Multipla ili diseminantna skleroza hronična je bolest centralnog nervnog sistema (CNS). Karakteriše je stvaranje sklerotičnih žarišta u kojima dolazi do raspada mijelinskih ovojnica nerava, poslije čega i ti nervi propadaju. Umjesto propalog nervnog tkiva, koje je ostalo bez zaštitnih omotača, stvara se vezivno tkivo. Ove promjene predstavljaju ireverzibilna stanja.
Bolest može početi u bilo kom starosnom dobu između 5. i 55. godine, ali se najčešće javlja u trećoj ili četvrtoj deceniji.
Uzročnik je nepoznat. Smatra se da je to stečena bolest koja potiče od virusa malih boginja u mozgu, koji godinama ostaju neaktivni a onda se iz nepoznatih razloga aktiviraju i izazivaju neku vrstu senzibilizacije organizma. Patološke promjene na CNS-u samo su autoimuni odgovor organizma.
Osnovne patoanatomske promjene jesu žarišta demijelinizacije, razasuta po različitim djelovima CNS-a. Predilekciona mjesta su kičmena moždina, vidni živci, moždano stablo, cerebelum i hemisfere velikog mozga.
Klinička slika zavisi od stadijuma i faze bolesti. Tok bolesti može biti remitentan ili progresivan, i razlikuje se od bolesnika do bolesnika. Remisija je interval kada se stanje stabilizuje bez novih simptoma i traje do sljedećeg pogoršanja. Što su remisije duže, prognoza bolesti je bolja. Najčešći simptomi bolesti jesu piramidne lezije, poremećaji sfinktera, psihičke promjene, i karakteristični trijas intencioni tremor, skandirajući govor, nistagmus.
Tretman pacijenata koji obole od multiple skleroze u terapiji radom zavisi od stadijuma i faze bolesti, a mora biti zasnovan na realnoj i sveobuhvatnoj procjeni stanja pacijenta.
Faza egzacerbacije je faza kada nastaju oštećenja u CNS-u, pri čemu je opšte stanje organizma pogoršano. Bolesnik se tada ne kreće i osnova terapije usmjerena je na sprečavanje nastanka kontraktura i deformiteta, kao i opasnosti od nastanka dekubitalnih rana. Korekcija kontraktura postiže se korekcijom u funkcionalnim položajima, a dekubitusa izradom pomagala za korekciju položaja pacijenta. U ovoj fazi naročito je važna okupaciona radna terapija u cilju relaksacije pacijenta i postepenog upoznavanja sa bolešću.
Faza remisije je faza koja podrazumijeva procjenu mogućnosti kretanja pacijenta u prostoru, stanja mišićnog tonusa, pokretljivosti ekstremiteta u svim zglobovima, snage mišića trupa i ekstremiteta, koordinacije pokreta, spretnosti i brzine rada gornjih ekstremiteta, sposobnosti za samostalno obavljanje aktivnosti samozbrinjavanja i ostalih aktivnosti dnevnog života.
U ovoj fazi hipertonus ometa izvođenje pokreta po obimu, brzini i koordinisanosti, pa ga je potrebno inhibirati. Relaksacija je obavezna kroz odmore u toku rada. Opterećenje treba svesti na mjeru koja ne zamara pacijenta.
Kod uvježbavanja koordinacije gornjih ekstremiteta prvo se vodi računa o položaju u kome pacijent radi. Aktivnosti mogu biti sa simetričnim, asimetričnim pokretima, da se izvode sa vizuelnom a potom i bez vizuelne kontrole. Ovdje koristimo manja opterećenja kako bi postigli veći broj ponavljanja, što je jedan od faktora za postizanje ekonomičnosti, preciznosti i ljepote pokreta. Koristimo magnetne table, postavljanje alki na odgovarajuće štapove, sastavljanje slika od više elemenata. Primjenjujemo i tkanje srednjedebelim i debljim nitima, tkanje na razbojima, slikanje.
U terapiji pacijenta koji pati od multiple skleroze primarni cilj je postizanje samostalnosti u samozbrinjavanju, kao i što duže zadržavanje maksimalno postignutog na nivou pacijentovih mogućnosti. Od funkcionalnog stanja pacijenta zavisi vrsta aktivnosti kojom treba ovladati i načina na koji to treba učiniti. Ponekad je dovoljno obučiti pacijenta da koristi trikove kako bi kompenzovao nedovoljnu snagu, nepotpunu pokretljivost a nekada se to ne može pomoći bez funkcionalnih pomagala, prilagođavanja odjeće, obuće, opreme u domaćinstvu.
Kada su u pitanju funkcionalna pomagala za uzimanje hrane ili obavljanje lične higijene, ona moraju biti lagana, estetska, da se lako postavljaju i održavaju. Odjeća treba da je obimnija, radi lakšeg rukovanja prilikom oblačenja i svlačenja, sa jednostavnim zakopčavanjem, čičak trake. Poželjno je izbjegavati onu koja se navlači preko glave, kao i suknje. Štetna dejstva koja su uočena kod ovih pacijenata jesu prehlada, upotreba alkohola i duvana, loši životni uslovi, infekcije.
U terminalnoj fazi pacijent je potpuno zavisan od tuđe njege i pomoći, stalno leži, malo i teško komunicira, a smetnje u ponašanju maksimalno su izražene. Ovdje, osim prevencije kontraktura i dekubitusa, treba voditi računa o relaksaciji i okupacionoj radnoj terapiji pasivnog karaktera.
Piše: Milorad Aranitović, Strukovni radni terapeut
Add comment