Rast djece koja su rođena mala za gestaciono doba

Prof dr Mira Samardžić

Institut za bolesti djece/Medicinski fakultet Podgorica

Termin „djeca rođena mala za gestaciono doba“ (MZGD) opisuje djecu koja su manja nego što je normalno za određenu nedjelju trudnoće.

Precizna definicija pojma „djeteta malog za gestaciono doba“ obuhvata tjelesnu masu (TM), odnosno tjelesnu dužinu (TD) koja odstupa više od 2 standardne devijacije (SD) ispod prosjeka tjelesnih masa, odnosno dužina novorođenčadi jednakog gestacionog doba iz određene populacije (1).

Oko 2,3 – 10% djece rađa se sa malom tjelesnom masom, odnosno dužinom za gestaciono doba (2). U poređenju s djecom rođenom s normalnom težinom, ta djeca imaju sedam puta veći rizik da budu niskog rasta kao odrasle osobe i oni čine oko 20% odraslih osoba niskoga rasta. Takođe, oni su u većem riziku da razviju hronične bolesti kao što su gojaznost, dijabetes, KV bolesti (3,4).

U velikoj populacionoj studiji koja je rađena u Švedskoj, praćen je rast 3650 zdrave djece MZGD iz jednoplodne trudnoće, od rođenja do završetka rasta. Ustanovljeno je da je 87% djece MZGD nadoknadilo rast tokom prve 2 godine nezavisno od toga da li je tjelesna masa ili dužina na rođenju uzimana kao definicija MZGD. Njihova adultna visina bila je ipak manja za 1 SD od srednje visine populacije, a 10% njih imalo je visinu ispod -2 SD u odnosu na srednju visinu populacije (3).

Kao kompenzatorni odgovor na prenatalni deficit rasta djeca MZGD imaju ubrzan linearni rast (kompenzatorni rast) prvih 12 mjeseci života. Nadoknada rasta znatno zavisi od dužine na rođenju, visine roditelja i dužine gestacije. Djeca visokih roditelja imaju veću šansu da postignu normalnu visinu. Neki vanjski faktori i faktori ishrane u perinatalnom periodu mogu dovesti do ireverzibilnih trajnih posljedica po rast (5).

Vrijednosti hormona rasta (HR), i insulinu sličnih faktora rasta (IGF-1, IGFBP3) na rođenju nemaju prediktivni značaj za kasniji rast, a odgovor HR na stimulacione testove je kod većine djece MZGD normalan.

Važni regulatori postnatalnog rasta su IGF-I, IGF-II. U cirkulaciji su vezani za IGF vezujuće proteine. IGF-I ostaje nizak kod djece koja do druge godine nijesu pokazala kompenzatorni rast. Odnos IGF-I/ IGFBP-3 je u korelaciji s ubrzanim lineranim rastom, a IGF-I i IGF-I /IGFBP-3 je niži kod odraslih osoba MZGD. Kod njih postoji i sklonost ka kardiovaskularnim oboljenjima. Hipotalamusno-hipofizno-nadbubrežna osovina im je trajno reprogramirana. Ustanovljeno je da djeca bez kompenzatornog rasta imaju znatno više vrijednosti jutarnjeg kortizola koji ometa IGFBP-3 proteolizu u perinatalnom periodu i smanjuje bioraspoloživost IGF-I (6,7).

Kod djece MZGD reprogramirani su i drugi endokrini i metabolički procesi tako da imaju veću sklonost ka ranoj pubarhi i adrenarhi, ranijem nastupu puberteta i menarhe, i bržem napredovanju puberteta u odnosu na djecu rođenu s odgovarajućom težinom i dužinom za gestacionu dob (8).

Pubertet kod djece MZGD počinje u normalnom uzrastu, ali ranije u odnosu na djecu koja su rođena na vrijeme. Menarha se kod djevojčica MZGD javlja 8-10 mjeseci ranije u odnosu na zdravu djecu (9). Konačna visina djece MZDG zavisi od visine i uzrasta djeteta na početku puberteta, dužine trajanja puberteta, rasta tokom puberteta, ciljne visine, hroničnih bolesti, terapije, i napredovanja koštanog sazrijevanja (10).

