Dr Đorđije Krnjević, internista endokrinolog
Klinički centar Crne Gore
Insulinska rezistencija je poremećaj u metabolizmu koji se karakteriše neadekvatnim odgovorom ćelija na dejstvo insulina. Insulin je hormon koji omogućava ulazak glukoze u ćelije, kao i njenu dalju obradu. Kod rezistencije prisutna koncentracija insulina proizvodi biološki efekat manji od očekivanog. Neadekvatan ili odsutan odogovor na njegovo dejstvo dovodi do povećanja nivoa glukoze u krvi. Povišen nivo glukoze daje signal pankreasu da je potrebno dodatno lučenje insulina, što vodi u hiperinsulinemiju.
Insulinska rezistencija je jedan od vodećih faktora rizika za razvoj dijabetesa melitusa tipa 2, gestacijskog dijabetesa (dijabetes u trudnoći) i predijabetesa (stanje kod koga je nivo šećera u krvi visok ali ne dovoljno da bi se smatrao dijabetesom).
Mehanizmi odgovorni za sindrome insulinske rezistencije uključuju genetske ili primarne defekte ciljnih ćelija, autoantitijela na insulin i ubrzanu degradaciju insulina. Postoji nekoliko potenciijalnih uzroka koji mogu izazvati insulinsku rezistenciju. Nasljedna komponenta je jako značajna, tako da je rizik mnogo veći kod osoba koje među bliskim srodnicima imaju one koji boluju od dijabetesa melitusa tpa 2, ili nekog drugog tipa šećerne bolesti, hipertenzije, metaboličkog sindroma. Nasljedni uzroci uključuju mutacije insulinskih receptora, transportera glukoze (GLUT 4) i signalnih proteina.
Faktori koji često mogu da uslove nastanak insulinske rezistencije su:
– predgojaznost i gojaznost,
– dijeta sa visokim unosom ugljenih hidrata, posebno prostih šećera,
– sedentarni način života, odnosno nizak nivo upražnjavanja fizičke aktivnosti,
– unos visokih doza steroidnih hormona duži vremenski period,
– hronični stres,
– Kušingov sindorm, akromegalija,
– sindrom policističnih jajnika…
Dakle, osobe koje su podložne insulinskoj rezistenciji su gojazne osobe, oni čija se hrana bazira na ugljenim hidratima, fizički neaktivne osobe, osobe sa neredovnim ciklusima, genetske predisponirane osobe, a sve češće i trudnice.
Simptomi koji se javljaju u insulinskoj rezistenciji su brojni a sljedeci su najčešći:
– gojaznost, indeks tjelesne mase (BMI) veći od 25. Ovo nije najpouzdaniji i apsolutan pokazatelj poremećaja jer i mršave individue mogu razviti ovo stanje;
– debljina fokusirana na i oko stomaka (veliki stomak), masne naslage oko unutrašnjih organa (visceralna gojaznost);
– stalna pospanost, posebno nakon obroka uz učestalo zijevanje;
– hronični nedostatak energije i osjećaj umora;
– zaboravnost, depresija, bezvoljnost;
– stalna želja za unosom slatkiša i nakon obroka;
– nagli pad šećera;
– teško uspostavljanje idealne tjelesne mase i mršavljenje i pored dijetalnih režima ishrane;
– pojava izraslina na koži sličnih bradavicama, ispod grudi, pazuha, na vratu;
– pojava tamnije prebojenosti kože pazuha i prepona;
– neredovni menstrualni ciklusi, pojava akni i pojačane maljavosti kod žena.
Dijagnostikovanje insulinske rezistencije se sastoji od sinteze kliničkih faktora: indeksa tjelesne mase, obima struka i uzrasta, te određivanjem lipidskog statusa u krvi, mjerenjem krvnog pritiska, određivanjem glikemije i insulina našte. Detaljnije ispitivanje podrazumijeva test tolerancije na insulin, mjerenje Hba1c, supresioni test insulina, glikozni klamp i minimalni model, kao i ultrazvuk abdomena koji ima za cilj određivanje postojanja masne jetre u insulinskoj rezistenciji.
Najčešće primjenjivan je test opterećenja glukozom, tj. OGTT. Ovaj test se izvodi ujutro, osam sati prije testa se ne jede i ne pije. Prvi uzorak krvi se uzima našte, na prazan stomak i vrijednosti šećera od 3,6 do 6,1 mmol/l se smatraju normalnim. Zatim ispitanik pije koncentrovani rastvor glukoze, a nivoi šećera u krvi se mjere u vemenskom rasponu od 30, 60, 90 i 120 minuta. Krv se uzorkuje 120 minuta nakon ispijanja rastvora glukoze, tada se ponovo mjeri koncentracija šećera u krvi. Sumnja na insulinsku rezistenciju se može javiti ukoliko je nivo šećera u krvi našte do 7mmol/l, a u 120min testa je u rasponu od 7,8 do 11,1 mmol/l.
