Dr Vasilije Bošković
Klinički centar Crne Gore
Bolest COVID-19 je multisistemsko oboljenje koje primarno zahvata respiratorni sistem, te se u osnovi najčešće manifestuje simptomatologijom od strane respiratornih organa, što nije uvijek pravilo. Uzrokovana je virusom SARS-CoV-2, koji je član porodice koronavirusa.
Trenutno su nam poznata četiri ljudska koronavirusa (HCoV) koja uzrokuju respiratorne infekcije ili „običnu prehladu“ ( 229E, NL63, OC43 i HKU1), kao i tri koronavirusa koja vode porijeklo od životinja i koji mogu izazvati teške bolesti kod ljudi: SARS-CoV, MERS- CoV i SARS-CoV-2, koji su se pojavili 2003, 2012 i 2019. godine.
Iako još uvijek ne znamo mnogo o ovom oboljenju, ono što sigurno znamo jeste značaj urođenog i stečenog imuniteta u odbrani od ovog virusa ali i uticaju imuniteta i imunološkog odgovora kako na kliničku manifestaciju bolesti tako i na intenzitet odgovora organizma na COVID-19 pa i ishod bolesti. Ovo, tim prije što se u praksi pokazalo da se bolest klinički manifestovala teškim oblikom intersticijumske pneumonije i završila nepovoljno uprkos svim preduzetim mjerama liječenja kod pacijenata koji su članovi iste porodice odnosno bliski su srodnici i krvno su vezani. O uticaju genskog koda u imunološkom odgovoru na COVID-19 tek će se vjerovatno saznavati ali ono što se pokazalo u praksi jeste da su određeni bliski srodnici imali buran imunološki odgovor i nepovoljan ishod bolesti, iako su blagovremeno dobili odgovarajuću terapiju i bili pod nadzorom kvalifikovanog medicinskog osoblja.
Suštinski, skoro da ne postoji osoba u laičkom društvu koja nema neku nedoumicu kada je u pitanju COVID-19. Često se pitaju, kako je moguće da neka osoba oboli od COVID-19 a druga ne, iako su bili u prisnom odnosu ili provodili dosta vremena zajedno. Postoje nedoumice i sumnje vezane za zaražavanje, odnosno stvaranje antitijela na COVID -19 kod nekih, ali ne i kod drugih iako su bili izloženi virusu. Odgovor na sva ova pitanja vjerovatno leži u imunološkom odgovoru na virus odnosno na infekciju.
Imunitet nakon infekcije koronavirusima može trajati od nekoliko mjeseci do nekoliko godina (Huang, et al., 2020). Zanimljivo je da unakrsni reaktivni imuni odgovori na HcoVs, mogu znatno da se pojačaju nakon preležane infekcije, koju je pratila teža klinička slika. Ali, nije uvijek tako.
U odgovoru na COVID -19 učestvuju urođeni i stečeni imunitet. Imunitet je u osnovi individualna stvar i zavisi od snage čitavog organizma ali i životne dobi, ishrane, ljekova koji se uzimaju, stila života, stresa, udruženih bolesti ali i brojnih drugih faktora.
Urođeni imunitet je uvijek spreman za akciju, odnosno ima spreman odgovor čim se otkrije u tijelu bilo koji patogen. Urođeni imunitet predstavlja prvu borbenu liniju na svakog neprijatelja. Osobina urođene imunosti jeste da prepoznaje mikroorganizme i odgovori na njih, ali da ne reaguje protiv neinfektivnih supstanci. Urođenu imunost mogu da pokrenu i ćelije domaćina oštećene od strane mikroorganizma. Za razliku od urođene imunosti, stečena imunost mora da bude stimulisana prije nego što postane efikasna. Urođeni imunski sistem reaguje na isti način pri svakom ponovnom susretu sa mikroorganizmom a stečeni imunski sistem ima sve efikasniji i jači odgovor pri svakom ponovnom kontaktu.