Zbog svega navedenog, preporuka je da se kod djece MZGD, tokom prve godine života, dužina, težina i obim glave, mjere svaka 3 mjeseca a nakon toga svakih 6 mjeseci. Na taj način je moguće prepoznati djecu koja nijesu pokazala značajan kompenzatorni rast i koja su ostala niskog rasta (11).

Kod niske djece koja nijesu nadoknadila rast do druge godine života, od četvrte godine uključuje se terapija rekombinantnim hormonom rasta (rhHR) u dozama 0,033- 0,067mg/kg/dan, što dovodi do značajnog ubrzanja linearnog rasta sa normalizacijom tjelesne visine tokom djetinjstva (12). Krajnju visinu unutar granica normale dostiže oko 85% djece niskog rasta rođene kao MZGD liječene sa rhHR (13).

Literatura:

1. Zdravković D, Vlaški J, Sajić S ,Živić S, Katanić D, Šaranac Lj, Milenković T, Jelenković B, Samardžić Nizak rast u detinjstvu i adolescenciji, 2011, Udruženje pedijatara Srbije
2. CHERG SGA-Preterm Birth Working Group. National and regional estimates of term and preterm babies born small for gestational age in 138 low-income and middle-income countries in 2010.Lancet Glob Health. 2013 Jul;1(1):e26-36.
3. Karlberg J, Albertsson-Wikland K. Growth in full-term small-for-gestational-age infants: from birth to final height. Pediatr Res. 1995 Nov;38(5):733-9. Erratum in: Pediatr Res 1996 Jan;39(1):175.
4. Leger J, Levy-Marchal C, Bloch J, Pinet A, Chevenne D, Porquet D, Collin D, Czernichow P. Reduced final height and indications for insulin resistance in 20 year olds born small for gestational age: regional cohort study. 1997 Aug 9;315(7104):341-7.
5. Hokken-Koelega AC, De RidderMA, Lemmen RJ, Den Hartog H, De Muinck Keizer-Schrama SM, Drop SL. Children born small for gestational age: do they catch up? Pediatr Res. 1995 Aug;38(2):267-71.

1. Saenger P, Czernichow,P, Hughes I, and Reiter. EO. Small for Gestational Age: Short Stature and Beyond. Endocrine Reviews 2007;28:219–51
2. Leger J, Noel M, Limal JM, Czernichow. Growth factors and intrauterine growth retardation. II. Serum growth hormone, insulin-like growth factor (IGF) I, and IGF-binding protein 3 levels in children with intrauterine growth retardation compared with normal control subjects: prospective study from birth to two years of age. Study Group of IUGR. Pediatr Res. 1996 Jul;40(1):101-7.
3. Verkauskiene R, Petraitiene I, Albertsson Wikland K. Puberty in children born small for gestational age. Horm Res Paediatr. 2013;80(2):69-77. doi: 10.1159/000353759. Epub 2013 Jul 26. PMID: 23899516.
4. Ibáñez L, Jiménez R, de Zegher F. Early puberty-menarche after precocious pubarche: relation to prenatal growth. Pediatrics. 2006 Jan;117(1):117-21.
5. Lazar L, Pollak U, Kalter-Leibovici O, Pertzelan A, Phillip M. Pubertal course of persistently short children born small for gestational age (SGA) compared with idiopathic short children born appropriate for gestational age (AGA). Eur J Endocrinol. 2003 Nov;149(5):425-32.
6. Clayton PE, Cianfarani S, Czernichow P, Johannsson G, Rapaport R, Rogol A. Management of the child born small for gestational age through to adulthood: a consensus statement of the International Societies of Pediatric Endocrinology and the Growth Hormone Research Society. J Clin Endocrinol Metab. 2007 Mar;92(3):804-10. Epub 2007 Jan 2.
7. Phillip M, Lebenthal Y, Zuckerman-Levin N, KorpalSzczyrska M, Sales Marques J, Steensberg A, et al. European multicentre study in children born small for gestational age with persistent short stature: comparison of continuous and discontinuous growth hormone treatment regimens. Horm Res 2009; 71:52–9.
8. Sas T, Mulder P, Hokken-Koelega A. Body composition, blood pressure and lipid metabolism before and during long-term growth hormone (GH) treatment in children with short stature born small for gestational age either with or without GH deficiency. J Clin Endocrinol Metab 2000; 85:3786-92.