Insulinska rezistancija ne mora uvijek da dovede do dijabetesa i može se prevenirati smanjenjem tjelesne težine, pažljivim planiranjem ishrane i kontinuiranim vježbanjem. Medikamentozno liječenje podrazumijeva primjenu ljekova koji se koriste i u terapiji dijabetesa melitusa.To su prije svega metformin koji olakšava preuzimanje glukoze iz krvi od strane mišićnih i masnih ćelija i sprečava oslobađanje glukoze iz jetre, zatim tiazolidindioni koji utiču na povećanje osjetljivosti na insulin, kao i ljekovi koji smanjuju apsorpciju glukoze u crevima.
Jedan od najčešćih endokrinološko-ginekoloških poremećaja kod žena, koji se između ostalog karakteriše i insulinskom rezistencijom, jeste sindrom policističnih jajnika (PCOS). Ovaj sindrom pogađa 5 do 10 odsto žena reproduktivne dobi i jedan je od najčešćih uzroka ženskog steriliteta.
Za postavljanje dijagnoze neophodna je ultrazvučno konstatovana policistična struktura jajnika (prisustvo mnoštva sitnih folikula na jajniku), uz još jednu kliničku ili laboratorijsku karakteristiku. Kliničke karakteristke su pojačana maljavost (hirzutizam), akne, nepravilna menstrualna krvarenja, izostanak ciklusa, gojaznost i inferitlitet (neplodnost, sterilitet).
Laboratorijske karakteristike su povećana koncentracija androgenih, tj. muških hormona (testosteron), povišen LH hormon, izmjenjene vrijednosti estrogena, hiperinsulinemija (povišen nivo insulina u krvi), insulinska rezistencija (dijabetes), poremećaj tolerancije glikoze.
Sindrom policističnih jajnika (PCOS) nije stečena bolest, to je urođeni metabolički poremećaj koji se ispoljava nakon prve menstruacije. Preko 50 odsto osoba sa sindromom policističnih jajnika (PCOS) imaju prekomjernu tjelesnu masu koja pogoršava insulinsku rezistenciju, ali ona se javlja i kod pacijentkinja koje nisu gojazne.
Najnovija istraživanja potvrđuju da osobe sa insulinskom rezistencijom i sindromom policističnih jajnika imaju izmjenjen sastav crijevne mikroflore koja je normalno sastavljena od određenog broja različitih mikroorganizama. Takvo stanje otežava resorpciju i smanjuje efikasnost određenih komponeneta hrane i ljekova, pa tako i mio-inozitola.
Mio-inozitol je neophodan za ostvarivanje dejstva brojnih hormona koje sekretuju žlijezde sa unutrašnjim lučenjem (hipofiza, pankreas, jajnici, štitna žlezda…), a najznačajniji uticaj ima na aktivnost sledećih hormona: Insulina, folikulo-stimulirajućeg hormona (FSH), tireo-stimulirajućeg hormona (TSH). Glavni efekti mio-inozitola, kao neophodne karike za ostvarivanje dejstva insulina su:
– regulacija insulinske rezistencije i hiperinsulinemije,
– regulacija hiperprodukcije androgenih hormona (testosteron),
– uspostavljanje ovulacije,
– prevencija nastanka gestacijskog dijabetesa,
– kontrola apetita i napada gladi.
Mio-inozitol je neposredno uključen u ostvarivanje dejstva FSH te pozitivno utiče na regulaciju menstrualnog ciklusa, sazrijevanje i kvalitet jajne ćelije kao i na bolji odgovor na terapiju u prokotolima potpomognute oplodnje (inseminacija, vantjelesna oplodnja itd). Visoki nivoi mio-inozitola su pokazatelj dobrog kvaliteta jajnih ćelija. U organizmu i hrani se nalazi u tragovima, tako da je dodatno unošenje mio-inozitola preporučljivo svima, a naročito osobama koje imaju dijagnostikovanu insulinsku rezistenciju ili PCOS. Terapijski efekat može biti bolji ukoliko preparati mio-inozitola sadrže i alfa-laktalbumin koji je prebiotik (hrana za ,,dobre’’ bakterije u crijevima), protiv-zapaljenski agens, mukoprotektiv kao i nosač za vitamine i minerale.
