinologa. Idiopatski nizak rast (INR) kod djece definiše se kao visina koja odstupa više od dvije standardne devijacije od srednje visine za uzrast i pol, a da nije poznat etiološki uzrok niskog rasta. Dakle, radi se o djeci koja nemaju dokazane sistemske, endokrinološke, nutritivne ili hromozomske abnormalnosti. To je heterogena grupa djece kojoj mogu pripadati i djeca sa familijarno niskim rastom. Glavna razlika između te dvije podgrupe je što je konačna visina djece sa familijarno niskim rastom u skladu sa njihovom ciljnom visinom, dok kod osoba bez pozitivne porodične anamneze konačna visina niža je u odnosu na ciljnu visinu.
Anamneza, fizikalni pregled i auksologija i dalje ostaju najvažnije metode za razumijevanje niskog rasta. Rano otkrivanje poremećaja rasta uključuje više faktora: odstupanje tjelesne visine od prosječne izraženo kao standardna devijacija, odstupanje od genetskog potencijala rasta i usporavanja brzine rasta.
Laboratorijski skrining i drugi testovi u evaluaciji niskog rasta su: krvna slika, sedimentacija, celijačna serologija, analize za procjenu funkcije bubrega i jetre, hloridi u znoju, kalcijum, fosfat, alkalna fosfataza, IGF 1, hormoni štitaste žlijezde i kariotip kod djevojčica, procjena koštane zrelosti.
Isključivanje deficita hormona rasta zahtijeva klinička i biohemijska ispitivanja. Većina eksperata se slaže da pacijenti niskoga rasta, sa normalnom brzinom rasta, normalnom koštanom zrelošću i sa vrijednostima IGF–I iznad srednjih vrijednosti za dob i pol, ne zahtijevaju dinamsko testiranje za hormon rasta. Ukoliko se potvrdi dijagnoza idiopatski niskog rasta nije potrebno raditi magnetnu rezonancu CNS-a a genetske analize bi trebalo uraditi kod djece sa kliničkim nalazom koji ukazuje na haplo-insuficijenciju SHOX gena kao što je mezomelija ekstermiteta, habitus valgus, Madelungov deformitet, visoko nepce ili hipertrofija mišića.
Nizak rast može biti rizik za psihosocijalne probleme mada je psihopatologija rijetka. Kliničke i populacione studije ukazuju da većina osoba sa niskim rastom funkcioniše unutar širokog opsega normalnosti.
Pri donošenju odluke o liječenju djece sa idiopatski niskom rastom, prije svega treba uzeti u obzir interes djeteta.
Kriterijumi za liječenje djece sa idiopatski niskim rastom
U više evropskih zemalja kao i u Sjedinjenim Američkim Državama hormon rasta je odobren za liječenje djece sa idiopatski niskim rastom. Kao indikacija za uključivanje terapije preporučuje se visina djeteta između -2 do -3 SD . Smatra se da je uzrast djeteta od 5 godina do ranog puberteta optimalno vrijeme za uključivanja terapije. Hormon rasta daje se u dozi od oko 0,05 mg/kg.
Kao alternativa liječenju hormonom rasta razmatra se upotreba anaboličkih steroida (oksandrolon, testosteron), IGF-I, GnRH analoga, inhibitora aromataze, ali bez većih rezultata.
Efikasnost terapije hormonom rasta zavisi od uzrasta kada je započeta i od doze. U slučaju da je terapija trajala od 4 do 7 godina, očekuje se prosječan dobitak u adultnoj visini od 3,5 do 7,5 cm u odnosu na predviđenu visinu prije liječenja ili u onosu na kontrolnu grupu liječenu placebom.
