Glavni i vodeći klinički simptom kod osteoartroze jeste BOL. Intenzitet i dužina trajanja bola zavise prije svega od stepena izraženosti patoloških promjena. U početnom stadijumu bol je prisutan pri dužem hodu ili stajanju, a kasnije, u uznapredovalom stadijumu bolesti, prisutan je kako pri naporu tako i pri mirovanju. Tada je naročito karakteristična pojava noćnih bolova, pri mirovanju i tokom spavanja. Tada se javljaju i ograničeni pokreti zahvaćenih zglobova sa posljedično nastalim skraćenjem okolnih mišića usljed uznapredovalosti procesa, odnosno reaktivne zapaljenjske reakcije zgloba. Nastali deformiteti i ograničena pokretljivost ekstremiteta, posebno kuka i koljena, značajno remete obavljanje svakodnevnih aktivnosti i ovakvim pacijentima veoma brzo se ograničavaju radne sposobnosti i oni predstavljaju veliki ekonomski balast društva u kojem žive.
Ne postoji jedinstvena skala koja bi odredila težinu bola koji dovodi do nefunkcionalnosti, već se stepen težine bolnosti određuje individualno, a liječenje, odnosno kupiranje bola prilagođava se svakom pacijentu ponaosob. Modaliteti liječenja koji se primjenjuju prilagođavaju se težini oštećenja zglobne hrskavice i generalno gledano liječenje ovakvih pacijenata je etapno. Ono podrazumijeva najprije procjenu stepena oštećenja zglobne hrskavice, lokalizaciju patološkog procesa, tip zgloba koji je zahvaćen procesom degradacije zglobne hrskavice, postojanje udruženih bolesti i stanja koja predisponiraju razvoj osteoartroze, kao i procjenu biološke starosti pacijenta.
Osim kliničke slike, dodatne dijagnostičke metode, prije svega rendgensko snimanje i laboratorijske analize od neprocjenjivog su značaja u ocjeni stepena i težine patološkog procesa kao i postojanja udruženih bolesti. Na rendgenskim snimcima zglobova zahvaćenih patološkim procesom degradacije zglobne hrskavice, prvi i najraniji znak poremećaja jeste suženje zglobnog prostora sa subhondralnom sklerozom okolne kosti usljed zadebljanja nastalog kao posljedica mikrofraktura i posljedičnog zarastanja subhondralno. U kasnijem stadijumu, na snimcima se jasno vide rubni osteofiti i pojava subhondralno fokalnih, cističnih šupljina (žeoda), kao znak uznapredovalosti patološkog procesa. Ove promjene u krajnjem stadijumu vode progresivno ka kompletnoj destrukciji zglobnih površina i samim tim okončanju funkcije jednog zgloba.
Laboratorijski testovi mogu biti od značajne pomoći u cilju traganja za drugim uzrocima propadanja hrskavice, kao što je to slučaj kod reumatoidnog artritisa, Pagetove bolesti, sistemskog lupus eritematodusa, gihta, i drugih metaboličkih i hormonskih oboljenja kao i bolesti jetre i bubrega. Navedena stanja čest su uzrok nastanka tzv. sekundarne osteoartroze, naročito zgloba kuka i koljena. Od medikamentozne terapije u svakodnevnoj kliničkoj praksi ordiniraju se prije svega nesteroidni antiinflamatorni ljekovi (Ibuprofen, Naproksen…), čije se dnevno doziranje i dužina primjene prilagođavaju svakom pacijentu individualno, u zavisnosti od stepena izraženih tegoba. U novije vrijeme, sve je veća potreba i težnja ka primjeni medikamenata koji direktno pospješuju obnavljanje oštećene hrskavice, odnosno hrskavičavog matriksa, pa je i upotreba ovih ljekova, koji kao osnovnu supstancu sadrže hondroitsulfat, glukozamin-sulfat, našla široku primjenu u svakodnevnoj ortopedskoj praksi. Primjena ovih medikamenata u zemljama Zapadne Evrope i SAD-a trenutno je u ekspanziji, dok je u našoj kliničkoj praksi u začetku, ali sa obećavajućim rezultatima. Kada je u pitanju intraartikularno davanje injekcija (direktno u oštećeni zglob) u upotrebi je primjena tzv. hondroprotektiva, supstanci koje obezbjeđuju glatkoću i pospješuju ishranu i bezbolnije klizanje oštećenih zglobnih površina, povećavajući viskozitet zglobne šupljine (podmazuju zglob). Primjena ovih medikamenata indikovana je u određenim vremenskim intervalima (jedna injekcija sedmično, u trajanju od tri do pet sedmica). Lokalno, intraartikularno davanje kortikosteroida, posebno depo preparata, ŠTETNO djeluje na zglobnu hrskavicu. Eksperimentalno je dokazano da to dovodi do fibrilacije zglobne površine i degeneracije (izumiranja) hondrocita, sa stvaranjem kristalnih depozita u zglobu. Jedina indikacija za primjenu ovih ljekova jesu sekundarne inflamatorne osteoartroze. Tada ih ne treba davati često, a minimalni vremenski interval između injekcija treba da traje četiri do osam sedmica.
Danas, zahvaljujući razvoju tehnoloških nauka, u svakodnevnoj ortopedskoj praksi primjenjuje se artroskopska metoda u cilju egzaktnije lokalizacije patološkog procesa i njegovog efkasnijeg liječenja. Ova metoda, koja spada u grupu minimalno invazivnih hirurških tehnika, omogućava da se na jednostavan i brz način uz minimalno traumatiziranje okolnog tkiva locira i odredi stepen oštećenja zglobne hrskavice i u istom aktu preduzmu odgovarajuće artroskopski dostupne terapijske mjere (engl. shaving – brijanje hrskavice, foraž – bušenje eburnirane subhondralne kosti, pa u novije vrijeme i zamjena defekta hrkavice novim hrskavičavim alogrefonom). Ova metoda je prvi put počela da se primjenjuje za koljeni zglob i, zbog velikog uspjeha u liječenju osteoartrotičnih promjena zgloba koljena tokom posljednjih 15 godina, upotreba ove metode proširena je i u liječenju drugih zglobova (rame, kuk, skočni zglob, lakat, ručni zglob). Od ostalih operativnih procedura u upotrebi su i druge, invazivnije operativne metode koje su rezervisane za uznapredovale stadijume oštećenja hrskavice, kao što su korektivne osteotomije, hirurško ukočenje zgloba, a u novije vrijeme sve više se primjenjuje hirurška procedura ugradnje vještačkog zgloba (aloartroplastične procedure). Totalne proteze kuka i koljena podrazumijevaju resekciju oštećenih djelova kostiju koje izgrađuju zglob i njihovu zamjenu vještačkim materijalima sa cementom ili bez cementa.
Piše: dr Vladimir Vujović, spec. ortoped
Add comment