U urođenoj imunosti učestvuje epitel koji je ulazna barijera za infekciju i predstavlja fizičku i hemijsku barijeru za infekciju (koža, epitel gastrointestinalnog trakta, respiratornog trakt i drugi), zatim ćelije prisutne u cirkulišućoj krvi i tkivima kao i određeni proteini plazme. Bitna su dva tipa ćelija, odnosno fagocita koji bivaju privučeni na mjesto infekcije a zatim prepoznaju i ingestiraju mikroorganizme da bi ih eliminisali u procesu intracelularnog ubijanja. To su neutrofili i monociti, odnosno makrofagi.Takođe, postoje i urođenoubilačke ćelije (NK ćelije) koje su zapravo klasa limfocita i prepoznaju inficirane ćelije kao i ćelije izložene stresu i reaguju tako što ubijaju te ćelije i luče citokin IFN-ℽ, koji aktivira makrofage. Dendritske ćelije stvaraju citokine koji privlače leukocite i započinju stečeni imuni odgovor. U urođenoj imunosti učestvuju i komponente komplementa, interleukini i mnogi drugi. Ipak, mikroorganizmi se trude na različite načine da izbjegnu odgovor urođenog imunog sistema.
Da bi dobili stečeni imunski odgovor limfocitima moraju biti prezentovani antigeni, a to rade antigen-prezentujuće ćelije.
U stečenom imunskom odgovoru učestvuju T i B limfociti koji prepoznaju rezličite antigene. B- limfociti prepoznaju antigene na površini ćelije odnosno vezane za ćelijski zid mikroorganizama, ali i solubilne antigene. Antitijela na različite antigene stvaraju B-limfociti i to je humoralna imunost.
Celularni imunitet posredovan je T- limfocitima. Postoje dva osnovna tipa reakcije celularne imunosti koji su namijenjeni eliminaciji različitih vrsta intracelularnih mikroorganizama. Prvi je posredovan CD4⁺ pomoćničkim T-limfocitima koji aktiviraju fagocite i uništavaju mikroorganizme prisutne u njihovim vezikulama a drugi je posredovan CD8⁺ citotoksičnim T –limfocitima koji ubijaju sve ćelije koje sadrže mikroorganizme ili njihove proteine u citoplazmi i tako uklanjaju rezervoar infekcije. Jedan dio T –limfocita aktiviranih antigenom se diferentuje u memorijske T-ćelije koje žive veoma dugo. One preživljavaju i poslije eliminacije infekcije. Memorijske T-ćelije nalaze se u limfnim tkivima, na sluznicama i u cirkulaciji. Za njihovo preživljavanje potrebni su signali porijeklom od određenih citokina kao što je IL-7. One čekaju povratak infekcije i mogućnošću brze ekspanzije pri ponovnom izlaganju antigenu i aktivacijom efektorskih funkcija dovode do brzog i efikasnog odgovora na mikroorganizme. Mnogi mikroorganizmi razvili su različite mehanizme otpornosti i na celularni i humoralni imunski odgovor.
Prevencija infekcije bitna je funkcija stečene imunosti i nju obavljaju samo antitijela. Antitijela sprečavaju infekcije tako što blokiraju sposobnost mikroorganizama da se vežu i uđu u ćelije domaćina. Takođe, antitijela se vezuju za toksine mikroorganizama i tako sprečavaju da oštete ćelije domaćina. Osim toga, služe za eliminaciju mikroorganizama, toksina i inficiranih ćelija iz organizma. Antitijela na COVID-19 dobijamo upravo vakcinacijom kao aktivnom imunizacijom. Antitijela na COVID -19 se stiču i obolijevanjem.
Mnogo je bitan celularni (ćelijski) imunitet a posebno memorijske ćelije koje upamte da smo bili u kontaktu sa mikroorganizmom bilo direktno ili smo primili vakcinu ( u tom slučaju smo u kontaktu sa mrtvim virusom ili komponentom virusa) te u svakom sledećem kontaktu imamo spremnu odbranu, odnosno budemo zaštićeni jer smo već bili upoznati sa tim “neprijateljem” i imamo spreman odgovor.
