Parkinsonova bolest (PB) je često oboljenje koje se javlja tokom starijeg životnog doba. Od nje boluje približno svaka stota osoba starija od 60 godina. Neprepoznata na vrijeme, nosi sa sobom visok stepen invaliditeta i zavisnosti pacijenta od njege drugih lica.
Bolest je dobila naziv prema imenu londonskog ljekara Džejmsa Parkinsona (James Parkinson), koji je 1817. godine u svojoj monografiji An Essay on Shaking Palsy identifikovao osnovne karakteristike bolesti (latinski paralysis agitans).
Parkinsonova bolest obično počinje između 50-70. godine životnog vijeka i sporo napreduje tokom 10-20 godina. Prije uvođenja adekvatne terapije (levodope) prosječna dužina bolesti do smrti iznosila je 8-10 godina, a smrt je obično nastupala zbog komplikacija kao što su pneumonija ili dekubitusi. Upotreba efikasne antiparkinsone terapije posljednjih decenija je gotovo normalizovala životni vijek ovih bolesnika i za niz godina uspijeva da održi njihovu funkcionalnost. Uzrok oboljenja nije u potpunosti razjašnjen. Kod svega 10% pacijenata postoji podatak o porodičnom javljanju, kod ostalih 90% uzrok ostaje nepoznat, ali se pretpostavlja da ulogu imaju faktori spoljašnje sredine (prevashodno toksične supstance).
Osnovno oštećenje u PB-u je progresivna degeneracija i izumiranje dopaminergičkih neurona u bazalnim ganglijama, u pars compacta substantie nigre (SNc), malom jedru u međumozgu koje sadrži pigmentovane neurone koji kao transmiter koriste dopamin, što za posljedicu ima izrazit pad nivoa dopamina, kao osnovnu biohemijsku karakteristiku PB-a. Zanimljivo je da se PB klinički ne ispoljava sve dok ne izumre oko 50% neurona u SNc-u, kada su nivoi dopamina smanjeni za preko 80% svojih normalnih vrijednosti.
Kliničku sliku Parkinsonove bolesti karakteriše trijas: bradikinezija (usporenost pokreta), rigiditet (ukočenost) i tremor, dok je za samu dijagnozu bolesti potrebno prisustvo najmanje dva od ova tri osnovna znaka. U kasnijim fazama bolesti ispoljava se i četvrti ključni znak | posturalna nestabilnost (gubitak ravnoteže pri naglim promjenama položaja tijela). Bradikinezija, koja je glavni uzrok funkcionalne onesposobljenosti oboljelih od Parkinsonove bolesti, obuhvata nedostatak spontane motorike, otežano započinjanje i sporost pokreta. U početku bolesti bradikinezija se ispoljava u teškoćama i produženom vremenu potrebnom za zakopčavanje dugmadi, vezivanje pertli ili korišćenje pribora za jelo, na koje se nadovezuje usporeno i teško ustajanje iz niskih i mekih sjedišta, kao i problemi sa okretanjem u krevetu. Neki bolesnici uočavaju progresivno smanjivanje veličine slova tokom pisanja, mikrografiju. Normalni asocirani pokreti (sinkinezije) tipa pokreta mahanja rukama tokom hoda i gestikulacije tokom razgovora, znatno su smanjeni ili u potpunosti izostaju. Rigiditet označava povećanje tonusa mišića (hipertoniju). Bolesnici zauzimaju tipičan položaj: polusavijen trup sa nogama savijenim u koljenima i rukama u laktovima.
Tremor je znak PB-a koji najviše zaokuplja bolesnika. Predstavlja početni simptom PB-a kod manje od dvije trećine bolesnika, dok čak 20% do 30% ovih bolesnika nikada ne dobije tremor u toku bolesti. Prema tome, ne predstavlja svaki tremor Parkinsonovu bolest! Tremor u PB-u, gotovo po pravilu, počinje asimetrično, na jednoj ruci. U početku bolesti tremor nije stalan, već intermitentan (npr. samo tokom uzbuđenja), i ispoljava se u miru, uglavnom se gubi pri pokretima i tokom spavanja, bar u početku bolesti. Kod pacijenata sa PB-om dolazi do tipične izmjene hoda, koji se karakteriše usporenošću, kratkim koracima, povijenošću prema naprijed, sa povremenim ubrzanjem hoda koje često može dovesti i do pada. Simptomi i znaci PB-a počinju, po pravilu, asimetrično, na jednoj strani, da bi se za prosječno 3-5 god. simptomi razvili i na drugoj strani tijela
U kasnijim fazama PB-a dolazi do pojave : tzv. nemotornih simptoma, koji obično slab reaguju na standardnu antiparkinsonu terapiju značajno utiču na kvalitet života: opstipacijB (zatvor), poremećaj funkcije mokrenja, impotencija, poremećaj znojenja, demencija (kod oko 30% bolesnika), anksioznost i depresija (prisutni kod oko polovine oboljelih), poremećaji spavanja, osjećaj zamora, bol i dr.
Terapija Parkinsonove bolesti. Lijekovi koji se primjenjuju u PB-u (levodopa, bromokriptin, pramipeksol, ropinirol, deprenil, entakapon, amantadin, triheksifenidil i dr.) isključivo djeluju simptomatski, ne utiču na napredovanje bolesti, što od ljekara zahtijeva česte korekcije terapije u cilju kontrole neizbježnog pogoršanja simptoma tokom vremena. Cilj terapije PB-a jeste da oboljelom omogući prihvatljivu kontrolu simptoma, uz minimalne neželjene efekte. Posljednjih 15 godina nastaju novine u liječenju, u smislu vršenja neurohirurške stereotaksičke operacije, što za sada daje obećavajuće rezultate.
Piše: dr Zilha Idrizovic, specijalista neurologije
Add comment