Regulacija sekrecije hormona rasta je veoma kompleksna, uslovljena djelovanjem niza faktora koji ispoljavaju pozitivni i negativni učinak na njegovu sekreciju. Ipak, na sekreciju hormona rasta koji se sintetiše u hipofizi, dominantno utiču dva faktora koji se luče u hipotalamusu i zatim prenose do adenohipofize hipotalamičko-hipofiznim portnim sudovima. To su: hormon koji oslobadja hormon rasta – growth hormone relesing hormone (GH-RH) i hormon koji inhibira hormon rasta-growth hormone inhibiting hormone (GH-IH), koji se još zove i somatostatin. Hormon koji oslobađa hormon rasta (GH-RH) secernira se iz ventromedijalnog nukleusa hipotalamusa (to je područje hipotalamusa koje je osjetljivo na hipoglikemiju i da hipoglikemija izaziva osjećaj gladi). Sekreciju somatostatina kontrolišu druga područja hipotalamusa, koja su u neposrednoj blizini ventromedijalnog nukleusa. Kontrola nad sekrecijom hormona rasta većim se dijelom ostvaruje uticajem hormona koji oslobadja hormon rasta (GH-RH). Međutim, somatostatin luče i delta ćelije Langerhansovih ostrvaca pankreasa, gdje somatostatin može inhibirati sekreciju insulina i sekreciju glukagona na sličan način kao što to čini sa hormonom rasta iz adenohipofize. Somatostatin se oslobađa u epizodama i blokira spontanu i GH-RH stimulisano oslobađanje hormona rasta. Tako se svaka 3-4 sata organizuju “pulsevi” u lučenju koji su međusobno odvojeni niskim, često nedektabilnim nivoima hormona rasta. “Pulsevi”, odnosno pikovi u lučenju hormona rasta, su naročito izraženi noću. Pulzativni skokovi u lučenju hormona rasta kreirani su međusobnom interaktivnom spregom GH-RH i somatostatina. Kao rezultat pulzativnih skokova hormona rasta dolazi do povećanog lučenja IGF-1 koji mehanizmom negativnog feedback-a obara sekreciju hormona rasta (Slika 1).
Slika 1. Mehanizmi kontrolwe sekrecije hormona rasta (GH) i IGF
Hormon rasta stimuliše produkciju IGF-1 u različitim tkivima i organima, posljedično uvećavajući njegov cirkulišući nivo. Postoji razlika u sekreciji hormona rasta među polovima. U muških eksperimentalnih životinja talasi lučenja GH su pulzativni, visoko amplitudni, sa niskom ili nemjerljivom bazalnom sekrecijom između njih. Kod ženskih, obrnuto, iregularne niske amplitude pulzacija GH smjenjuju se sa eleviranom bazalnom sekrecijom. Pulzacije hormona rasta mnogo više favorizuju tjelesni rast nego kontinuirano oslobadjanje hormona rasta, stoga dječaci rastu mnogo brže i mnogo više od djevojčica. Važnu kariku u lancu kontrole sekrecije hormona rasta čine i novotkriveni neuro-peptidi, drukčije strukture od GHRH, ali analogne funkcije, tzv sekretogogi.
Veliki broj fizioloških stimulusa utiče na sekreciju hormona rasta uticajem na hipotalamične hormone GH-RH i somatostatin, bilo mijenjajući nivo IGF-1 odnosno, senzitivnost perifernih tkiva na IGF-1. U kontroli sekrecije hormona rasta značajno mjesto ima vegetativni nervni sistem i farmakološki i fiziološki medijatori (ishrana, gojaznost, san, fizička aktivnost).
Metabolički i endokrini učinci hormona rasta
Pored opšteg učinka na rast, hormon rasta djeluje na mnoge metaboličke procese u tijelu (19 – pojačava sintezu proteina u svim ćelijama tijela, – povećava mobilizaciju masnih kisjelina iz masnog tkiva i povećava upotrebu masnih kisjelina za oslobađanje energije,
– smanjuje iskorišćavanje glikoze u cijelom tijelu
Uloga hormona rasta u pospješivanju odlaganja proteina ostvaruje se kroz sljedeće efekte: pospješuje transport aminokisjelina kroz ćelijske membrane; pospješuje sintezu proteina u ribozomima; povećava transkripciju DNA i povećava stvaranje RNA; smanjuje katabolizam proteina i aminokiselina.
Djelovanje hormona rasta kojim se pospješuje iskorišćavanje masti za energiju ostvaruje se oslobađanjem masnih kisjelina iz masnog tkiva. Hormon rasta pospješuje pretvaranje masnih kisjelina u acetil ko A. Ponekad se pod uticajem većih količina hormona rasta razvija ketoza i masna jetra. Na metabolizam ugljenih hidrata hormon rasta utiče na: smanjeno iskorištavanje glikoze za oslobađanje energije, povećano odlaganje glikogena i smanjeno uzimanje glikoze od strane ćelija i povećanje koncentracije glikoze u krvi (dijabetogeno djelovanje).
Biohemijska procjena sekrecije hormona rasta
Koncetracija hormona rasta u serumu značajno varira. Epizodični talasi sekrecije dešavaju se u zavisnosti od nutrienata, fizičke aktivnosti i posebno od noćnog sna. Noćni san je tipično udružen sa povećanjem sekrecije hormona rasta tokom prva dva sata sna. Elektroencefalografsko snimanje u tom vremenu pokazuje spore talase dubokog sna, što ukazuje na specifični uticaj neurotransmitera. Sekreciju hormona rasta stimulišu: duboki san, gladovanje, acetilholin, polni hormoni, stres, amino kiseline, hipoglikemija. Supresivno djelovanje na sekreciju hormona rasta ispoljavaju gojaznost, glikokortikoidi, visok nivo slobodnih masnih kisjelina, hiperglikemija, hipotireoidizam, IGF-1. Inhibitorno na sekreciju hormona rasta djeluju: pothranjenost, akutne bolesti, hronične bolesti, deficit receptora hormona rasta (GH), deficit IGF-1 receptora, antitijela na receptore hormona rasta (GHR At). Poremećaji u sintezi i /ili djelovanju hormona rasta mogu biti uzrok deficita lineranog rasta i regulacije koštanog i intermedijarnog metabolizma. Ovo zato što hormon rasta djeluje na rastenje i anaboličke procese putem oslobađanja peptidnih faktora rasta. Prije ranih šestdesetih godina dijagnoza nedostatka hormona rasta se zasnivala na kliničkim kriterijumima. I danas je u dijagnozi deficita hormona rasta važna klinička slika, porodična i lična anamneza, kao i auksološki kriterijumi (nizak rast i usporeno rastenje), procjene kostne starosti, praćenjem godišnjeg prirasta u visinu Posebno mjesto u dijagnostičkoj proceduri ima određivanje koncentracije IGF-1 i IGFBP-3 i rezultata stimulacionih testova za hormon rasta. Bazalne vrijednosti hormona rasta su nemjerljive ili veoma niske, tako da nemaju dijagnostičku vrijednost. Razvoj imunoeseja za odredjivanje hormona rasta omogućio je utvrđivanje laboratorijskih kriterijuma. Pokušaji upotrebe bazalnih vrijednosti GH nijesu pokazali odgovarajuću osjetljivost i signifikantnost, prvenstveno zbog pulsativne sekrecije HR dobijani su lažno pozitivni rezultati. Za potvrdu deficita hormona rasta danas je neophodno izvođenje stimulacionih testova.
Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović
Dodajte komentar