Na osnovu svega rečenog zaključuje se da je imunološki sistem ključan u odgovoru na COVID-19 i to obje njegove komponente (urođeni i stečeni). Ćelije urođenog imuniteta u stanju su da prepoznaju virusom inficirane ćelije, da ih ubiju, ali i da luče različite citokine, odnosno supstance koje aktiviraju i privlače makrofage koji mogu da inficirane ćelije ingestiraju i unište. Ovo je mnogo bitno i može biti odgovor na nedoumice i pitanja vezana za neobolijevanje osoba koje su jednako bile izložene virusu kao i one što su oboljele. Dakle, kod osoba koje ne obole niti stvore antitijela a bili su izloženi virusu vjerovatno je urođeni imunitet taj koji je uništio inficirane ćelije prije nego su antigeni virusa prezentovani limfocitima, odnosno prije nego je aktiviran stečeni imunitet.
B-limfociti stvaraju antitijela poslije 10 dana od kontakta sa virusom, po nekim studijama. Ukoliko je imunski odgovor dovoljno snažan mogao bi da ostane dugotrajno zapamćen, što znaći zaštita u budućnosti.
Ipak, novi korona virus nije dovoljno dugo prisutan da bismo znali koliko traje imunitet na njega. Smatra se da su osobe koje su bile u kontaktu sa korona virusom zaštićene 5-6 mjeseci. Neki se ponovo inficiraju a i kod asimptomatskih pacijenata se izoluje virus iz nosa i usta u većim količinama.
Moguće je da, i kada nestanu antitijela na novi korona virus, ćelije koje ih stvaraju mogu i dalje živjeti. Iz kliničke prakse, od početka pandemije, primjećuje se da bi svako drugo zaražavanje moglo biti lakšeg oblika.
Osoba koja ima antitijela ne znači da ne može da pokupi virus i da ga prenese na ostale.
Kada je u pitanju vakcinacija, zna se da je to bezbjedniji način sticanja imuniteta i stvaranja antitijela od obolijevanja. Samim tim se izbjegava rizik od teških oblika bolesti, hospitalnog liječenja i komplikacija ove multisistemske bolesti koje mogu biti fatalne.
Svakako su antitijela važna i protiv ovog virusa jer mogu i da spriječe ulazak virusa u ćeliju a antitijela koja tako funkcionišu nazivaju se neutrališuća antitijela. Ukoliko antitijela ne spriječe ulazak virusa u ćeliju, a ne mogu uvijek da spriječe, virus ulazi u ćeliju i više ga antitijela ne vide i ne mogu ga blokirati. Ukoliko do toga dođe stupaju na snagu T-limfociti koji mogu prepoznati zaražene ćelije i ubiti ih. T– ćelije se javljaju nekoliko dana nakon kontakta sa korona virusom pa i kod asimptomatskih slučajeva infekcije.
Kada su antitijela na novi korona virus u pitanju, bitno je reći i da još uvijek nije poznato koja je to količina antitijela koja nas štiti od virusa te je nepotrebno mjeriti ista pa čak i nakon vakcinacije. Jedino, mjeriti antitijela, ima smisla ukoliko nijesmo sigurni da li smo preležali covid-19, naravno nakon određenog vremena od sumnjivog kontakta. Takođe, smatraju stručnjaci, efikasnost vakcina se ne može mjeriti nivoom antitijela.
Nije neobično da se neko zarazi iako je primio vakcinu pa čak i kompletno vakcinisan. To je rezultat vjerovatno sporog imunskog odgovora na vakcinu. Organizmu nijesmo omogućili, nijesmo mu dali vremena, da stvori neutrališuća antitijela jer se nijesmo štitili, pogrešno vjerujući da je dovoljno samo primiti vakcinu i da nema potrebe nakon toga nositi zaštitne maske. Ne stvara svaki organizam antitijela jednako brzo kao što se niko od nas ne ponaša isto u svakoj situaciji. Znači, potrebno je obezbijediti imunskom sistemu vrijeme nošenjem zaštitne maske i nakon vakcinacije, kako bi omogućili da se stvori dovoljan nivo antitijela. Nije manje važno naglasiti i to da kompletno imunizovana osoba može pokupiti virus i prenijeti ga drugim osobama ukoliko ne nosi zaštitnu masku.
Na kraju, potenciram vakcinaciju kao jedini, pravi i najbolji vid imunizacije protiv novog korona virusa.
Dodajte komentar